Της Ελένης Διοΐλη,
Το Ιράκ είναι ένα αραβικό κράτος περί 41 εκατομμυρίων ανθρώπων που βρίσκεται στη νοτιοδυτική Ασία μεταξύ των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Συνορεύει στα βόρεια με την Τουρκία, στα ανατολικά με το Ιράν, στα δυτικά με τη Συρία και την Ιορδανία και στα νότια με τη Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ. Η περιοχή της Μεσοποταμίας, όπου βρίσκεται το Ιράκ, έχει αρχαιοτάτη ιστορία, καθώς εκεί αναπτύχθηκαν κάποιοι από τους πιο σπουδαίους αρχαίους πολιτισμούς (Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι, Ασσύριοι). Το Ιράκ, όπως και τα περισσότερα κράτη της Μέσης Ανατολής, είναι πλούσιο σε πετρέλαιο, καθιστώντας το ιδιαίτερης γεωπολιτικής και οικονομικής σημασίας. Αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη παραγωγό πετρελαίου στον κόσμο και είναι από τα ιδρυτικά μέλη του Οργανισμού Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών.
Το Ιράκ ταλανίζεται εδώ και πολλές δεκαετίες από εμπόλεμες συγκρούσεις και εμφυλίους. Η σημαντικότητα της χώρας λόγω του ορυκτού πλούτου οδήγησε στην κατάληψή της από την Αγγλία κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το Ιράκ παρέμεινε αγγλικό προτεκτοράτο μέχρι και το 1932, όταν και έλαβε την ανεξαρτησία του, παραμένοντας όμως υπό αγγλική επιρροή. Στο νέο αυτό κράτος η συνύπαρξη διαφορετικών φυλετικών και θρησκευτικών ομάδων δεν αποτέλεσε ποτέ σταθεροποιητικό παράγοντα για την ειρηνική συνύπαρξη των πολιτών. Επίσης, τα εσωτερικά προβλήματα και η αντίδραση στη μοναρχία είχαν ως αποτέλεσμα το ξέσπασμα επανάστασης τον Ιούλιο του 1958, η οποία οδήγησε μετά από αλλεπάλληλα πραξικοπήματα και συνομωσίες στην εγκαθίδρυση ενός προσωποπαγούς σουνιτικού καθεστώτος. Το καθεστώτος αυτό έδωσε τον κυρίαρχο ρόλο στο μπααθικό κόμμα και στον Σαντάμ Χουσεΐν από το 1968 έως και το 2003.
Η ανάληψη της εξουσίας από τον Σαντάμ Χουσεΐν οδήγησε τη χώρα στη διεθνή αποξένωση και στην οικονομική δυσπραγία
Ο Σαντάμ φιλοδοξούσε να αποτελέσει το Ιράκ το μεγαλύτερο αραβικό κράτος, οδηγώντας έτσι τη χώρα σε δύο μεγάλους αλλά καταστροφικούς πολέμους. Ο πόλεμος του Ιράκ-Ιράν (1980-1988) είχε πάρα πολλές συνέπειες για το ηττημένο Ιράκ σε όλα τα επίπεδα. Η οικονομία βγήκε χρεωμένη, καθώς είχε αναγκαστεί να δανειστεί σε μεγάλο βαθμό για τις ανάγκες του πολέμου, ενώ μετρούσε και σημαντικές ανθρώπινες απώλειες αλλά και καταστροφές στις υποδομές της χώρας. Παρόλη τη δυσμενή οικονομική και διεθνή εικόνα της χώρας, ο Σαντάμ προσπάθησε να ανατρέψει τη θέση της με την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ. Οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ήταν αποφασιστικές, λαμβάνοντας μέτρα τόσο σε επίπεδο οικονομικών κυρώσεων όσο και σε στρατιωτικό. Το ΣΑ αποφάσισε την επιβολή οικονομικού εμπάργκο και εμπάργκο όπλων προς το Ιράκ, ενώ προχώρησε και σε ναυτικό αποκλεισμό με στόχο να σταματήσει η εξαγωγή πετρελαίου από τη χώρα. Η κατ’ εξουσιοδότηση επιχείρηση Καταιγίδα της Ερήμου υπό την ηγεσία των ΗΠΑ κατάφερε να απελευθερώσει το Κουβέιτ, αναγκάζοντας το Ιράκ να οπισθοχωρήσει και να δεχθεί όρους συνθηκολόγησης και εποπτείας κυρίως σε θέματα πυρηνικών όπλων.
Η αμερικάνικη εισβολή
Παρόλη την ήττα του Ιράκ, ο Σαντάμ δεν απομακρύνθηκε από την εξουσία της χώρας, γεγονός που δεν ικανοποιούσε καθόλου την αμερικανική ηγεσία. Η μη συμμόρφωση του Ιράκ στους κανόνες ανακωχής, αφοπλισμού και εποπτείας του πυρηνικού της προγράμματος σε συνδυασμό με τις τρομοκρατικές επιθέσεις του Σεπτεμβρίου του 2001 σκλήρυνε τη στάση των ΗΠΑ προς το δικτατορικό καθεστώς του Σαντάμ. Υπό την πεποίθηση ότι ο Σαντάμ έχει στην κατοχή του όπλα μαζικής καταστροφής, οι ΗΠΑ μαζί με τη Μεγάλη Βρετανία πραγματοποιήσαν βομβαρδισμούς σε 100 στόχους στο Ιράκ, ενώ το 2003 προχώρησαν σε στρατιωτική επέμβαση με στόχο την ανατροπή του Σαντάμ, τον αφοπλισμό και την πάταξη της τρομοκρατίας στη χώρα. Το τέλος της περιόδου του Σαντάμ άφησε πίσω μια κατεστραμμένη χώρα τόσο οικονομικά όσο και σε επίπεδο υποδομών και ανθρώπινων απωλειών.
