Της Ιωάννας Μήτση,
Με την Επανάσταση να συνεχίζεται δυναμικά και να μεταδίδεται σε όλο και περισσότερες περιοχές, από τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες στην Πελοπόννησο και από εκεί στην Κρήτη και την Κύπρο, το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων, αλλά και η δίψα τους για ελευθερία και ανεξαρτησία παραμένουν αξίες ακλόνητες. Αδιαμφισβήτητο γεγονός αποτελεί η μετατόπιση του Αγώνα στην Κω και τη Ρόδο. Άλλωστε και τα δύο νησιά, μετά την ολοσχερή καταστροφή των Ψαρών, θα λειτουργήσουν ως λιμάνια προστασίας και φροντίδας από τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο. Η ναυμαχία της Κω, η οποία προηγήθηκε αυτής του Γέροντα, αποτέλεσε μια από τις πρώτες συγκρούσεις στη θάλασσα, στην οποία οι στόλοι των Οθωμανών και των υποτελών τους ήρθαν μαζικά αντιμέτωποι με τον ελληνικό στόλο, στον οποίο ναύαρχοι ήταν ο Ανδρέας Μιαούλης, ο Γεώργιος Σαχτούρης και ο Νικολής Αποστόλης.
Στις 20 Ιουνίου 1824, ο Χοσρέφ Καπιτάν Πασάς ή Τοπάλ Πασάς, προκειμένου να αποτρέψει μια τυχούσα σύγκρουση με τον ελληνικό στόλο, ο οποίος είχε ήδη ξεκινήσει να επιτίθεται με πυρπολικά, κατέφυγε στην Κω, όπου και ενώθηκε με τον αιγυπτιακό στόλο του Ιμπραήμ Πασά. Στη ξηρά αποβιβάζονται και τουρκοαιγυπιακά στρατεύματα, τα οποία έπρεπε να ανεφοδιαστούν με νερό και τρόφιμα, με αποτέλεσμα αυτά να αρπαχτούν από τις αποθήκες των φτωχών κατοίκων της Κω. Στις 10 Αυγούστου, καταφθάνει από την Ύδρα, τις Σπέτσες, αλλά και τα Ψαρά βοήθεια με επικεφαλής τον Ανδρέα Μιαούλη, έτσι ώστε να ενισχυθεί ο ελληνικός στόλος απέναντι σε αυτόν του τουρκοαιγυπτιακού. Παρ’ όλη την άφιξη ενισχύσεων για τον ελληνικό στόλο, αυτός αριθμούσε 70 σκάφη με 805 κανόνια και 5.000 ναύτες, σε αντίθεση με αυτόν του εχθρού του, ο οποίος είχε στη διάθεσή του 404 σκάφη, 2.500 κανόνια μεγαλύτερης ολκής και 70.000 ναύτες.
Η ναυμαχία ανάμεσα στην Κω και την Αλικαρνασσό τοποθετείται στις 24 Αυγούστου, με τον αντίπαλο στόλο να κατευθύνεται εναντίον του ελληνικού. Βέβαια, ο περιορισμένος θαλάσσιος χώρος δεν επέτρεπε την ανάπτυξη και τις κινήσεις των πλοίων, ενώ ο έντονος άνεμος δυσκόλευε ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Ο τουρκικός στόλος, με αρχηγό τον Χοσρέφ Πασά, λόγω της θαλασσοταραχής, που επικρατούσε, αλλά και της πυκνότητας των πλοίων του, τα οποία κινδύνευαν να προσκρούσουν τον ένα στο άλλο, δεν διέθετε καθόλου αναπτερωμένο ηθικό. Ο αιγυπτιακός στόλος, με ναύαρχο τον Ισμαήλ Γιβραλτάρ, διέθετε μεγάλη πειθαρχία. Από την άλλη πλευρά, δύο ελληνικά πυρπολικά εξολοθρεύθηκαν, το ένα από πρόσκρουση με άλλο ελληνικό πλοίο και το άλλο από τουρκική βόμβα.
Η ναυμαχία εξελισσόταν ευνοϊκά για τους Έλληνες, με τα ευκίνητα πυρπολικά να κυνηγούν τα τουρκικά πλοία στο στενό. Η ναυαρχίδα του Χοσρέφ καταδιώχθηκε από το πυρπολικό του καπετάνιου Κωνσταντή Νικόδημου και γρήγορα εγκατέλειψε τις συγκρούσεις. Ο αιγυπτιακός στόλος, ο οποίος είχε καταστρέψει το νησί της Κάσου, κατάφερε να ξεφύγει από τα πυρπολικά του καπετάνιου Ανδρέα Πιπίνου. Ο αντίκτυπος από αυτή τη σύγκρουση παρέμενε αμφίσημος, χωρίς κάποιο σαφές συμπέρασμα.
