Της Ελένης Μακράκη,
Στις 7 Απριλίου 2011, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του Ο.Η.Ε, ορίστηκε ως Διεθνής Ημέρα Πτήσης του Ανθρώπου στο Διάστημα η 12η Απριλίου, καθώς μια τέτοια δωδέκατη μέρα του μήνα της άνοιξης του 1961, 60 χρόνια πριν, πραγματοποιήθηκε η πρώτη επανδρωμένη πτήση στο διάστημα με το διαστημόπλοιο Vostok 1. Είχαν προηγηθεί αποστολές με σκύλους, με γνωστότερη αυτή της Λάικα, που εκτοξεύθηκε το 1957 με το Σπούτνικ-2.
Το Vostok ήταν ένα πρόγραμμα των Σοβιετικών, που αποτέλεσε ορόσημο για την επαφή του ανθρώπου με το διάστημα. Διήρκησε από το 1961 έως το 1963, στο πλαίσιο του ψυχρού πολέμου, αποδεικνύοντας την υπεροχή της Σοβιετικής Ένωσης στις διαστημικές πτήσεις έναντι των Η.Π.Α. Ωστόσο, η αποστολή ανθρώπου στο διάστημα ήταν μια περίπλοκη και μακρόχρονη διαδικασία. Η ΕΣΣΔ ξεκίνησε τις προετοιμασίες για την κατασκευή ενός διαστημόπλοιου που θα μπορούσε να επανδρωθεί το 1957. Κατά τη διάρκεια των δοκιμών, δύο από τα διαστημόπλοια που εκτοξεύθηκαν δεν κατάφεραν ποτέ να φτάσουν στην τροχιά της γης, ενώ άλλα δύο δεν ολοκλήρωσαν τις εργασίες τους όσο βρίσκονταν στο διάστημα.
Το 1959, είκοσι άνθρωποι επιλέγονται να εκπαιδευτούν ως κοσμοναύτες. Μετά από μία σκληρή διαδικασία ψυχολογικής και σωματικής προετοιμασίας, καταλληλότερος από τους υποψηφίους κρίθηκε από τη διοίκηση της Πολεμικής Αεροπορίας ο Γιούρι Γκαγκάριν. Όταν ανακοινώθηκε το όνομά του, ο Γκαγκάριν δήλωσε: «Επιτρέψτε μου σύντροφοι, να διαβεβαιώσω τη Σοβιετική μας κυβέρνηση, το Κομμουνιστικό Κόμμα και ολόκληρο το Σοβιετικό λαό ότι με τιμή θα εκπληρώσω το καθήκον που μου ανατέθηκε να ανοίξω πρώτος το δρόμο για το διάστημα. Αν στην πορεία εμφανισθούν κάποιες δυσκολίες, θα τις ξεπεράσω, όπως τις ξεπερνούν οι κομμουνιστές.».
Στις 12 Απριλίου του 1961, λοιπόν, ημέρα Τετάρτη και ώρα Μόσχας 9.07 ο Γιούρι Γκαγκάριν, με το κωδικό όνομα «Κέδρος», απογειώνεται. Όσο βρίσκεται σε ελλειπτική τροχιά, το Σοβιετικό Επιτελείο τον προαγάγει σε Ταγματάρχη, λόγω της πιθανότητας που υπήρχε να μην επιστρέψει ποτέ πίσω στη Γη. Παράλληλα, ετοιμάστηκαν τρία δελτία τύπου: ένα για την περίπτωση της επιτυχίας και δύο για αυτήν της αποτυχίας. Ερευνητές υποστήριξαν ότι ποτέ στην ιστορία δεν θα υπήρχε το ενδεχόμενο να εκτοξευτεί επανδρωμένο ένα διαστημόπλοιο με τόσες αποτυχημένες προσπάθειες στο παρελθόν, όπως αυτές του Vostok.
Λόγω ψυχικών και σωματικών διαταραχών που δεν είχαν προβλεφθεί, ο Γκαγκάριν χάνει τον έλεγχο του σκάφους και, μετά από 67 λεπτά πτήσης, το προσωπικό ελέγχου δίνει εντολή για την επανείσοδο του σκάφους στην ατμόσφαιρα. Χρησιμοποιώντας το αλεξίπτωτό του, ο Γκαγκάριν προσγειώνεται στις 10.55 στην Τακτάροβα. Πρώτες τον βλέπουν μια γυναίκα με την εγγονή της. Το πρώτο ταξίδι ανθρώπου στο διάστημα κράτησε συνολικά 108 λεπτά.
