Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,
Η επικοινωνία αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι ολόκληρης της ύπαρξης του ανθρώπινου είδους και διακρίνεται σε λεκτική και μη λεκτική. Κατά τον Πετρόφσκι, επικοινωνία ονομάζεται η πολύπλευρη διαδικασία ανάπτυξης επαφών μεταξύ των ανθρώπων η οποία υπαγορεύεται από τις ανάγκες της κοινής δράσης. Απλούστερα, αποτελεί την ανάγκη ενός ατόμου να προωθήσει ένα μήνυμα σε έναν δέκτη με τη συνειδητή πρόθεση να προκαλέσει κάποια αντίδρασή του. Η σημαντικότητά της έγκειται στο ότι εξωτερικεύει τις ανθρώπινες σκέψεις, γνώσεις και εμπειρίες που καταγράφει καθημερινά το ανθρώπινο μυαλό. Ο γραπτός λόγος αποτελεί, μαζί με τον προφορικό λόγο, υποκατηγορία της λεκτικής επικοινωνίας.
Στα άτομα με απώλεια όρασης ή περιορισμένη οπτική ικανότητα, είτε αυτή είναι επίκτητη είτε εκ γενετής, είναι δυνατόν να είναι, ακόμη και πλήρως, ανεπτυγμένες οι τέσσερις άλλες αισθήσεις του, δηλαδή η ακοή, η όσφρηση, η αφή και η γεύση. Το ιδιοδεκτικό και το αιθουσαίο σύστημα, οι δύο «κρυφές αισθήσεις» μας, είναι και αυτές ενεργοποιημένες. Λόγω της αδυναμίας μιας εκ των αισθήσεων, οι υπόλοιπες συχνά στην προσπάθεια να αντισταθμίσουν το έλλειμα αναπτύσσονται σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι στους βλέποντες, σαν προσαρμοστικοί μηχανισμοί. Σε μη βλέποντες παρέχεται η κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να αναπτύξουν διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας με το κοινωνικό περιβάλλον τους, οι οποίοι και ποικίλλουν ανάλογα με το άτομο, τις αιτίες της συνδυασμένης απώλειας όρασης, το νοητικό υπόβαθρο και την εκπαίδευσή τους. Η απτική αντίληψη είναι από τις αισθήσεις που συμβάλλει κατά πολύ στην ανακάλυψη του κόσμου από το άτομο χωρίς όραση και εκεί βασίζεται η εκμάθηση του συστήματος γραφής Braille.
Το σύστημα γραφής και ανάγνωσης τυφλών Braille ονομάζεται εξάστιγμο, καθώς χρησιμοποιεί 6 στιγμές (κουκκίδες) μέσα σε ένα νοητό ορθογώνιο πλαίσιο, χωρίζεται σε δύο στήλες και τρεις σειρές. Η αρίθμηση των στιγμών, ξεκινάει από την πρώτη στήλη, από πάνω προς τα κάτω, με την πρώτη στήλη να κατέχει τις κουκκίδες 1-2-3 και τη δεύτερη τις κουκκίδες με αριθμούς 4-5-6. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατό να σχηματιστούν 63 διαφορετικοί συνδυασμοί κουκκίδων, στις οποίες μπορεί να προστεθεί και ο «συνδυασμός» της απουσίας κουκκίδων, με αποτέλεσμα οι συνδυασμοί να είναι στο σύνολό τους 64. Υπάρχουν συνδυασμοί κουκκίδων που χρησιμοποιούνται για τα γράμματα, τους αριθμούς και τα σύμβολα. Κάποιοι χαρακτήρες αντιπροσωπεύονται από κοινούς συνδυασμούς στιγμών, αλλά έχουν διαμορφωθεί ειδικοί ενδείκτες για να τους ξεχωρίζουμε. Για να διαχωριστούν εύκολα τα κεφαλαία γράμματα, οι λατινικοί χαρακτήρες και οι αριθμοί στη γραφή τους στο σύστημα αυτό, έχουν δημιουργηθεί ο κεφαλαιοδείκτης, ο αγγλοδείκτης και ο αριθμοδείκτης αντίστοιχα.