Το πρωινό της Παρασκευής, της 29ης Αυγούστου 1824, η κατάσταση μεταβλήθηκε, με τον άνεμο να είναι περισσότερο κατάλληλος για τον ελληνικό στόλο. Οι δύο αντίπαλοι στόλοι αντιμάχονταν στα βραχονήσια Τσατάλια. Εννέα ελληνικά πλοία, μαζί με δύο πυρπολικά κατευθύνθηκαν στον κόλπο του Γέροντα και εναντίον τους τάχθηκαν αρκετά εχθρικά σκάφη. Στα ελληνικά σκάφη, πέραν από τον Μιαούλη, βρίσκονται και άλλοι άξιοι Έλληνες ναυτικοί, όπως ο Γεώργιος Σαχτούρης, ο Κολανδρούτσος, ο Αντώνιος Κριεζής, ο Κυριακός, ο Δημήτριος Παπανικολής, ο Ιάκωβος Τομπάζης, ο Αναστάσιος Τσαμαδός και ο Ανάργυρος Λεμπέσης. Ο Ισμαήλ Γιρβαλτάρ πρόσταξε να συντριφθούν τα εναπομείναντα ελληνικά πλοία. Ωστόσο, αυτά διείσδυσαν ανάμεσα στα εχθρικά, με τη ναυμαχία να μην πραγματοποιείται εκ παρατάξεως, καθώς ο ελληνικός στόλος γνώριζε ότι στην περίπτωση αυτή θα εξολοθρευόταν εξαιτίας της ποσοτικής και ποιοτικής υπεροχής του εχθρού. Μιλάμε, λοιπόν, για μια σύγκρουση, στην οποία τα πλοία μάχονταν από πολύ μικρή απόσταση. Η πολιτική που ακολούθησε ο Μιαούλης προώθησε τη δράση των πυρπολικών, κρίνοντας έτσι και την έκβαση της ναυμαχίας.
Ο Παπανικολής, πυρπολώντας πότε τη μία και πότε την άλλη φρεγάτα, κατόρθωσε να εμποδίσει τις κινήσεις τους. Επίσης, ο Σπετσιώτης μπουρλοτιέρης Λάζαρος Μουσιός κατάφερε να προσκολλήσει το πυρπολικό του σε ένα αιγυπτιακό μπρίκι, με αποτέλεσμα αυτό σε λίγα μόλις λεπτά να ανατιναχθεί, ενώ δύο πυρπολικά υπό τους Γεωργάκη Θεοχάρη ή Παπαντώνη και Κυριάκο Βατικιώτη προσκόλλησαν σε μια αιγυπτιακή φρεγάτα με 44 κανόνια και, αφού την κανονιοβόλησαν, αυτή πήρε αμέσως φωτιά. Με τη δύση του ηλίου, ο εχθρικός στόλος υποχώρησε προς την Κω και την Αλικαρνασσό, ενώ ο αιγυπτιακός κατέφυγε στη Ρόδο, προκειμένου να κατευθυνθεί στη Σούδα για επισκευές και ανεφοδιασμό, ενώ ο ελληνικός αγκυροβόλησε και πάλι στον Γέροντα. Η επιτυχής έκβαση της ναυμαχίας υπήρξε καταλυτική για την εξέλιξη του Αγώνα.
Η ναυμαχία στην Κω και τον Γέροντα αποτέλεσαν μία από τις λαμπρότερες σελίδες της Επανάστασης του 1821. Η τεράστια υπεροχή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου από όλες τις απόψεις έναντι του ελληνικού και ταυτόχρονα η επιτυχής έκβαση της ναυμαχίας υπέρ των Ελλήνων αναπτέρωσε το ηθικό των επαναστατημένων, ενίσχυσε την επιθυμία τους για ελευθερία και ανεξαρτησία, ενώ προκάλεσε τον έντονο θαυμασμό των ξένων, με τον Γάλλο Ναύαρχο Εντμόν Ζιριέν ντε λα Γκραβιέρ να αναφέρεται στη ναυμαχία του Γέροντα και να παραθέτει:
«Η ναυτική ιστορία ίσως να μην έχει σελίδα περισσότερο ενδιαφέρουσα από αυτήν για ένα ναυτικό».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δ. Κουκίου – Μητροπούλου (2007) Adam Friedel Προσωπογραφίες Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος.
- Σ. Τρικούπης (2010), Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης Tόμος 4ος. Αθήνα: Εκδ. Οίκος Α.Α. Λιβάνη.
- Α. Ε. Βακαλόπουλος (2017), Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης Τόμος 7. Αθήνα: Εκδ. Οίκος Αντ. Σταμούλη.
- Δ. Φωτιάδης (2019), Η Επανάσταση του 1821 Τόμος Γ΄. Αθήνα: Εκδ. Ζαχαρόπουλος Σ.Ι.
