Της Μαρίας Μπότη,
Η ανθρώπινη ταυτότητα είναι μία σύνθεση στοιχείων, τα οποία προσδίδουν μοναδικότητα σε κάθε άνθρωπο. Διαμορφώνεται υπό την επίδραση πολλών παραγόντων, όπως η ανατροφή, η παιδεία, η κοινωνία, καθώς επίσης και οι διάφορες εμπειρίες και βιώματα που αποκτά καθένας στη ζωή του. Από πολύ μικρή ηλικία καθίσταται επιτακτική η ανάγκη αυτοπροσδιορισμού του ατόμου, μία διαδικασία με αέναη εξέλιξη και ανανέωση. Oι συναισθηματικές, γνωστικές και περιβαλλοντικές αλλαγές που διαδραματίζονται γύρω μας, μας επηρεάζουν άμεσα, προσθέτοντας το δικό τους λιθαράκι στην ευρεία σύνθεση της προσωπικότητας.
Ωστόσο, πολλοί ερευνητές μελέτησαν, ερμήνευσαν και ομαδοποίησαν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων, τα οποία διαφοροποιούνται ως προς τον βαθμό κατοχής τους. Τη δεκαετία του 1990, οι Costa και McCrae βασίστηκαν σε τέσσερα επιχειρήματα και δημιούργησαν το -ευρέως γνωστό στον τομέα της Ψυχολογίας- Μοντέλο των Πέντε Παραγόντων (Big Five Factor Theory, Μεγάλη Πεντάδα), το οποίο υποστηρίζει ότι οι ατομικές διαφορές μπορούν να ταξινομηθούν σε πέντε διαστάσεις, με βάση τα κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα και αντιδρούν σε αυτή. Τα πέντε πρωταρχικά χαρακτηριστικά είναι κάτι περισσότερο από απλές περιγραφές των τρόπων κατά τους οποίους δρουν οι άνθρωποι. Αντιμετωπίζονται ως μια ψυχολογική δομή που διαθέτουν όλα τα άτομα ανεξαιρέτως σε ποικίλους βαθμούς και επηρεάζουν την ψυχολογική ανάπτυξή τους. Μάλιστα, οι Costa και McCrae υποστηρίζουν ότι οι συγκεκριμένοι παράγοντες έχουν κάποια βιολογική βάση, καθώς υπάρχει σταθερότητα ως προς ορισμένα στοιχεία, πάνω στα οποία αναπτύσσονται τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά.
Οι πέντε πυλώνες της προσωπικότητας είναι:
- Δεκτικότητα σε εμπειρίες και η ανοιχτή αντίληψη (openness to experience): Αναφέρεται στην αναζήτηση και εκτίμηση νέων εμπειριών, στην δημιουργικότητα και πρωτοτυπία, αλλά και στην πνευματική διαθεσιμότητα και ευαισθησία. Τα άτομα τείνουν να σκέφτονται πιο ελεύθερα, καλλιτεχνικά και ευφάνταστα, ενώ όσοι έχουν χαμηλό ποσοστό είναι πιο συμβατικοί και παραδοσιακοί. Προτιμούν, δηλαδή, το απλό, το ξεκάθαρο και το προφανές έναντι του πολύπλοκου, του αμφίβολου και του λεπτομερούς.
- Εξωστρέφεια (extraversion): Συνδέεται με την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, έχοντας μία ενεργητική προσέγγιση ως προς το κοινωνικό σύνολο. Άτομα με υψηλό βαθμό εξωστρέφειας είναι επικοινωνιακά, δραστήρια και δεκτικά ως προς τις νέες γνωριμίες, ενώ η εσωστρέφεια δημιουργεί επιφυλακτικότητα και ενίοτε μοναχικότητα. Ωστόσο, τα συγκεκριμένα άτομα δεν πρέπει να ταυτίζονται με τους ντροπαλούς, εφόσον οι εσωστρεφείς επιλέγουν συνειδητά και ηθελημένα την συμπεριφορά τους και όχι λόγο ντροπής, φόβου ή ανασφάλειας.
- Συγκαταβατικότητα-Συνεργατικότητα (agreeableness): Συνδέεται με την καλή προαίρεση, την ειλικρίνεια και την φιλική και ευχάριστη διάθεση. Το χαρακτηριστικό αυτό αναφέρεται στην ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων του ατόμου σε όλες τις εκφάνσεις, από την συμπάθεια έως τον ανταγωνισμό. Περιλαμβάνει τόσο τις σκέψεις και τα συναισθήματα, όσο και τις πράξεις του καθενός. Άτομα με υψηλό ποσοστό έχουν μεγάλο βαθμό ενσυναίσθησης, αλτρουισμού, προσήνειας, προθυμίας και συνεργασίας. Τα αντίθετα χαρακτηριστικά, επιφέρουν πολλές φορές κυνισμό και καχυποψία. Τα μη συγκαταβατικά άτομα μερικές φορές τοποθετούν το ατομικό τους συμφέρον πάνω από όλα, γεγονός που τα κάνει επιφυλακτικά, και όχι τόσο φιλικά και συνεργάσιμα.
