Της Ιωάννας Χατζηαντωνίου,
Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα γεννήθηκε από τις στάχτες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σε ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο από αυτό που βλέπουμε σήμερα. Οι ανάγκες της μεταπολεμικής Ευρώπης έθεσαν τους βασικούς πυλώνες της (τότε) ΕΚΑΧ στη διακίνηση του άνθρακα και του χάλυβα, την υλική και οικονομική ανοικοδόμηση της ηπείρου και τη διατήρηση μιας καταπιεσμένης και χαμηλών τόνων Γερμανίας (όχι όμως στα επίπεδα που επιτεύχθηκε με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών).
Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια sui generis οντότητα στο διεθνές σύστημα, ένας μεγάλος εμπορικός εταίρος παγκοσμίως και ένας σημαντικός παίκτης στο διεθνές πολυπολικό σύστημα. Αποτελείται από δημοκρατίες που συγκλίνουν σε μια πληθώρα αρχών και αξιών και εξελίσσεται με βάση τις ανάγκες της εποχής, τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που προκύπτουν. Σε πολλές ομιλίες αλλά και κείμενα της, τα θεμέλια της λειτουργίας της Ένωσης τίθενται υπό έναν κοινό άξονα: την εξασφάλιση της ευημερίας και της προόδου τόσο των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και των Ευρωπαίων πολιτών. Γίνεται, όμως, τα μέλη που απαρτίζουν αυτόν τον πολύπλοκο διακρατικό και συνάμα υπερεθνικό οργανισμό να γνωρίζουν όλες τις ανάγκες και τα προβλήματα του «ευρωπαϊκού λαού»; Μήπως καμιά φορά οι πολίτες γνωρίζουν καλύτερα και μπορούν να συνεισφέρουν στην βελτίωση της λειτουργίας της Ε.Ε. μέσω της έκφρασης των ιδεών και των ανησυχιών τους;
Προς απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα, το 2011 δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία των Πολιτών (European Citizens Initiative-ECI). Με απλά λόγια, ο κάθε πολίτης της Ε.Ε. μπορεί να «εκκινήσει» τη νομοθετική διαδικασία με μια πρόταση του στο Κοινοβούλιο -μια δική του, ουσιαστικά, πρωτοβουλία πάνω σε ένα ζήτημα που τον απασχολεί. Αυτή μπορεί να αφορά νομοθεσίες τοπικής, περιφερειακής ή και εθνικής εμβελείας -βάσει της οποίας διαφέρουν ελαφρά και οι διαδικασίες. Η νομική του βάση έγκειται στα εξής κείμενα νομοθετικού περιεχομένου: άρθρο 11(4) της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ), άρθρο 24(1) της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε. (ΣΛΕΕ), Κανονισμοί 211/2011 και 2019/788 και, τέλος, κανόνες 222 και 230 των κανόνων λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Φυσικά, δεν είναι ο κάθε πολίτης «μόνος» σε αυτό το εγχείρημα. Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά τι ισχύει για την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία και πως μπορεί κάποιος να εκκινήσει μια τέτοια διαδικασία!
Ο κάθε πολίτης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανάλογα με τα βιώματα του, την κατάρτιση του αλλά και τις ανησυχίες του, είναι λογικό να ενδιαφέρεται και να νιώθει πιο άνετα με κάποια ζητήματα έναντι κάποιων άλλων. Αν κάποιος, λοιπόν, θεωρεί πως μπορεί να θέσει μια εποικοδομητική πρόταση στο τραπέζι της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ξεκινάει μια Πρωτοβουλία.
Για να τεθεί σε εφαρμογή η διαδικασία πρέπει πρώτα να συγκροτηθεί μια «επιτροπή πολιτών» για τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία. Αυτή πρέπει να απαρτίζεται από επτά πολίτες, κατοίκους επτά διαφορετικών κρατών μελών της Ε.Ε., σε ηλικία ψήφου στις Ευρωπαϊκές εκλογές, ένας εκ των οποίων θα είναι και ο αντιπρόσωπος τους. Έπειτα, έρχεται το βήμα της «Εγγραφής», ήτοι της υποβολής ενός εγγράφου «υπομνήματος» θα λέγαμε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ώστε να μπορούν να αντιληφθούν το σχέδιο και το πλαίσιο λειτουργίας της Πρωτοβουλίας. Η Επιτροπή έχει δύο μήνες στη διάθεση της για να αποφασίσει αν η πρόταση των πολιτών γίνεται αποδεκτή ή όχι, χρησιμοποιώντας κάποιες φορές και τη βοήθεια των δικαστικών αρχών.
