Της Αναστασίας Ερνεάνου,
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τη σύναψη Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας (εφεξής ΣΣΕ) τα μέρη, εκπρόσωποι των εργαζομένων και των εργοδοτών ή ακόμα και ο ίδιος ο εργοδότης, εφόσον νομιμοποιείται για αυτή την ενέργεια, είναι δυνατό να καταλήξουν σε συμφωνία είτε να διαφωνήσουν. Το ερώτημα που τίθεται είναι τι συμβαίνει στη δεύτερη περίπτωση. Οι προσπάθειες για συμφωνία ματαιώνονται ή μήπως υφίσταται κάποιος τρόπος προκειμένου να επιλυθούν τα εμπόδια αυτά;
Η απάντηση δίνεται από τον νομοθέτη, ο οποίος έχει προβλέψει μηχανισμούς παρέμβασης τρίτων στις συλλογικές διαφορές ούτως ώστε τα μέρη να οδηγηθούν σε ειρηνική επίλυση αυτών. Οι σημαντικότεροι αυτοί μηχανισμοί είναι οι θεσμοί της μεσολάβησης και της διαιτησίας. Όσον αφορά ειδικά τον δεύτερο, μηχανισμός που έχει υποστεί πολλαπλές τροποποιήσεις, αποσκοπεί στην επίλυση των διαφορών συμφερόντων που ανήκουν στη ρυθμιστική εξουσία των συνδικαλιστικών οργανώσεων και αποτελούν νόμιμο περιεχόμενο των ΣΣΕ. Οι νομικές διαφορές υπάγονται ευθέως εκ του Συντάγματος, στην αρμοδιότητα των δικαστηρίων. Ωστόσο, τόσο ο διαιτητής όσο και ο δικαστής παράγουν δίκαιο ρυθμίζοντας τις εργασιακές συμφωνίες και κατ’επέκταση, σχέσεις. Επιπλέον, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί πως η προβλεπόμενη αυτή διαδικασία της μεσολάβησης και διαιτησίας, καθώς και οι όροι προσφυγής σε αυτήν, έχει επικουρικό χαρακτήρα. Ακολουθείται δηλαδή, κατά το 14 παρ. 2 του νόμου 1876/1990, μόνο εφόσον τα μέρη έχουν συμφωνήσει σχετικές ρήτρες στις ΣΣΕ είτε με την κοινή συμφωνία των μερών, εφόσον οι ρήτρες αυτές απουσιάζουν. Συνεπώς, με το σύστημα αυτό αποκλείεται η υποχρεωτική προσφυγή στη διαδικασία αυτή, όπως ίσχυε παλαιότερα και έθετε σοβαρά συνταγματικά ζητήματα. Αν τα μέρη έχουν συμφωνήσει τη μονομερή προσφυγή στη διαδικασία αυτή, η προσφυγή παραμένει εκούσια, αφού εξακολουθεί να στηρίζεται στη βούληση των μερών.
Οι διαδικασίες αυτές διεξάγονται από τον Οργανισμό Μεσολάβησης και Διαιτησίας (ΟΜΕΔ), όπως ορίζεται και στο άρθρο 17 του ίδιου νόμου. Ο ΟΜΕΔ αφορά έναν ανεξάρτητο φορέα, που συνεστήθη ως ΝΠΙΔ προκειμένου να παράσχει υπηρεσίες σε περίπτωση που οι διαπραγματεύσεις των μερών δεν καταλήξουν σε συμφωνία. Κατά τα άρθρα 14 και 15 του παραπάνω νόμου είτε τα μέρη από κοινού είτε το ένα μόνο δύναται να καταφύγει στη μεσολάβηση, η οποία ασφαλώς δεν υποκαθιστά τα μέρη, αλλά λειτουργεί ως ένας «δίαυλος» υπηρεσιών και επικοινωνίας προκειμένου να καταλήξουν τα ίδια σε συμφωνία. Αυτό γίνεται φανερό σε κάθε στάδιο της διαδικασίας, λαμβάνοντας υπόψη πως τα μέρη επιλέγουν από τον κατάλογο του ΟΜΕΔ τον μεσολαβητή και μόνο σε περίπτωση που δε συμφωνούν, η επιλογή γίνεται μέσω κλήρωσης. Ο μεσολαβητής οφείλει να αναλάβει καθήκοντα εντός πέντε (5) εργάσιμων ημερών. Ο μεσολαβητής αφού προβεί σε ακρόαση των μερών και εξέταση προσώπων αλλά και όρων εργασίας αποφαίνεται επί της συλλογικής διαφοράς κατά ανώτατο όριο είκοσι (20) ημέρες από την επομένη ανάληψης καθηκόντων. Η πρότασή του δεν είναι δεσμευτική, ενώ αν τα μέρη δεν την αποδεχτούν ρητώς εντός πέντε (5) εργάσιμων ημερών από την κοινοποίησή της, τεκμαίρεται ότι την απέρριψαν. Η αποδοχή ή η απόρριψη κοινοποιείται στο άλλο μέρος.
