Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Με τον όρο «Συμπολιτεία» στον ελληνιστικό κόσμο νοείται η ένωση δύο ή περισσοτέρων πόλεων-κρατών και η δημιουργία μιας «ομοσπονδίας», έτσι οι πόλεις εκχωρούν κάποια δικαιώματά τους με σκοπό την καλύτερη οργάνωσή τους. Στα ελληνιστικά χρόνια ενώνονται είτε γειτονικές πόλεις, είτε πόλεις απομακρυσμένες που έχουν έναν κοινό στόχο-σκοπό. Επίσης συναντάμε στις συμπολιτείες το θεσμό της ισοπολιτείας, δηλαδή κάθε πόλη είχε δικαίωμα μιας ψήφου στα συμβούλια και αποκτούσαν όλοι την ιδιότητα του πολίτη. Οι συμπολιτείες εμφανίζονται κατά βάση στη νότια Ελλάδα και με αυτόν τον τρόπο, ήθελαν να αντισταθούν στη μοναρχία. Οι ισχυρότερες συμπολιτείες ήταν η Αιτωλική και η Αχαϊκή.
Αιτωλική Συμπολιτεία: Οι κάτοικοί της ήταν κατά βάση φτωχοί και ζούσαν σε μικρούς οικισμούς, ενώ οι περισσότερες πόλεις της συμπολιτείας δεν είχαν τείχη. Οι αιτωλικές πόλεις συσπειρώνονται για να αντιμετωπίσουν επιθέσεις από άλλες πόλεις. Οι υπόλοιποι Έλληνες δεν είχαν μεγάλη εκτίμηση για τους Αιτωλούς και τους θεωρούσαν βάρβαρους (σχετικά με τα ήθη τους). Η συμπολιτεία τους είχε σχετικά παλιούς και περίπλοκους θεσμούς, αλλά τα στρατεύματά τους ήταν ετοιμοπόλεμα. Η μεγάλη τους προσφορά ήταν η προσπάθεια διάσωσης του μαντείου των Δελφών από τους Γαλάτες το 279 π.Χ. και έτσι σταδιακά επεκτάθηκαν. Ενδιαφέρον είναι ότι μπόρεσαν να εντάξουν πόλεις που ήταν μακριά από τη συμπολιτεία (π.χ. Χαλκηδόνα, Κύος, Χίος κ.α.). Οι λόγοι που αυτές οι πόλεις μπήκαν στη συμπολιτεία είναι η γειτνίαση με τη Μακεδονία και ήθελαν να προστατευτούν από αυτήν.
Σχετικά με τη διοίκηση, πληροφορίες έχουμε από τους αρχαίους ιστορικούς (π.χ. Πολύβιος) και από επιγραφές. Τα μέλη της συμπολιτείας είχαν έναν κοινό στρατό, κοινούς νόμους και μια κοινή εξωτερική πολιτική, ενώ συμφωνούσαν πάνω σε οικονομικά ζητήματα (όπως το νόμισμα, τα μέτρα και τα σταθμά κ.λπ.) Επίσης, μπορούσαν να μετακινούνται σχετικά εύκολα μέσα στα σύνορα της συμπολιτείας και να εγκαθίστανται σε πόλεις-μέλη αποκτώντας πολιτικά δικαιώματα. Υπήρχε μια «Συνέλευση» όπου είχε επικεφαλής ένα στρατηγό που διαχειριζόταν θέματα εξωτερικής πολιτικής και εκεί συμμετείχαν οι άνδρες που είχαν στρατεύσιμη ηλικία. Η συνέλευση αυτή γινόταν δύο φορές το χρόνο. Το σώμα αυτό είχε στρατιωτικό και διοικητικό χαρακτήρα.
Έπειτα υπήρχε η Βουλή ή το «συνέδριον» που αποτελούνταν από τους εκπροσώπους των πόλεων ανάλογα με τον αριθμό των ανθρώπων κάθε πόλης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο παίρνονταν αποφάσεις για το μέλλον της συμπολιτείας, καθώς οι δυο συνελεύσεις δεν αρκούσαν για τη λήψη αποφάσεων. Τέλος, υπήρχαν οι «Απόκλητοι» μια επιτροπή της Βουλής που είχε 30 μέλη και αυτοί διεκπεραίωναν τις καθημερινές υποθέσεις. Οι άρχονται και οι εκπρόσωποι επιλέγονταν κατά τη διάρκεια των «Θερμικών» (πολιτικοθρησκευτικού χαρακτήρα τελετή), λέγονταν έτσι, γιατί γινόταν στην περιοχή του Θέρμου της Αιτωλίας, ενώ μια δεύτερη συνάντηση γινόταν στα παναιτωλικά.
