Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος αποτέλεσε έναν από τους πιο σημαντικούς ηγέτες της ελληνικής επανάστασης του 1821. Οι περισσότερες πηγές τοποθετούν τη γέννησή του στα 1788, αν και η χρονιά γέννησης θα μπορούσε να ήταν το 1789. Πατέρας του ήταν ο Ανδρέας Βερούσης, γνωστός ως καπετάν Ανδρούτσος, με καταγωγή από τις Λιβανάτες Λοκρίδας, ο οποίος είχε ακολουθήσει το Λάμπρο Κατσώνη στο επαναστατικό του κίνημα. Η μητέρα του, Ακριβή Τσαρλαμπά, ήταν κόρη προεστού από την Πρέβεζα, η οποία πιθανότατα κατέφυγε στην Ιθάκη, προκειμένου να γλιτώσει από την εκδικητική μανία των Τούρκων για τον άνδρα της. Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν πως ο Οδυσσέας γεννήθηκε στην Ιθάκη, με το όνομά του να προέρχεται από το θρυλικό βασιλιά του νησιού, ενώ άλλοι θεωρούν ως τόπο γέννησής του την Πρέβεζα. Νονοί του ήταν η Μαρία Σοφιανού, σύζυγος του Λάμπρου Κατσώνη, η οποία είχε καταφύγει στα Επτάνησα για τον ίδιο λόγο, και ο Ιωάννης Ζαβός.
Ο Ανδρούτσος από πολύ μικρή ηλικία χάνει τον πατέρα του, ο οποίος συνελήφθη από τους Βενετούς και παραδόθηκε στους Τούρκους, οι οποίοι τον αποκεφάλισαν. Πρέπει ο Οδυσσέας να ήταν περίπου στα 8 εκείνη την εποχή. Ο ίδιος μαζί με τη μητέρα του έφυγαν από την Πρέβεζα το 1798 με προορισμό τη Λευκάδα. Η κύρια αίτια της μετακόμισης ήταν ο χαλασμός τη Πρέβεζας από τη δράση του Αλή Πασά.
Όταν ο Αλή Πασάς έμαθε την ύπαρξη του Οδυσσέα Ανδρούτσου, όντας ο ίδιος στενός φίλος με τον πατέρα του ζήτησε να τον πάρει στην αυλή του στα Γιάννενα, προκειμένου να φοιτήσει σε στρατιωτικό σχολείο, όπου τελικά φοίτησε και έμαθε να μιλάει ιταλικά και αρβανίτικα. Το 1806 θα επιστρέψει στη Πρέβεζα και 10 χρόνια αργότερα, θα παντρευτεί με την Ελένη Καρέλλη. Το 1816 ο Αλή θα τον στείλει αρματολό στη Λιβαδειά, θέση στην οποία θα μείνει, μέχρι τις παραμονές της εκρήξεως της ελληνικής επανάστασης. Το 1820 θα χάσει τη θέση του ως αρματολός μετά από διαμάχη με τους τοπικούς άρχοντες και θα αντικατασταθεί από τον Αθανάσιο Διάκο. Ήδη από το 1818 θα γίνει κοινωνός των ιδεών της Φιλικής Εταιρείας.
Καίριας σημασίας μπορεί να χαρακτηριστεί η δράση του κατά της έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης καθώς ήταν από τους αρχηγούς που μπήκαν πρώτοι στο χορό του Αγώνα, ξεσηκώνοντας τους Έλληνες της Ανατολικής Στερεάς εναντίον των Οθωμανών της περιοχής. Στις 8 Μαΐου 1821 θα ηγηθεί της μάχης στο Χάνι της Γραβιάς, προκαλώντας, με μόλις 117 παλικάρια, σημαντικές φθορές στο στράτευμα του Ομέρ Βρυώνη. Η νικηφόρα έκβαση της μάχης και η επιτυχής έξοδός του θα φέρουν στο προσκήνιο το στρατηγικό του νου, αναδεικνύοντάς τον σε αρχηγό της Ρούμελης. Ένα χρόνο αργότερα θα μεταβεί στην Αθήνα, οπού τα νέα του καθήκοντα θα είναι να διοικήσει το κάστρο της Ακρόπολης. Σημαντικό ήταν το έργο του στη θέση αυτή, καθώς ενίσχυσε την οχύρωση και εξασφάλισε την παροχή νερού.