Ο αντικατοπτρισμός των πολιτικών και στρατιωτικών αποφάσεων στην οικονομία
Όσον αφορά την οικονομία, το μπααθικό κόμμα στην αρχή της ανάληψης της εξουσίας προσπάθησε να φέρει σταθερότητα εκμεταλλευόμενο τις πετρελαιοπαραγωγικές δυνατότητες της χώρας. Το Ιράκ έγινε η δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός και εξαγωγός πετρελαίου στον κόσμο, με τα έσοδα από τις εξαγωγές να δίνουν τη δυνατότητα να βελτιωθούν οι υποδομές της χώρας και η πρόσβαση των κατοίκων, κυρίως των αγροτικών περιοχών, σε ηλεκτρικό ρεύμα και πόσιμο νερό. Επίσης, τη δεκαετία του ΄70, η οικονομική ανάπτυξη φάνηκε και στον πρωτογενή τομέα με την αύξηση της γεωργίας και των εξαγώγιμων μη πετρελαϊκών προϊόντων. Υπήρξαν, τέλος, προσπάθειες να δημιουργηθεί και ένα πιο φιλελεύθερο περιβάλλον για επενδύσεις το οποίο όμως δεν προχώρησε λόγω της γραφειοκρατίας και της δομής του μπααθικού καθεστώτος.
Τα θετικά αναπτυξιακά βήματα που έκανε το Ιράκ τη δεκαετία του ’70 ανατράπηκαν τις επόμενες δεκαετίες λόγω των πολέμων. Από τον πρώτο πόλεμο κιόλας που ενεπλάκη το Ιράκ, οι υποδομές της χώρας καταστράφηκαν σημαντικά και το εξωτερικό χρέος αυξήθηκε. Η οικονομική πορεία προς την ανάπτυξη εκτροχιάστηκε, σημειώνοντας σκαμπανεβάσματα, και ο Σαντάμ προσπάθησε να βρει οικονομικές λύσεις με την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ. Το ΑΕΠ της χώρας τη δεκαετία του ’90 σημείωσε μείωση κάτω από το 1/4 των προηγούμενων ποσοστών της. Ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα, σημείωσε αρνητικά ποσοστά, φτάνοντας στο -60% στις αρχές του ’90. Ο οικονομικός αποκλεισμός που είχε επιβληθεί στο Ιράκ από τον ΟΗΕ είχε ως αποτέλεσμα το Ιράκ να μην μπορεί να έχει πρόσβαση στις αγορές πετρελαίου, το οποίο αποτελούσε και την κυριότερη πηγή εσόδων της χώρας. Οι απώλειες για την οικονομία ήταν τεράστιες και σε συνδυασμό με τις εχθροπραξίες δημιουργήθηκε μια σοβαρή ανθρωπιστική κρίση.
Oil for food για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης
Μετά την ήττα του Ιράκ και τη συνθηκολόγηση η ανάγκη αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής βοήθειας ήταν επιτακτική. Το οικονομικό εμπάργκο που είχε επιβληθεί στη χώρα είχε ως αποτέλεσμα την εξαθλίωση του πληθυσμού, με τον ΟΗΕ να προχωρά σε ένα πρόγραμμα για την αντιμετώπιση του υποσιτισμού και της έλλειψης ιατροφαρμακευτικού εξοπλισμού στη χώρα. Το πρόγραμμα oil for food, το οποίο ξεκίνησε το 1996, έδινε τη δυνατότητα να επιστρέψει το Ιράκ στην αγορά πετρελαίου ώστε να μπορέσει να πληρώσει για τα απαραίτητα για τον πληθυσμό αγαθά. Αποτέλεσε, όμως, και ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα, με το καθεστώς του Σαντάμ να προχωρά σε παράνομες ενέργειες και κακοδιαχείριση.
Το 2003 με την απομάκρυνση και του Σαντάμ από την εξουσία η οικονομία της χώρας ήταν σε δυσμενή θέση. Βλέποντας ακόμη κάποιους δείκτες παρατηρούμε ότι ο πληθωρισμός έφτασε στις αρχές του ’90 το 450%, ενώ αρκετά υψηλά ήταν τα ποσοστά του και με την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Η παρατεταμένη περίοδος πολέμου είχε ως αποτέλεσμα μεγάλα ποσοστά ανεργίας και υψηλό εξωτερικό χρέος. Σε μια προσπάθεια από τη διεθνή κοινότητα για οικονομική στήριξη προς το Ιράκ, το Paris Club και τα δεκαπέντε μέλη του προχώρησαν το 2004 σε ένα γενναίο κούρεμα του ιρακινού χρέους, το οποίο έφτασε να είναι της τάξης του 80%. Επίσης, στην παραγωγική δραστηριότητα υπήρχαν πολλά ζητήματα, καθώς χρησιμοποιούνταν απαρχαιωμένες μέθοδοι παραγωγής, με κακό εξοπλισμό και έλλειψη νέας τεχνολογίας. Με το τέλος του πολέμου, λοιπόν, το Ιράκ ήταν σχεδόν κατεστραμμένο τόσο σε επίπεδο υποδομών και οικονομίας όσο και σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού. Η χώρα βρισκόταν σε μια κατάσταση που έχρηζε άμεσης ανασυγκρότησης σε όλα τα επίπεδα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ειρήνη Χειλά, (2013) «Οι διεθνείς συγκρούσεις στον 20ο αιώνα, Ζητήματα θεωρίας και διαχείρισης», Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα
- Iraq, Encyclopedia Britannica, retrieved from here
- The World Bank in Iraq, The World Bank, retrieved from here
- Iraq’s Data, The World Bank, retrieved from here