Αχαϊκή Συμπολιτεία: Οι πόλεις της Αχαΐας είχαν αρχίσει να ενώνονται σταδιακά από τις αρχές του 4ου αιώνα, αλλά αυτό το κοινό διαλύθηκε γύρω στα 301 π.Χ. (μετά από 70 χρόνια λειτουργίας) από το Δημήτριο Πολιορκητή. Το 280 π.Χ. οι πόλεις αρχίζουν να οργανώνονται σε ένα νέο κοινό, με στόχο την κατάλυση της μακεδονικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο και σταδιακά μεγαλώνει η κυριαρχία της από το 251 π.Χ. Οι πόλεις της συμπολιτείας αυτής εξακολουθούσαν να έχουν δικούς τους νόμους (αντίθετα με την Αιτωλική), αλλά υπήρχαν και κάποιοι κοινοί νόμοι, ενώ διέθεταν κοινά νομίσματα. Η Αχαϊκή συμπολιτεία διαλύεται το 146 π.Χ. με την υποταγή της Πελοποννήσου στους Ρωμαίους. Ο Πολύβιος, που γεννήθηκε στην Αρκαδία και έζησε κάποια πράγματα από τη συμπολιτεία μέσα από διάφορες θέσεις που είχε, μας παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για αυτή.
Η διοίκηση είχε έναν αντίστοιχο τρόπο με την Αιτωλική. Έχουμε μια εκκλησία (συνεδριάσεις=σύνοδοι) από τους ενήλικες άνδρες πολίτες. Υπήρχε μια Βουλή με μέλη άνδρες άνω των 30 ετών και μέσα από εκεί εκλέγονταν οι άρχοντες (γραμματείς, στρατηγοί, ναύαρχοι κ.α.). Τα έσοδα προέρχονταν από τις προσφορές των πόλεων. Οι συνελεύσεις γίνονταν τέσσερεις φορές το χρόνο, ενώ για ειδικές-έκτακτες περιπτώσεις έχουμε έκτακτες συνελεύσεις. Η Σπάρτη και ο Κλεομένης απείλησαν τη συμπολιτεία με διάλυση. Ο Κλεομένης προσπάθησε να αναδιανείμει τις εκτάσεις γης και επανένταξε τους λυκούργιους νόμους, μεταρρύθμισε το στρατό, απαγόρευσε τις πολυτέλειες κ.α. Έτσι σταδιακά αυξάνεται η δύναμη της Σπάρτης και δημιουργούνται προβλήματα με την Αχαϊκή συμπολιτεία και αρχικά ο Κλεομένης νίκησε σε κάποιες μάχες εναντίον τους.
Διαμάχες Αιτωλικής και Αχαϊκής Συμπολιτείας: Το 220-217 π.Χ. έχουμε ένα πόλεμο των δύο δυνάμεων και αυτό ονομάζεται Β΄ Συμμαχικός Πόλεμος (στο πλευρό της Αχαΐας ήταν και η συμμαχική πια Μακεδονία με το Φίλιππό Ε΄). Οι Αιτωλοί έκαναν διάφορες ληστρικές επιθέσεις προς το νότο. Έτσι, ο ελλαδικός χώρος χωρίζεται στην ουσία σε δύο στρατόπεδα, Αχαιοί και Μακεδόνες ενάντια Αιτωλών και Σπαρτιατών. Οι Αιτωλοί κάνουν καταστροφές στο σημαντικότερο ιερό των Μακεδόνων, το Δίον και μετά από αυτό ο Φίλιππος Ε΄ αποφασίζει να καταλάβει και να καταστρέψει το Θέρμο, το αντίστοιχο σημαντικό ιερό των Αιτωλών. Οι συγκρούσεις τελείωσαν το 217 π.Χ. με την υπογραφή της ειρήνης της Ναυπάκτου.
Η δράση των κοινών στον ελλαδικό χώρο θα τελειώσει με τη σταδιακή κατάκτησή του από τους Ρωμαίους, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας νέας εποχής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Δ΄ «Μέγας Αλέξανδρος Ελληνιστικοί Χρόνοι», Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών 1973
- Hans-Joachim Gehrke, Ιστορία του Ελληνιστικού Κόσμου, μετάφραση Άγγελος Χανιώτης, Εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2009
