Της Νάντιας – Ελπίδος Δουρίδα,
Στις 29 Αυγούστου 1824, στ’ ανοιχτά του ακρωτηρίου Ποσείδιο, ή αλλιώς Γέροντας, της Μικράς Ασίας, διεξήχθη μία από τις σημαντικότερες ναυμαχίες της Επανάστασης, η οποία μάλιστα έληξε νικηφόρα για τα ελληνικά πλοία. Ποιοι ήταν όμως αυτοί που ήρθαν αντιμέτωποι σε αυτή την πολεμική επιχείρηση; Από τη μία πλευρά, εμφανίζεται ο ελληνικός στόλος υπό τον Ανδρέα Μιαούλη. Ασθενής όμως, τόσο τεχνολογικά όσο και σε μέγεθος, αριθμούσε μόνο γύρω στα 70 πλοία. Από την άλλη, στεκόταν υπέρτερος ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος, υπό τους πασάδες Ιμπραήμ και Χοσρέφ, οι οποίοι είχαν στη διάθεσή τους πάνω από 250 πλοία. Δεδομένων των συνθηκών, αλλά και τη διαφορά εξοπλισμών και ανθρωπίνου δυναμικού, το αποτέλεσμα ήταν φαινομενικά προβλεπόμενο.
Εκτός όμως από την τεχνολογική και αριθμητική υπεροχή των αντιπάλων, οι Έλληνες βασανίζονταν και από εξαιρετικά χαμηλό ηθικό, απόρροια της καταστροφής της Κάσου, το Μάιο του 1824, και των Ψαρών, ακριβώς μετά από ένα μήνα. Ταυτόχρονα, ο βαλής της Αιγύπτου Μωχάμετ Άλη παρείχε σημαντική βοήθεια στο Σουλτάνο Μαχμούτ Β’, γεγονός που έθετε την Ελληνική επανάσταση σε μεγάλο κίνδυνο, καθώς ο πρώτος είχε ως βασικό στόχο την κατάλυσή της.
Με ποιο τρόπο όμως θα το επετύγχανε αυτό; Κύρια μέριμνά του ήταν η συντριβή του ελληνικού ναυτικού. Έτσι, η ενέργεια αυτή θα επέτρεπε στο γιό του, Ιμπραήμ Πασά, να προσέλθει ασφαλής στην Πελοπόννησο και να καταστείλει ολοκληρωτικά την ελληνική επανάσταση. Μάλιστα, ως αντάλλαγμα, ο πατέρας του του έταξε την παραχώρηση της Κρήτης και της Πελοποννήσου, επομένως η κατάλυση της επανάστασης ήταν ένα εγχείρημα που έπρεπε να βγάλει εις πέρας με κάθε κόστος.
Μέσα στο ίδιο πλαίσιο του προαναφερθέντος τουρκοαιγυπτιακού σχεδίου, ο τούρκος ναύαρχος Χοσρέφ Πασάς αποφασίζει να επιχειρήσει να καταλάβει τη Σάμο στις αρχές Αυγούστου του 1824. Το σχέδιο του όμως δεν έμελλε να είναι αποτελεσματικό, καθώς ο ελληνικός στόλος, αν και υποδεέστερος από αυτόν των αντιπάλων, δε σταμάτησε ούτε στιγμή να αντιστέκεται. Υδραίικα, Σπετσιώτικα και λίγα Ψαριανά πλοία, όλα με στόχο την προστασία και την υπεράσπιση της υποδουλωμένης πατρίδας τους, τον εμπόδισαν να πλησιάσει το νησί.
Οι συγκρούσεις κράτησαν περίπου μια εβδομάδα, και ανεξαρτήτως της κόπωσης, οι ελληνικές δυνάμεις δεν έδειξαν να υποχωρούν, αφήνοντας το Χοσρέφ δίχως επιλογή. Αναγκάζεται και υποχωρεί, καταφεύγοντας με το στόλο του ανάμεσα στην Κω και την Αλικαρνασσό, ώστε να περιμένει ενισχύσεις από το στόλο του Ιμπραήμ, καθώς δεν ήτο δυνατόν να ολοκληρώσει το σκοπό του χωρίς καμία εξωτερική αρωγή. Η βοήθεια αυτή θα κατέφτανε στο σημείο λίγες μέρες αργότερα, στις 19 Αυγούστου 1824.
Για πέντε ημέρες επικρατούσε μια άτυπα συμφωνημένη «ειρήνη» ανάμεσα στους δύο στόλους, χωρίς να έχει ξεκινήσει κάποια εμφανής μάχη. Μόλις έληξε όμως αυτή η περίοδος απραξίας, ξεκίνησαν και οι πρώτες αψιμαχίες ανάμεσα στους αντιπάλους. Η αποφασιστική ναυμαχία όμως έλαβε χώρα στις 29 Αυγούστου 1824, ημέρα Παρασκευή. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρέχονται, η μάχη κύλισε παράδοξα, καθώς το αποτέλεσμα ήταν νικητήριο για τους Έλληνες, οι οποίοι είχαν τη μικρότερη και ασθενέστερη ναυτική δύναμη. Τι συνέβη λοιπόν σε τούτο το θαλάσσιο πεδίο μάχης που άλλαξε τόσο ριζικά τα γεγονότα;
Αρχικά, η μάχη φαίνεται πως κυλούσε υπέρ του εχθρικού στόλου. Τα πλοία των αντιπάλων επιχείρησαν να περικυκλώσουν τον ελληνικό στόλο, όμως ο Μιαούλης με τη σειρά του με εννέα πλοία και δύο πυρπολικά προχώρησε προς τον κόλπο του Γέροντα. Αυτή η κίνηση όμως αποδείχθηκε μοιραία, καθώς ο αιγυπτιακός στόλος που κάλυπτε το δεξιό άκρο του εχθρικού στόλου, αποφάσισε να επιτεθεί και να χτυπήσει, καθώς τα ελληνικά πλοία θα ήταν απομονωμένα. Πρώτος στην προσπάθεια να αποφευχθεί αυτή η επίθεση ήταν ο Παπανικολής, ο οποίος προσπάθησε να την εμποδίσει όμως, δέχθηκε ομαδικό πύρ και αφού έκαψε το πυρπολικό του, αναγκάστηκε να υποχωρήσει.