Η διαδικασία της διαιτησίας, που επίσης προϋποθέτει την αποτυχία των διαπραγματεύσεων των μερών, διαφέρει από την προηγούμενη διαδικασία. Εδώ προέχουν τα υποχρεωτικά στοιχεία, καθώς η απόφαση του προσώπου που αναλαμβάνει τη διαιτησία εκδίδει απόφαση δεσμευτική για τα μέρη με σκοπό την οριστική επίλυση της διαφοράς. Η απόφαση αυτή συνεπώς, εξομοιώνεται με ΣΣΕ (άρθρο 16 παρ. 8) και η ισχύς της ξεκινά από την επομένη της υποβολής αίτησης για μεσολάβηση, εκτός αν έχει συμφωνηθεί διαφορετικά. Ασφαλώς, η διαιτητική απόφαση εξαιτίας της δεσμευτικότητάς της δεν επιτρέπεται να επιβάλει πρόσθετους των ρητρών ειρήνης και εφαρμογής ενοχικούς όρους, καθώς αυτοί επαφίενται στη βούληση των μερών.
Όσον αφορά τη διαδικασία της διαιτησίας, αυτή μπορεί να εκκινήσει είτε με κοινή συμφωνία των μερών είτε μονομερώς, σε συγκεκριμένες όμως, αυτή τη φορά περιπτώσεις. Στην πρώτη περίπτωση δεν απαιτείται να έχει προηγηθεί η διαδικασία της μεσολάβησης και πρόκειται για προαιρετική, όχι υποχρεωτική διαιτησία. Αντίθετα, στο άρθρο 16 παρ. 2 απαριθμούνται περιοριστικά οι περιπτώσεις μονομερούς προσφυγής.
Όπως ορίζεται, η πρώτη περίπτωση αφορά τις επιχειρήσεις δημοσίου χαρακτήρα ή κοινής ωφέλειας. Κριτήρια για τον χαρακτηρισμό μιας επιχείρησης αυτού του κλάδου είναι, ασφαλώς, οι υπηρεσίες που παρέχει στο κοινωνικό σύνολο και όχι η νομική μορφή της, δηλαδή ακόμα κι αν είναι ιδιωτικές ή λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, όπως οι ιδιωτικές επιχειρήσεις μεταφορών. Παρόλο που δεν αναφέρεται ρητώς στο γράμμα του νόμου ως προϋπόθεση, συνάγεται εκ του σκοπού του μηχανισμού της διαιτησίας πως πρέπει να έχει προηγηθεί σε αυτήν την περίπτωση αποτυχία των διαπραγματεύσεων και η διαδικασία της μεσολάβησης.
Η δεύτερη ρητή εξαίρεση μονομερούς υποβολής σε διαιτησία αφορά τη συνδρομή λόγων γενικότερου κοινωνικού συμφέροντος ή δημοσίου συμφέροντος συνδεόμενου με τη λειτουργία της ελληνικής οικονομίας. Σε αυτήν την περίπτωση, προϋπόθεση, εκτός από τη συνδρομή του παραπάνω λόγου, είναι και η οριστική αποτυχία των διαπραγματεύσεων, η οποία αυτήν τη φορά αναφέρεται ρητώς στο 16 παρ. 2 β’. Ωστόσο, γίνεται δεκτό πως δεν απαιτείται να έχουν εξαντληθεί και οι αγωνιστικές κινητοποιήσεις, δηλαδή η απεργία. Η αντίληψη που θεωρούσε την απεργία ως το έσχατο μέσο τείνει να εξαλειφθεί πλήρως μέσω των νομοθετικών και νομολογιακών τάσεων.
Η αίτηση για μονομερή προσφυγή στη διαιτησία οφείλει να περιέχει πλήρη και σαφή αιτιολογία των προϋποθέσεων που την δικαιολογούν, διαφορετικά η διαιτητική απόφαση είναι άκυρη.
Η οριστική αποτυχία των διαπραγματεύσεων εξακριβώνεται με τη συνδρομή δύο προϋποθέσεων: α) λήξη της υπάρχουσας συλλογικής σύμβασης κατά το άρθρο 2 παρ. 4 της ΠΥΣ 6/2012 και β) έχει εξαντληθεί κάθε μέσο συνεννόησης, ενώ το μέρος που προσφεύγει μονομερώς στη διαιτησία συμμετείχε στη μεσολάβηση και αποδέχθηκε την πρόταση του μεσολαβητή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, Δημήτρης Ζερδελής
- https://www.omed.gr/