Ο Γκαγκάριν τιμήθηκε με το μετάλλιο Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης και έκανε περιοδεία σε όλον τον κόσμο, προπαγανδίζοντας την επιτυχία της αποστολής. Μάλιστα, στις 12 Φεβρουαρίου του 1962, έφτασε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, όπου τον υποδέχτηκαν χιλιάδες άνθρωποι με το σύνθημα «Γκαγκάριν-Ειρήνη». Στη συνέχεια, ανέλαβε εκπαιδευτής και σύμβουλος στο σχεδιασμό των σκαφών Βοσχόντ και Σογιούζ και της προσπάθειας για την κατάκτηση της Σελήνης. Ωστόσο, δεν του επέτρεψαν να πετάξει και πάλι στο διάστημα, καθώς θεωρήθηκε εθνικό κεφάλαιο. Ο Γκαγκάριν σκοτώθηκε στις 27 Μαρτίου του 1968 κατά τη διάρκεια μιας πτήσης και οι αιτίες του δυστυχήματος δεν έχουν αποσαφηνιστεί.
Ο δρόμος για το διάστημα είχε ανοίξει. Επόμενο βήμα να εκτοξευθεί «ένα απλό κορίτσι που θα έδειχνε το θρίαμβο των ιδεών του Λένιν, μια συνηθισμένη Ρωσίδα, κάποια εργάτρια ή αγρότισσα», όπως έλεγε ο τότε ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, Νικίτα Χρουστσόφ. Στις 16 Ιουνίου 1963, πραγματοποιείται η εκτόξευση του Vostok 6, με τη Βαλεντίνα Τερέσκοβα, η οποία ήταν και η πρώτη γυναίκα που βρέθηκε στο διάστημα, η «πρώτη Εύα στο διάστημα», όπως χαρακτηρίστηκε από τη γαλλική εφημερίδα “Le Monde”. Ενώ βρισκόταν στην αποστολή, επικοινώνησε με το κέντρο ελέγχου, λέγοντας : «Εδώ Γλάρος! Είμαι καλά και χαρούμενη. Βλέπω τον ορίζοντα, μια ωχρή γαλάζια λουρίδα. Είναι η Γη. Πόσο ωραία είναι!»
Ακολούθησαν πολλές έρευνες για το διάστημα και αρκετές αποστολές. Οι ανθρώπινες περιπέτειες εκτός γης αποτυπώνουν, τρόπον τινά, την ανάγκη για την εξερεύνηση του αγνώστου και το «σπάσιμο» των ορίων, που πάντοτε υπήρχε στην ανθρώπινη φύση. Η 12η Απριλίου ας μας θυμίζει την αποφασιστικότητα εκείνων των πρώτων κοσμοναυτών, που κόντρα σε κάθε δυσκολία «έσπασαν» τα όριά τους για την εξέλιξη της ανθρωπότητας κι ας μας παρακινεί να βγούμε από τη ζώνη ασφαλείας μας τόσο εδώ, στην «όμορφη» -όπως την αποκάλεσε ο Γκαγκάριν και η Τερέσκοβα– γη, όσο και στο «μυστήριο» διάστημα.
«Εϊ, εσύ! Ουρανέ!
Βγάλ’ το καπέλο σου.
Εγώ περνάω. Ησυχία!
Ησυχία!
Κοιμάται η οικουμένη
ακουμπώντας το τεράστιο αυτί της
πάνω στο χέρι της το ολόστικτο
απ’ τα τσιμπούρια των άστρων.»
Το ποίημα του Μαγιακόφσκι «Σύννεφα με παντελόνια», από το οποίο η Τερέσκοβα χρησιμοποίησε την πρώτη στροφή, τη στιγμή της εκτόξευσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Vostok programme: The Soviet’s first crewed spaceflight programme, Space, διαθέσιμο εδώ
- Η πτήση του Γκαγκάριν στο διάστημα, Youtube, διαθέσιμο εδώ
- Στις 12 Απριλίου 1961 ο Γιούρι Γκαγκάριν γίνεται ο πρώτος άνθρωπος που ταξιδεύει στο διάστημα, Popaganda, διαθέσιμο εδώ
- Βαλεντίνα Τερέσκοβα: H πρώτη γυναίκα που ταξίδεψε μόνη της στο διάστημα γίνεται σήμερα 83 ετών, Πρώτο Θέμα, διαθέσιμο εδώ