Η συνέχεια θα είναι δύσκολη. Έπειτα από δυσβάστακτη στρατιωτική πίεση των εχθρών, προκειμένου να κερδίσει χρόνο, ώστε να ανατρέψει ην κατάσταση, θα συνθηκολογήσει, πραγματοποιώντας τα λεγόμενα «καπάκια», γεγονός που είχε αρνητική απήχηση στους συναγωνιστές του, αλλά και στους πολιτικούς, οι οποίοι έβλεπαν με κακό μάτι την αυξανόμενη επιρροή του στο λαό της Ρούμελης. Θα αναγκαστεί να αφήσει τη θέση του, απογοητευμένος από τις εξελίξεις και θα ζητήσει την αντικατάστασή του. Ωστόσο, οι δυο αντικαταστάτες του θεωρεί ότι έχουν διαταγή να τον δολοφονήσουν και προκειμένου να προλάβει την εξελίξεις, τους σκοτώνει αυτός. Ο Ιωάννης Κωλέττης, σημαντική προσωπικότητα της Ρούμελης και πολέμιός του, θα τον επικηρύξει για 5.000 γρόσια, ενώ στη συνέχεια θα αφοριστεί από τον επίσκοπο Ανδρούσης Ιωσήφ.
Όντας όμως σπουδαίος πολεμιστής, λίγο καιρό αργότερα κατά τη διάρκεια της καθόδου του Δράμαλη στη Ρούμελη ρίχνεται στον Αγώνα, με τους αντιπάλους του να άρουν τις βαρύτατες κυρώσεις, συνειδητοποιώντας την αξία του ως μαχητής και στρατηγικός νους. Αν και δε θα μπορέσει να εμποδίσει την κάθοδο του Δράμαλη, θα κλείσει τους δρόμους του ανεφοδιασμού και των ενισχύσεων, συμβάλλοντας στο σχέδιο του Κολοκοτρώνη. Το Νοέμβριου του 1822 θα ηττηθεί ξανά από τον Κιοσέ Μεχμέτ στη μάχη στο Δαδί, αποφεύγοντας για λίγο την αιχμαλωσία. Κατά τη διάρκεια του Αγώνα προσπάθησε να ενισχύσει και την Παιδεία του Γένους, ιδρύοντας σχολεία. Τον Ιούλιο του έτους 1823 καταφέρνει, σε μια σπουδαία μάχη, να ανακόψει ην επικίνδυνη πορεία του Γιουσούφ Πασά Περκόφτσαλη.
Τα επόμενα χρόνια θα είναι αρκετά παραγκωνισμένος, κυρίως λόγω των διαφωνιών του με τους υπόλοιπους οπλαρχηγούς και κυρίως με την κυβέρνηση. Το 1825 αφού επιστρέψει με τους άνδρες του στη Βοιωτία, θα κλείσει νέα «καπάκια» με τους Τούρκους, για να αντιδράσει και να εκβιάσει την κυβέρνηση, χωρίς βέβαια να προδώσει τον Αγώνα. Τότε η Επαναστατική Κυβέρνηση θα στείλει στρατιωτική δύναμη εναντίον του, με αρχηγό τον πρώην σύντροφό του Γιάννη Γκούρα, με τον οποίο ο Οδυσσέας θα αποφύγει τη συμπλοκή. Εν τέλει παραδόθηκε στο πρώην πρωτοπαλίκαρό του, ζητώντας να σταλθεί στην Πελοπόννησο για να δικαστεί. Αν και είχε λάβει την υπόσχεση ότι κάτι τέτοιο θα γινόταν, η συνέχεια ήταν διαφορετική. Φυλακίστηκε στην Αθήνα και λίγο αργότερα, εν μέσω αντιδράσεων από άλλους οπλαρχηγούς για την άσχημη μεταχείρισή του τον Ιούνιο του 1825, διατάχθηκε η θανάτωσή του. Το πτώμα του πετάχτηκε στο Ναό της Απτέρου Νίκης. Ως δικαιολογία προβλήθηκε μια ψευδής δήλωση ότι είχε προσπαθήσει να δραπετεύσει. Το 1865 η μνήμη του δικαιώθηκε με τη μεταφορά του στο νεκροταφείο Αθηνών και την τοποθέτησή του ξανά στο Πάνθεο των ηρώων. Ήταν ο τελευταίος από τα πολλά θύματα του Εμφυλίου και ένας ακόμη μεταξύ των αδικημένων από την πατρίδα ηρώων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Α. Ν. Γούδας (1876) Βίοι Παράλληλοι των επί της Αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών Τόμος Η΄ Ήρωες της Ξηράς. Αθήνα:Τύποις Ελληνικής Ανεξαρτησίας.
- Συλλογικό Έργο (1975) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος ΙΒ΄. Αθήνα:Εκδοτική Αθηνών
- Δ. Κουκίου – Μητροπούλου (2007) Adam Friedel Προσωπογραφίες Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος.
- Τ. Μενελαΐδου: «Οδυσσέας Ανδρούτσος», Μεταπτυχιακή εργασία, κατατεθείσα στον Τομέα Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής και Παγκόσμιας Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ιούλιος 2013.
