Του Γιώργου Κυριακού,
Το τέλος του B’ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε την Ελλάδα πλήρως διαλυμένη σε οικονομικό επίπεδο. Ωστόσο, είναι άξιο αναφοράς ότι, παρόλο που η χώρα απελευθερώθηκε τον Οκτώβριο του 1944, συνέχισε να συνεισφέρει με τις δυνάμεις της υπέρ των Συμμάχων μέχρι την οριστική λήξη του πολέμου το Σεπτέμβριο του 1945. Η στάση αυτή ενίσχυσε την εικόνα της στους διεθνείς οικονομικούς και πολιτικούς κύκλους, δείχνοντας την αυτοθυσία και την ομαδικότητα του Έλληνα στον αγώνα για την αντιμετώπιση της μέχρι πρότινος κοινής απειλής -των δυνάμεων του Άξονα- σε μια χρονική στιγμή που η κάθε βοήθεια προς τους Συμμάχους ήταν απαραίτητη.
Το παρόν άρθρο θα εστιάσει στον τομέα της ναυτιλίας και δεν θα ενδιαφερθεί για το πεζικό ή την αεροπορία. Ιδίως θα διερευνηθούν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έφτασαν τα “Liberty” στη χώρα μας, αποτελώντας το υπόβαθρο για την επανασυγκρότηση της καταστραμμένης ναυτιλίας και την ανάδειξη της Ελλάδας στις πρώτες θέσεις ναυτιλιακής δύναμης παγκοσμίως.
Παρά το ξεκίνημα του πολέμου τον Σεπτέμβριο του 1939, η χώρα μας τηρούσε ουδέτερη στάση και μπήκε στον πόλεμο μόνο όταν η Ιταλία στράφηκε εναντίον της το 1940. Συμμετείχε με 577 πλοία του εμπορικού ναυτικού, από τα οποία τα 320 ήταν ωκεανόπλοια, και με 20.000 ναυτικούς. Ο πόλεμος είχε βαρύ τίμημα για το Ελληνικό Εμπορικό Ναυτικό (ΕΕΝ), μιας και 351 πλοία -σχεδόν τα μισά- καταστράφηκαν συνολικά και οι εκτιμήσεις για τους νεκρούς ναυτικούς κυμάνθηκαν από δύο μέχρι τρεις χιλιάδες. Στο πλαίσιο αυτής της εξασθένισης της δυναμικής του ελληνικού εμπορικού ναυτικού σε όρους αριθμού πλοίων και ανθρώπινου δυναμικού, η ανασυγκρότηση του βασικού πυλώνα της ελληνικής οικονομίας, τουλάχιστον στα προπολεμικά επίπεδα, και η αποκατάσταση των άνεργων πλέον ναυτικών φάνηκαν κρίσιμες. Η ανάγκη για νέα πλοία, που θα ωθούσαν την ελληνική ναυτιλία στην ανάπτυξη, ήταν επιτακτική.
Όμως, τα ναυπηγεία της χώρας δεν μπορούσαν να παράγουν με τόσο γρήγορους ρυθμούς, ώστε να ικανοποιηθεί η καλπάζουσα ζήτηση και οι εφοπλιστές στράφηκαν στους Αμερικανούς. Η ιδέα ήταν να αγοράσουν 98 πλοία τύπου “Liberty” (και 2 μικρότερα ακτοπλοϊκά) τα οποία, αν και πίστευαν πως σύντομα θα ήταν άχρηστα, εξαιτίας του ότι ήταν κατασκευασμένα στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και άρα μεταχειρισμένα και «καταπονημένα», τελικά τα ήθελαν, γιατί θα ήταν ετοιμοπαράδοτα σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Τα εν λόγω πλοία αγοράστηκαν τελικά μετά από ένα διάστημα συνεχών διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις δύο πλευρές, αλλά, παρόλο που ελέγχονταν από Έλληνες πλοιοκτήτες, αγοράστηκαν για λογαριασμό ξένων εταιρειών. Πιο συγκεκριμένα, αποφασίστηκε η σημαία στα περισσότερα πλοία να μην είναι ελληνική, αλλά του Παναμά ή της Λιβερίας. Και αυτό διότι η ελληνική κυβέρνηση είχε προηγουμένως ανακοινώσει δύο αποφάσεις: πρώτον, ότι θα φορολογήσει αναδρομικά τα ελληνικά πλοία που θα αγοράζονταν και δεύτερον, ότι θα προχωρήσει σε νομοθεσία για υποχρεωτικό επαναπατρισμό των εφοπλιστικών κεφαλαίων προς τη χώρα. Εξαιτίας του πρώτου, οι αμερικανικές τράπεζες δεν ήταν διατεθειμένες να δανείσουν για πλοία με ελληνική σημαία, και εξαιτίας του δευτέρου οι ίδιοι οι εφοπλιστές δεν είχαν κίνητρο για αγορά πλοίων με ελληνική σημαία. Οπότε, και οι δύο πλευρές επιδίωκαν την αγοραπωλησία των πλοίων, αλλά όχι με ελληνική σημαία.
