Της Μαρίας Καράμπελα,
Στην οικονομική ζωή μιας χώρας όλοι δραστηριοποιούνται και ενεργούν με κάποιο βαθμό αβεβαιότητας. Ο εργαζόμενος δεν είναι σίγουρος ότι θα εργάζεται και αύριο, ότι δεν θα απολυθεί ή θα πάθει κάποιο ατύχημα. Ο επιχειρηματίας δε γνωρίζει εκ των προτέρων και με σιγουριά το αποτέλεσμα της επένδυσής του, αν δηλαδή θα έχει κέρδος ή ζημία. Ακόμα κι ο αγρότης αναλαμβάνει ρίσκο ξεκινώντας μία παραγωγή, γιατί δε γνωρίζει αν τελικά θα αποκτήσει κάποιο οικονομικό έσοδο από αυτή ή θα υποστεί ζημία λόγω κακοκαιρίας ή κάποιας ασθένειας. Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε πως όλα, σε ό,τι αφορά τις ανθρώπινες πράξεις, καθοδηγούνται από την προσδοκία για το αποτέλεσμα και όχι από το αποτέλεσμα αυτό καθεαυτό.
Σε κρίσιμη διάκριση προέβη ο οικονομολόγος Frank Knight το 1921 στο βιβλίο Risk, μεταξύ αβεβαιότητας και κινδύνου (ρίσκου), δύο εννοιών ριζικά διαφορετικών. «Ο κίνδυνος μπορεί να υπαχθεί σε ποσοτική μέτρηση», εφόσον μπορεί να υπάρχει η κατανομή πιθανοτήτων που έχει εφαρμοστεί. Αντίθετα, η αβεβαιότητα, κατά τον Knight, δε μπορεί να μετρηθεί. Η κατανομή πιθανοτήτων είναι άγνωστη, ενώ την ίδια στιγμή δεν μπορούν να περιγραφούν όλα τα πιθανά ενδεχόμενα, την ώρα που οι πιθανότητες των ενδεχομένων δύνανται να μην αθροίζουν στο 1. Η διάκριση της αντιμετώπισης ρίσκου ή αβεβαιότητας είναι αυτή που καθορίζει τελικά τη συμπεριφορά.
Η διάκριση αυτή είναι η ίδια που είχε κατά νου ο Αμερικανός Υπουργός Άμυνας Donald Ramsfeld, όταν διέκρινε τους «γνωστούς άγνωστους – τα πράγματα που γνωρίζεις ότι δε γνωρίζεις (ρίσκο)» και τους «αγνώστους άγνωστους – τα πράγματα που δε γνωρίζουμε ότι δε γνωρίζουμε (αβεβαιότητα)». Με την άποψη αυτή συμφώνησε και ο Keynes, δίνοντας έμφαση στους περιορισμούς της ανθρώπινης δυνατότητας πρόσληψης και γνώσης. Οι ενέργειες των άλλων παικτών και η αγορά στο σύνολο της συντελούν στον προσδιορισμό της αβεβαιότητας στα μακροοικονομικά του Keynes. Οι αντικειμενικές πιθανότητες μπορεί να υπάρχουν, αλλά είναι αδύνατο να τις μάθουμε. Οι πιθανότητες άρα είναι μία μέτρηση του βάθους της άγνοιάς μας, δηλαδή ερμηνεύονται ως υποκειμενικοί «βαθμοί πεποίθησης».
Η «ορθόδοξη» άποψη επικεντρώνεται στην έννοια του ρίσκου. Με την αξιοποίηση των πιθανοτήτων, υποθέτοντας ορθολογικά, γενικεύει τη μελέτη της συμπεριφοράς όταν υπάρχει ρίσκο σε κάτι σαν «οιονεί βεβαιότητα». Η ανάπτυξη τόσο της νεοκλασικής οικονομικής θεωρίας του κινδύνου όσο και η προσέγγιση μέσω αναλογιστικής επιστήμης προεξοφλούν ότι αυτό που υπάρχει είναι ρίσκο και όχι αβεβαιότητα. Έτσι, με την πρώτη αυτή υπόθεση, παρουσιάζεται η δυνατότητα αξιοποίησης αμφότερων των πιθανοτήτων και της στατιστικής. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αβεβαιότητα που υπάρχει στην οικονομική ζωή έχει οδηγήσει τα άτομα στην ανάπτυξη μεθόδων για την ολική ή μερική εξασφάλισή τους. Ολόκληρος ο κλάδος των ασφαλίσεων, που γνωρίζει σημαντική ανάπτυξη σήμερα, βασίζεται σε αυτήν ακριβώς την προσπάθεια.
Κατά την αξιολόγηση δυο και περισσότερων επενδυτικών σχεδίων πρέπει πάντοτε να λαμβάνεται υπόψη και η αβεβαιότητα που τα διέπει τεράστια ανάπτυξη. Η θεωρία των παιγνίων περιλαμβάνει δύο κύρια κριτήρια αξιολόγησης, το maximin και το minimax. To πρώτο κριτήριο το οποίο επιλέγει το σχέδιο επένδυσης, οδηγεί στο περισσότερο ευνοϊκό αποτέλεσμα στη χειρότερη περίπτωση. Αρχή του κριτηρίου αυτού είναι η ασφάλεια, γι’ αυτό και θεωρείται ως συντηρητικό. Το κριτήριο minimax, από την άλλη, είναι δυνατό να θυσιάσει μία ικανοποιητική καθαρή ωφέλεια ενός σχεδίου επένδυσης, επιλέγοντας ένα άλλο το οποίο έχει λιγότερες πιθανότητες μεγαλύτερων καθαρών ωφελειών.
Μια στρατηγική, όπου οι παίκτες συμπεριφέρονται «καλά», και κάθε απομάκρυνση από την «καλή» συμπεριφορά τιμωρείται με μια επιστροφή για πάντα στη «φάση τής τιμωρίας», αποκαλείται στρατηγική πυροδότησης (trigger strategy): μια «κακή», «μη συνεργατική» συμπεριφορά πυροδοτεί μια φάση τιμωρίας για πάντα. Είναι σαν να ακούς τον ένα παίκτη να λέει στον άλλο: «Θα είμαι συνεργάσιμος και φιλικός στο βαθμό που και συ είσαι. Εάν όμως πάψεις να είσαι έστω και για κάποια στιγμή, από κει και πέρα θα σε τιμωρήσω παύοντας για πάντα να κρατώ μια συνεργάσιμη στάση».
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η οικονομική ζωή των ανθρώπων δε λαμβάνει χώρα κατά τρόπο τυχαίο. Αντίθετα, παρουσιάζει συστηματικότητα και είναι οργανωμένη με αρκετά περίπλοκο τρόπο. Η οικονομική ευημερία απαιτεί θυσίες σε φυσικούς πόρους και εργασία. Η οικονομία δεν είναι μία παραδείσια κατάσταση, όπου τα αγαθά προσφέρονται στους ανθρώπους άφθονα και χωρίς προσπάθεια. Η παραγωγή των αγαθών που επιθυμούν οι άνθρωποι συνεπάγεται κόστος. Όπως χαρακτηριστικά λένε οι οικονομολόγοι, «δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αρχές Οικονομικής Θεωρίας, Εκδόσεις Διόφαντος
- Πρώτη Διάλεξη 2019: Οικονομική της Ασφάλισης, Πλάτων Τήνιος, Πανεπιστήμιο Πειραιώς
- woodenerath.com, διαθέσιμο εδώ