Εάν η Επιτροπή αποδεχτεί την πρόταση -ήτοι κρίνει πως συνάδει με τα πλαίσια και τις αρχές της Ε.Ε. και δεν θίγει κάποια κοινότητα- η πρόταση μπαίνει στο στάδιο της λήψης «δηλώσεων υποστήριξης», δηλαδή στην διαδικασία συλλογής υπογραφών. Όπως ακριβώς σε μια πολυκατοικία, όπου οι ένοικοι υπογράφουν ή ψηφίζουν ανοιχτά για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων, έτσι και στην Ένωση θεωρείται πως πρέπει η κάθε πρόταση να λαμβάνει «την ψήφο εμπιστοσύνης» του ευρωπαϊκού λαού πριν προχωρήσει στην νομοθετική διαδικασία. Η κάθε πρόταση έχει δώδεκα μήνες στη διάθεση της για να συλλέξει 1 εκατομμύριο υπογραφές (εγγράφως ή ηλεκτρονικώς). Μόλις κάποια πρωτοβουλία χτυπήσει το όριο του 1 εκατομμυρίου, η επιτροπή πολιτών υπεύθυνη για αυτή πρέπει να αποστείλει όλες τις δηλώσεις στήριξης στην εθνική αρχή που θα επιβεβαιώσει την ισχύ των υπογραφών στο χρονικό διάστημα τριών μηνών.
Μετά από αυτή την επιβεβαίωση ξεκινάει το πιο δύσκολο και πολύπλοκο φαινομενικά κομμάτι, εκεί όπου η πρωτοβουλία προετοιμάζεται για να γίνει νομοθεσία και να λάβει πραγματικές διαστάσεις. Αρχικά, η επιβεβαίωση του 1 εκατομμυρίου ψήφων από τις εθνικές αρχές κατατίθεται στην Επιτροπή και η επιτροπή πολιτών οφείλει να ενημερώσει για την λήψη χρηματοδότησης από οποιαδήποτε πηγή. Παράλληλα, κανονίζεται μια συνδιάσκεψη των δημιουργών της πρωτοβουλίας με την ολομέλεια της Επιτροπής όπου οι πρώτοι παρέχουν περισσότερες πληροφορίες και λεπτομέρειες για την ιδέα τους και ανταλλάσσονται ιδέες ως προς το εγχείρημα. Στην συνέχεια, ετοιμάζεται και μια παρουσίαση της πρωτοβουλίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο με τη σειρά του αναλαμβάνει να βελτιώσει και να επιδιορθώσει τυχόν σφάλματα στην πρόταση. Για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος και οι δύο πλευρές (τόσο η Ένωση όσο και η επιτροπή των πολιτών) πρέπει να βρίσκονται σε επικοινωνία και να πραγματοποιούν αναφορές για την πορεία της πρωτοβουλίας.
Με την νεότερη ανανέωση της λειτουργίας του μηχανισμού πολλά βήματα έχουν γίνει πιο απλά για τους πολίτες ή έχουν δοθεί περαιτέρω διευκολύνσεις για να μην χάνονται τόσες ιδέες. Για παράδειγμα, πλέον οι προτάσεις μπορούν να «εγγραφούν μερικώς» στην Επιτροπή, ενώ παράλληλα έχουν «χαλαρώσει» και οι προϋποθέσεις για την εγκυρότητα της υποστήριξης μιας πρότασης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει με αυτόν τον τρόπο πως οι πολίτες δεν εξαιρούνται από την διαδικασία και πως οι φωνές τους βρίσκουν απάντηση στα ανώτερα στρώματα διακυβέρνησης.
Μέχρι στιγμής 6 τέτοιες πρωτοβουλίες έχουν πετύχει τον στόχο του 1 εκατομμυρίου υπογραφών (Right2Water, One of Us, Stop Vivisection, Ban Glyphosate, Minority SafePack-one million signatures for diversity in Europe, and End the Cage Age) και έχουν κατά συνέπεια προχωρήσει στο επόμενο βήμα, αναδεικνύοντας την επιτυχημένη βάση του μηχανισμού αυτού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζεται στο motto «Ενότητα στη Διαφορετικότητα», μια διαφορετικότητα που συνεπάγεται ποικιλία ιδεών. Αυτές οι παραγωγικές και εποικοδομητικές ιδέες χτίζουν κάθε μέρα το ευρωπαϊκό στερέωμα λίγο καλύτερα, λίγο περισσότερο… «στα μέτρα μας».
Αφού μπορούμε να ακουστούμε, γιατί να μη μιλήσουμε;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- European Citizens’ Initiative | Fact Sheets on the European Union | European Parliament (europa.eu), διαθέσιμο εδώ
- European Citizens’ Initiative: what is it?, YouTube, διαθέσιμο εδώ
- European Citizens’ Initiative: connecting ideas, YouTube, διαθέσιμο εδώ
- European Citizens’ Initiative | European Commission, europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Αρχική σελίδα | Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών, europa.eu, διαθέσιμο εδώ
