Της Θένιας Λαμπρινουδάκη,
Η πιο συχνή φράση που ακούγεται στον χώρο του ποινικού δικαίου από δικαστικούς και κυρίως συνηγόρους είναι πως όλοι είναι αθώοι μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο. Η συνήθης αυτή πράξη καθιερώνει το γνωστό τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου, το οποίο και τυπικά αποτυπώνεται στο νόμο στο άρθρο 71 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας: «Οι ύποπτοι και οι κατηγορούμενοι τεκμαίρονται αθώοι μέχρι να αποδειχθεί η ενοχή τους σύμφωνα με τον νόμο». Από τη διάταξη συνάγεται πως το εν λόγω τεκμήριο προστατεύει και τον ύποπτο ο οποίος έχει ακριβώς τα ίδια δικαιώματα με τον κατηγορούμενο και άπτεται ίσης μεταχείρισης.
Το τεκμήριο αθωότητας αποτελεί προέκταση του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ, που κατοχυρώνει το δικαίωμα στη δίκαιη δίκη. Ο κατηγορούμενος δεν είναι υποχρεωμένος να αποδείξει την αθωότητά του και η μη απόδειξή της δεν έχει ως αποτέλεσμα την καταδίκη του. Στόχος μιας ποινικής δίκης, και συγκεκριμένα ενός κατηγόρου, είναι η απόδειξη ενοχής του κατηγορουμένου, η οποία αν δεν αποδειχθεί ή αν υπάρχουν αμφιβολίες οδηγεί στην αθώωση του δράστη ο οποίος εξακολουθεί να προστατεύεται από το τεκμήριο. Συνεπεία του τεκμηρίου αθωότητας, έχει καθιερωθεί στην πρακτική και η αρχή in dubio pro reo, που ορίζει πως σε περίπτωση αμφιβολιών, η απόφαση λαμβάνεται υπέρ του κατηγορουμένου. Το κριτήριο, ωστόσο, δεν αφορά μόνο στο στάδιο της απόφασης, αλλά διαμορφώνει ολόκληρη τη ποινική δίκη γι’ αυτό και εφαρμόζεται σε όλη τη διάρκεια αυτής. Ο κατηγορούμενος τεκμαίρεται αθώος και τα κρατικά διωκτικά όργανα οφείλουν, έως ώτου αποδειχθεί η ενοχή του, να τον αντιμετωπίζουν ως μη ένοχο.
Αναμφισβήτητα λοιπόν το τεκμήριο οφείλει να γίνεται δεκτό και σεβαστό από όλους τους δημόσιους λειτουργούς είτε πρόκειται για Εισαγγελείς, είτε για ανακριτικούς υπαλλήλους, είτε για αστυνομικούς. Ζήτημα γεννάται ως προς τις συνέπειες που επέρχονται σε περίπτωση που κάποιος ιδιώτης και όχι δημόσιος λειτουργός προσβάλλει το τεκμήριο μιας και ο νόμος δεν θέτει κάποια διευκρίνιση περί αυτού. Κατά την κρατούσα άποψη το τεκμήριο είναι ισχυρό και στον ιδιωτικό χώρο, ως απόρροια του άρθρου 25 του Συντάγματος. Στις περιπτώσεις αυτές ο κατηγορούμενος χρήζει αυξημένης προστασίας, κυρίως από τα ΜΜΕ, τα οποία καταπατούν διαρκώς το τεκμήριο αθωότητας, χαρακτηρίζοντας τον κατηγορούμενο ένοχο. Ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό με τη σωρεία των καταγγελιών σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο του θεάτρου, παρακολουθούμε στην πλειοψηφία των τηλεοπτικών καναλιών εξελισσόμενες τηλεδικίες που προτού κριθεί κάποιος ως ένοχος από τα δικαστήρια έχει ήδη καταδικαστεί από τον τηλεοπτικό τύπο. Η αρχή προστασία κατηγορουμένου από τα ΜΜΕ έγινε το 1991 όταν το ΕΣΡ (Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης) ψήφισε τον Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας ο οποίος ρητά ορίζει ότι: «Οι κατηγορούμενοι δεν αναφέρονται ως ένοχοι. Η αρχή ότι ο κατηγορούμενος τεκμαίρεται αθώος μέχρι την καταδίκη του γίνεται σεβαστή». Από όσο όμως γίνεται αντιληπτό το συγκεκριμένο ζήτημα θέλει αρκετή δουλειά στην πράξη.
Η σημασία του τεκμηρίου αθωότητας κρίνεται ιδιαίτερα σπουδαία χωρίς αυτο να σημαίνει βέβαια πως το τεκμήριο παραμένει άκαμπτο και απεριόριστο σε όλες τις περιπτώσεις. Στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση ορίζονται 3 βασικές κατηγορίες στις οποίες το τεκμήριο αθωότητας μπορεί να καμφθεί.
Το τεκμήριο αθωότητας δύναται να περιοριστεί:
- όταν έχουμε αυτόφωρη σύλληψη,
- όταν έχουμε επιβολή της προσωρινής κράτησης κατά κατηγορουμένου, στην προδικασία όπου πλέον απαιτούνται σοβαρές ενδείξεις ενοχής για την επιβολή της καθώς και κίνδυνος φυγής,
- όταν εκδίδεται απόφαση σε μη εύλογο χρονικό διάστημα.
Συμπερασματικά το τεκμήριο αθωότητας αποτελεί βασική έκφανση του κράτους δικαίου, κατοχυρώνει την αθωότητα κατηγορουμένου και υπόπτου μέχρι τη στιγμή απόδειξης της ενοχής τους και πρέπει να γίνεται σεβαστό τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Η συχνή παρέμβαση των ΜΜΕ σε ποινικές υποθέσεις αποσκοπούν αφενός στην υπεράσπιση της αλήθειας, ωστόσο δεν είναι λίγες οι φορές που διασύρουν και προσβάλλουν τον κατηγορούμενο σε σημείο να χρειάζεται και να απαιτείται προστασία του από αυτά…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου, άρθρο των Καδήρ Αϊκούτ και Πασχάλη Καλιτσή, διαθέσιμο εδώ
- Το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου, άρθρο στο thesslawyer.gr, διαθέσιμο εδώ