Για την παραγωγή των κειμένων Braille, υπάρχουν δύο τρόποι αναπαραγωγής της γραφής: η πινακίδα με κέντρο και η γραφομηχανή Perkins Braille σε αναλογική-μηχανική και ψηφιακή-ηλεκτρονική μορφή. Στη μηχανή Perkins, υπάρχουν 6 πλήκτρα χωρισμένα σε δύο ομάδες των τριών, όπου αντιπροσωπεύουν το καθένα από μία κουκκίδα. Το μεσαίο πλήκτρο είναι αυτό που χρησιμεύει για να αφήνει το κενό ανάμεσα από τις λέξεις. Παραλλαγές αυτής είναι η γερμανική γραφομηχανή Erika και η τσέχικη μηχανή Tatrapoint. Το χαρτί πάνω στο οποίο καταγράφεται το αποτύπωμα των πλήκτρων είναι σκληρότερο από το τυπικό λευκό χαρτί που χρησιμοποιούμε ώστε να μην σχίζεται κατά το πάτημα. Η κατεύθυνση της ανάγνωσης είναι από τα αριστερά προς τα δεξιά, όπως και στους βλέποντες.
Υπάρχουν δύο διαφορετικές αλλά άμεσα συνδεδεμένες διαδικασίες στις οποίες χρειάζεται να εκπαιδευτεί το άτομο: η γραφή και η ανάγνωση. Σε πρώτο στάδιο, μαθαίνεται η γραφή μέσα από την πληκτρολόγηση, όπου το άτομο καλείται να μάθει να χρησιμοποιεί τα κουμπιά της γραφομηχανής, τον τρόπο εισαγωγής και εξαγωγής χαρτιού και στη συνέχεια εξασκείται ώστε να εξοικειωθεί στον συντονισμό των χεριών. Ταυτόχρονα, μαθαίνει ποιοι συμβολισμοί αντιστοιχούν σε ποια πλήκτρα. Η ανάγνωση των κειμένων Braille είναι μια αρκετά δύσκολη διαδικασία, όμως, όπως προαναφέρθηκε, έχουν συχνά αναπτυγμένη την αίσθηση της αφής. Εφόσον, η όραση παρουσιάζει έλλειμα ή απουσιάζει πλήρως, το άτομο δεν μπορεί να δει τους συμβολισμούς που το ίδιο πληκτρολογεί, αλλά καλείται με τον δείκτη να αναγνωρίσει ποιος συνδυασμός στιγμών παρουσιάζεται κάθε φορά. Αυτή η δεξιότητα είναι εξαιρετικά σύνθετη στην κατάκτησή της και απαιτεί την εξάσκηση μέσα από αισθητηριακά απτικά ερεθίσματα. Στο σημείο αυτό, ο εργοθεραπευτής είναι από τις ειδικότητες που μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην ακόμη μεγαλύτερη ανάπτυξη της αφής μέσα από αισθητηριακά παιχνίδια που θα ενεργοποιούν τις νευρικές απολήξεις των δακτύλων.
Η γραφή Braille μπορεί να μαθευτεί και από βλέποντες. Σίγουρα, εφόσον υπάρχει η όραση, υπάρχει ένα πλεονέκτημα ως προς το ότι μπορούν να δουν τόσο τους συνδυασμούς των κουκκίδων που πληκτρολογούν τα δάκτυλα στη γραφομηχανή όσο και το αποτύπωμα αυτών στο χαρτί. Αυτό σημαίνει πως η διαδικασία της ανάγνωσης, πέρα από το ότι δεν είναι απαραίτητη, είναι και πολύ δύσκολη, αφού η αφή στους βλέποντες δεν είναι σε τέτοιο βαθμό ανεπτυγμένη.
Ο Louis Braille, ο δημιουργός του συστήματος γραφής, δεν περίμενε ποτέ ότι σε ηλικία μόλις 13 ετών θα δημιουργούσε κάτι που θα τον δόξαζε σε ολόκληρο τον πλανήτη κάποια χρόνια αργότερα. Τα τελευταία χρόνια, έχει αυξηθεί σημαντικά το ποσοστό των ατόμων που μαθαίνουν τη γραφή και ανάγνωση Braille, ενώ παράλληλα γίνονται δράσεις από τους φορείς ώστε να θεσπιστούν ίσες ευκαιρίες για τα τυφλά άτομα με μέσο τη χρήση της γραφής αυτής. Αίτημά τους αποτελεί η χρήση της γραφής στις οδηγίες φαρμάκων, σε πινακίδες γιατρών, στα κουμπιά ανελκυστήρων, σε καταλόγους εστιατορίων και όπου αλλού θα φαινόταν σκόπιμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εγχειρίδιο εκμάθησης του συστήματος γραφής και ανάγνωσης τυφλών Braille. Σχεδιασμός και επιμέλεια: Σαμοθράκη Κατερίνα
- Ενημερωτικό Φυλλάδιο Εθνικής Ομοσπονδίας Τυφλών
- Μαλικιώση – Λοϊζου, Μ. (2017) Συμβουλευτική Ψυχολογία. (σελίδα 284) Αθήνα: Εκδοσεις Πεδίο
