Της Μανταλένας Κατωπόδη,
Η Αρχαία Αίγυπτος και η Αρχαία Ελλάδα είναι δύο από τους παλαιότερους πολιτισμούς, που συναντήθηκαν ανά τον κόσμο. Εξερευνώντας τον καθέναν ξεχωριστά, παρατηρούμε ότι κατέχουν λαμπρή ιστορία και σημαντική συνεισφορά στην τέχνη.
Η αρχαία αιγυπτιακή τέχνη προσανατολίζεται προς τη θρησκεία. Η μεταθανάτια ζωή ήταν βαρυσήμαντης αξίας, σχετικά με την -σύντομη- επίγεια ζωή. Δεν είχε ως πρόθεση τα έργα της, όπως τα αγάλματα, οι τάφοι και τα ανάγλυφα, να έχουν όμορφη εξωτερική όψη. Εξυπηρετούσαν πολύ διαφορετικούς σκοπούς συγκριτικά με τους μεταγενέστερους πολιτισμούς.
Τα αγάλματα και τα ανάγλυφα δημιουργήθηκαν προς τιμήν ενός θεϊκού ή νεκρού όντος. Αποτελούσαν μέρος της τελετουργικής δράσης, καθώς μέσα από αυτά ο νεκρός ή η θεϊκή οντότητα εκδήλωνε την παρουσία του/της και μπορούσε να συμμετάσχει στην τελετουργική διαδικασία. Ωστόσο, επέτρεπαν τη σύνδεση και την αλληλεπίδραση του πνεύματος του νεκρού ή του θεού με το επίγειο βασίλειο, αφού οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν πως, ύστερα από τον θάνατο, οι αιθερικές πτυχές της ψυχής αποδεσμεύονταν από το σώμα και ήταν ελεύθερες να περιπλανηθούν στη γη, ενώ πάντα επέστρεφαν στο άγαλμα Κa, που ήταν η μόνιμη κατοικία της ψυχής, για να αναπαυθεί. Συνολικά, οι πτυχές της ψυχής ήταν πέντε. Απαρτίζονται από το Ka (ζωτική δύναμη ή πνεύμα), το σώμα, το όνομα, το μπα (προσωπικότητα ή ψυχή) και το šwt (σουάτ, σκιά).
Στόχος του γλύπτη ήταν να απεικονίσει μόνο την ουσία. Για τον λόγο αυτό, τα αγάλματα χαρακτηρίζονται από την απώλεια της έκφρασης και του συναισθήματος. Τα πρόσωπα παρουσιάζονται ανέκφραστα, καθότι τα συναισθήματα είναι εφήμερα και οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι θεωρούσαν ότι η αιώνια εικόνα ενός ανθρώπου ή θεού, δεν πρέπει να καθρεφτίζεται μόνο από μία στιγμή της ζωή του, αλλά να εστιάζει στη συνολική του ύπαρξη.
Η τέχνη, που συναντάμε, είναι κατά κύριο λόγο δισδιάστατη. Στόχος δεν ήταν να αντικατοπτριστεί ο πραγματικός κόσμος μέσω των εικόνων. Η αναπαράσταση της εξωτερικής όψης του ανθρώπου σχεδιάζεται από την πιο χαρακτηριστική πλευρά. Τα πόδια, τα χέρια και το πρόσωπο εμφανίζονται στο πλάι, αλλά τα μάτια και το σώμα από την εμπρόσθια μεριά, έτσι ώστε να ξεχωρίζουν.
Η ιερογλυφική γραφή, που εμφανίζεται στα έργα τέχνης των Αιγύπτιων, περιλαμβάνει σύμβολα, που αντιπροσωπεύουν άψυχα ή έμψυχα αντικείμενα και φωνητικούς ήχους. Επίσης, μπορούν να χαρακτηριστούν από μόνα τους έργα τέχνης, επομένως εξυπηρετούσαν και διακοσμητικούς σκοπούς.
Η αρχαία ελληνική τέχνη στρέφεται προς τη φιλοσοφία. Στο παρόν κείμενο, θα αναφερθούμε σε τρεις εποχές, την αρχαϊκή (750-480 π.Χ.), την κλασική (480-323 π.Χ.) και την ελληνιστική (323-30 π.Χ.).