- Ευσυνειδησία (consciousness): Φανερώνει ένα άτομο σταθερό, συνεπές, πειθαρχημένο, οργανωτικό, με συνέπεια και υπευθυνότητα. Το άτομο αυτό ακολουθεί έντονα τους κανόνες ηθικής σε όλες τις κοινωνικές του επαφές και έχει έντονη την ανάγκη να είναι δίκαιο με τους άλλους. Η αξιοπιστία και η φιλοδοξία είναι βασικά του χαρακτηριστικά, καθώς οι ευσυνείδητοι χαρακτήρες αφοσιώνονται και αναλαμβάνουν ευθύνες, πετυχαίνουν στόχους και σχεδιάζουν τα μελλοντικά τους σχέδια. Έχουν υψηλό αίσθημα αυτοπειθαρχίας και δρουν με βάση το καθήκον, αντιμετωπίζοντας τις δυσκολίες ή ξεπερνώντας τις προσδοκίες. Άτομα με χαμηλή ευσυνειδησία, χαρακτηρίζονται από επιφυλακτικότητα και ευθυνοφοβία.
- Νευρωτισμός (neuroticism): Είναι η τάση βίωσης αρνητικών συναισθηματικών καταστάσεων όπως άγχος, θλίψη, νευρικότητα και φόβος, σε αντιπαραβολή με την συναισθηματική σταθερότητα. Τα άτομα με υψηλά επίπεδα νευρωτισμού, δημιουργούν γύρω τους αρνητικά περιβάλλοντα με άσχημες σκέψεις και νιώθουν ευάλωτα. Διακατέχονται από έλλειψη ικανοποίησης και ανασφάλεια. Ωστόσο, όσοι δεν έχουν υψηλό βαθμό νευρωτισμού, τείνουν να είναι πιο ήρεμοι, χαλαροί και ασφαλείς. Νιώθουν περισσότερη ικανοποίηση και συναισθηματική σταθερότητα, καθώς επίσης απομακρύνονται από τον φόβο της κατάθλιψης.
Είναι σαφές πως κάθε μεμονωμένο στοιχείο περικλείει μία ομάδα πρόσθετων χαρακτηριστικών, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους και αλληλοεπηρεάζονται. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι μεγαλύτεροι ενήλικες παρουσιάζουν χαμηλότερα ποσοστά Εξωστρέφειας και Διαθεσιμότητας σε νέες εμπειρίες και υψηλότερα στη Συνεργατικότητα και την Ευσυνειδησία απ’ ό,τι οι νεότεροι. Αναμφίβολα, οι νέοι αντιμετωπίζουν περισσότερο άγχος και προβλήματα, γεγονός που ενισχύει το επίπεδο Νευρωτισμού τους. Τα συγκεκριμένα ποσοστά καθορίζονται από τις εμπειρίες και τα βιώματα του καθενός, στην προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική ζωή.
Η Μεγάλη Πεντάδα, λοιπόν, επινοήθηκε προκειμένου να περιγράψει εκείνα τα πέντε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που όλοι οι άνθρωποι κατέχουν, σε διαφορετικό όμως βαθμό και κρίνουν ως τα σημαντικότερα. Άλλα στοιχεία σε χαμηλό και άλλα σε υψηλό, δημιουργούν ένα συνονθύλευμα χαρακτηριστικών που αλλάζει και εξελίσσεται. Από την βρεφική ηλικία, έως την ενήλικη ζωή, εμείς είμαστε ο δημιουργός αυτού του «μείγματος». Ενός πολύτιμου «μείγματος», καθώς ό,τι δείχνουμε και αισθανόμαστε πηγάζει από την προσωπικότητα μας, είμαστε εμείς. Κανείς δεν κατέχει μόνο θετικά στοιχεία και εκεί έγκειται και η μοναδικότητα που μας χαρακτηρίζει!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΈΣ ΠΗΓΕΣ
- Οι στάσεις των Ελλήνων καταναλωτών για τις διαφημίσεις των νεοφυών επιχειρήσεων, Διπλωματική Εργασία, Διαθέσιμη εδώ
- Οι πέντε διαστάσεις της προσωπικότητας, psychiatriki.com, Διαθέσιμο εδώ