Εν τέλει όμως, μέσα σε αυτή την αναταραχή, δεν επηρεάστηκαν μόνο οι ενέργειες του Παπανικολή, αλλά ανατράπηκε και η δράση των πυρπολικών του Ματρόζου, του Πιπίνου και του Νικόδημου. Εκεί που τα πράγματα έμοιαζαν να μη βαίνουν καλώς για τους Έλληνες αγωνιστές, μια αχτίδα ελπίδας φάνηκε στο τέλος του «σκοτεινού τούνελ» της μάχης αυτής. Γύρω στο μεσημέρι, ο άνεμος, ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες για την έκβαση μίας ναυμαχίας, άρχισε να πνέει ευνοϊκά για τα ελληνικά πλοία.
Τότε βρέθηκε η χρυσή ευκαιρία. Τα ελληνικά πλοία διείσδυσαν ανάμεσα στα εχθρικά, με αποτέλεσμα να γίνει μία σύγκρουση όπου όλα τα πλοία μάχονταν ανακατεμένα. Η κίνηση αυτή των Ελλήνων ήταν ιδιαίτερα ευφυής, καθώς μια ναυμαχία εκ παρατάξεως θα ήταν επιβεβαιωμένα αποτυχημένη για τον ελληνικό στόλο, εξαιτίας της ποσοτικής και ποιοτικής υπεροχής των αντιπάλων. Μια «ανακατεμένη» λοιπόν σύγκρουση ήταν ευνοϊκή για τα ελληνικά πυρπολικά, τα οποία ανέλαβαν αμέσως δράση.
Η αρχή του τέλους επήλθε με την κίνηση του Σπετσιώτη μπουρλοτιέρη Λάζαρου Μουσούς, ο οποίος κατάφερε να προσκολλήσει το πυρπολικό του σε ένα αιγυπτιακό μπρίκι. Το μπρίκι παρασύρθηκε από το ρεύμα και λίγο πιο κάτω ανατινάχθηκε, ενώ οι 300 άντρες που αποτελούσαν το πλήρωμά του έπεσαν έντρομοι στη θάλασσα. Ύστερα από αυτό οι ασκοί του Αιόλου άνοιξαν και δεν ήτο δυνατόν να ξανακλείσουν. Τα πυρπολικά υπό τους Παπαντώνη και Βατικιώτη κατόρθωσαν με τη σειρά τους να προσκολληθούν σε μία αιγυπτιακή φρεγάτα με 44 κανόνια, η οποία αναφλέχθηκε μέσα σε ελάχιστο χρόνο, παρασύροντας στον πάτο της θάλασσας τους 1.100 άνδρες του πληρώματος.
Η κατάσταση φάνταζε πλέον μη αναστρέψιμη. Οι εχθρικοί στόλοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν προς την Κω, ενώ ο ελληνικός αγκυροβόλησε στο Γέροντα. Οι Έλληνες είχαν νικήσει και η νίκη αυτή τους αναπτέρωσε το ηθικό, καθώς όχι μόνο διέσωσαν τη Σάμο, αλλά καθυστέρησαν σημαντικά και την απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο.
Δύο εξαιρετικά άνισες αντίπαλες δυνάμεις. Μία εξαιρετικά απρόσμενη νίκη. Η ναυμαχία του Γέροντα αποτελεί μία από τις μάχες για τις οποίες θα πρέπει να είμαστε ακόμη περισσότερο περήφανοι. Είναι μάλιστα και μια από τις μάχες που έκανε το μικρό ελληνικό έθνος να λάμψει στα μάτια των ξένων, καθώς μία τόσο μικρή και ελλιπής ναυτική δύναμη κατόρθωσε να εξοντώσει μία, συγκριτικά τιτάνια, αντίπαλη παράταξη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δ. Κόκκινος (1974), Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ. Τόμος 4ος. (6η Εκδ) Αθήνα:Εκδ. Μέλισσα.
- Χρ. Στασινοπούλου (1979), Λεξικό της Επανάστασεως του 1821 Α-Δε, Αθήνα: Εκδ. Δεδεμάδη
- Μηχανή του Χρόνου (2019), Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑ. Διαθέσιμο εδώ
- Κ. Παπαρρηγόπουλου (s. d.) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος 6ος Μέρος 1ον. Αθήνα: Εκδ. Οίκος Ελευθερουδάκης Α. Ε.