Στην αρχαϊκή περίοδο, δεσπόζουν τα μαρμάρινα αγάλματα του κούρου -νέος άνδρας- και της κόρης -νέο ανύπαντρο κορίτσι. Τα δύο αγάλματα χαρακτηρίζονται από τη μετωπική και άκαμπτη στάση τους, αν και γίνεται η προσπάθεια αποτύπωσης της κίνησης, καθώς το αριστερό πόδι είναι ελαφρά προς τα εμπρός. Ύστερα, παρατηρούμε πως το γυναικείο σώμα δεν αναδεικνύεται τόσο όσο το ανδρικό. Γνώρισμά τους είναι η «λανθάνουσα κίνηση», καθώς δεν εφαρμόστηκε κατά γράμμα το σύστημα αναλογιών των Αιγύπτιων, από το οποίο επηρεάστηκαν οι Αρχαίοι Έλληνες. Έτσι, βλέπουμε πως δεν ήταν απόλυτα συμμετρικά γλυπτά. Τέλος, ο κούρος και η κόρη συμβόλιζαν τη νεότητα, την ομορφιά, τον πλούτο και διακοσμούσαν τα ιερά.
Στην κλασική εποχή, ο πολιτισμός της Αρχαίας Ελλάδας ανθίζει, με την Αθήνα να καθίσταται πνευματικό κέντρο του ελληνισμού. Πλέον τα γλυπτά έχουν αρχίσει να «ξεφεύγουν» από την αυστηρή μετωπικότητα, έχοντας αφήσει πίσω τους την αρχαϊκή πλαστική πρακτική. Υπάρχει ελεύθερη κίνηση στον χώρο, ευλυγισία και έντονη έκφραση των συναισθημάτων. Τα ενδύματα των γλυπτών είναι πιο λεπτά, αναδεικνύοντας πια και το γυμνό γυναικείο σώμα. Βασικά τους στοιχεία είναι η αρμονία, η ηρεμία, το κάλλος και κύριο υλικό ο χαλκός. Στο επίκεντρο πλέον είναι η γλώσσα, οι λεπτομέρειες του ανθρώπινου σώματος και οι εσωτερικές πτυχές του, ενώ εμφανής γίνεται η τρίτη διάσταση στην ύστερη κλασική περίοδο.
Στην ελληνιστική περίοδο, τα γλυπτά σχεδιάζονται με ακόμη περισσότερες λεπτομέρειες, ελευθερία κινήσεων, συναισθήματα και εκφράσεις. Κάθε είδους θρησκευτική αντίληψη και συντηρητισμός παύουν να υφίστανται. Το στοιχείο της τρίτης διάστασης από τον Έλληνα γλύπτη παρατηρείται αισθητά. Τα αγάλματα εκφράζουν την καθημερινότητα, τη φύση, τα παιδικά χρόνια και χρησιμοποιούνται για τη διακόσμηση κτιρίων και δημόσιων χώρων.
Η Αρχαία Ελλάδα επηρεάστηκε από τον πολιτισμό της Αρχαίας Αιγύπτου, όμως, στη συνέχεια, εξελίχθηκε σύμφωνα με τα δικά της δεδομένα. Το νατουραλιστικό και ρεαλιστικό στοιχείο και η απεικόνιση της πραγματικότητας είναι ο στόχος του γλύπτη. Στην Αρχαία Ελλάδα, η φυσική τάξη των πραγμάτων ξεπερνά τη θρησκευτική αντίληψη και πρωτίστως θεοποιούνται οι άνθρωποι και εξανθρωπίζονται οι θεοί. Από την άλλη, στην Αρχαία Αίγυπτο, η τέχνη περιστρέφεται γύρω από τον θρησκευτικό κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A Brief History of Egyptian Art, ancient.eu, διαθέσιμο εδώ
- Egyptian Art, khanacademy.org, διαθέσιμο εδώ
- Το πέρασμα από την τέχνη της Αρχαίας Αιγύπτου στην τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας,artmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τέχνη και Τεχνικές, 7lyk-laris.lar.sch.gr, διαθέσιμο εδώ