Τα “Liberty” δούλεψαν για περίπου 30 χρόνια στα χέρια των Ελλήνων, αποδεικνύοντας το πείσμα και την επιμονή τους. Χρησιμοποιώντας μεταχειρισμένα πλοία και εφαρμόζοντας τις τεχνικές και την τεχνογνωσία τους πάνω σε αυτά, έθεσαν σε ανοδική και πάλι κίνηση την ελληνική ναυτιλία. Τα “Liberty”, που από την πρώτη στιγμή της κατασκευής τους ονομάστηκαν πλοία «μιας χρήσης», έμελλε να γίνουν για τους Έλληνες εφοπλιστές «ευλογημένα πλοία». Πλοία «μιας χρήσης», γιατί στην κατασκευή τους αποφεύχθηκε ο παραδοσιακός τρόπος του καρφώματος και χρησιμοποιήθηκε η ηλεκτροκόλληση, ενώ «ευλογημένα πλοία», γιατί έδωσαν διέξοδο σε χιλιάδες Έλληνες ναυτικούς ανέργους και κυρίως γιατί αναστήλωσαν τον κλάδο της ναυτιλίας, που μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε καταρρακωθεί στο έπακρο. Έναν κλάδο όπου ενώ η ζήτηση για πλοία ήταν αυξημένη, αλλά ήταν αδύνατο να ικανοποιηθεί, γιατί εξέλειπαν οι παραγωγικές δυνάμεις.
Ο κλάδος της ναυτιλίας αποτελεί διαχρονικά κλάδο της ελληνικής οικονομίας με έντονα αισθητή συνεισφορά, σε σύγκριση με εκείνη των υπόλοιπων τομέων, όπως η γεωργία και η κτηνοτροφία. Ομοίως διαχρονική είναι και η παρουσία του στη διεθνή σκηνή, διαδραματίζοντας πρωταρχικό ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριο. Η πορεία αυτή διακόπηκε πολλές φορές στο διάβα των αιώνων, όμως είναι αξιοπερίεργο το ότι πάντα κατάφερνε να αναδιαρθρώνεται ως κλάδος και, παρά τις δυσκολίες, να επικεντρώνεται ξανά στην ανάπτυξή του. Η Ελλάδα έχει ναυτική παράδοση και με δεδομένες τις συγκυρίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που περιγράψαμε, μπορούμε κάλλιστα να υποστηρίξουμε ότι τα πλοία “Liberty” εξασφάλισαν τη συνέχεια της παράδοσης αυτής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΠΛΟΙΑ LIBERTY, Greek Shipping Miracle. Διαθέσιμο εδώ.
- Η συμβολή του Ελληνικού Εμπορικού Ναυτικού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Ίσαλος. Διαθέσιμο εδώ.
- Οι απώλειες ρεκόρ του ελληνικού στόλου στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πώς αποκτήθηκαν 100 από τα θρυλικά πλοία «Liberty» που αποτέλεσαν τα θεμέλια του μεταπολεμικού εμπορικού στόλου, Μηχανή του Χρόνου. Διαθέσιμο εδώ.
- Ε.Β.Ε.Π.: «Ελληνική Ναυτιλία, ο ισχυρός πυλώνας της εθνικής οικονομίας και της τοπικής ανάπτυξης του Πειραιά», eNautilia. Διαθέσιμο εδώ.
