Της Δήμητρας Παναγιωτακοπούλου,
Το περιβάλλον ενός ανθρώπου επιδρά στην ψυχολογία του και καθορίζει τη ζωή του, αφού επηρεάζει άμεσα τα επίπεδα άγχους του και κατά συνέπεια την ψυχική και σωματική του υγεία. Τα βιώματα ενός ανθρώπου δεν αλλάζουν μόνο τη διάθεσή του, αλλά επιδρούν και στο νευρικό, ενδοκρινές και ανοσοποιητικό του σύστημα. Ένα δυσάρεστο, λοιπόν, περιβάλλον προκαλεί αισθήματα άγχους, στεναχώριας ή απελπισίας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης, του καρδιακού ρυθμού, της έντασης στους μύες και να καταστείλει το ανοσοποιητικό σύστημα. Ένα ευχάριστο περιβάλλον μπορεί να τα αντιστρέψει όλα αυτά.
Ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή κουλτούρας, οι άνθρωποι θεωρούν το φυσικό περιβάλλον ευχάριστο. Τα 2/3 των ανθρώπων προτιμούν να καταφεύγουν στη φύση, όταν νιώθουν αγχωμένοι. Όταν βρίσκεται κάποιος εκεί ή ακόμα βλέποντας και μόνο σκηνές φυσικών τοπίων, μειώνονται ο θυμός και το άγχος και αυξάνονται τα θετικά συναισθήματα. Η έκθεση στη φύση δεν βελτιώνει μόνο την ψυχολογία, αλλά και τη σωματική ευεξία, καθώς μειώνει την αρτηριακή πίεση, τον καρδιακό ρυθμό και την ένταση στους μύες. Έρευνες σε σχολεία, νοσοκομεία και γραφεία έχουν δείξει ότι ακόμα και ένα φυτό μέσα σε μια αίθουσα μπορεί να έχει σημαντική επίδραση κατά του άγχους.
Επιπλέον, η φύση βοηθάει στη διαχείριση του πόνου. Ο άνθρωπος είναι γενετικά προγραμματισμένος να συναρπάζεται από τα φυσικά στοιχεία, τα οποία αποσπούν την προσοχή του από τον πόνο και την κακουχία. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι νοσοκομειακοί ασθενείς που είχαν θέα σε δέντρα ή φυτά από το δωμάτιό τους αντιμετώπιζαν καλύτερα τον πόνο, είχαν λιγότερες επιπλοκές και παρέμεναν λιγότερες μέρες στο νοσοκομείο.
Οι ψυχολόγοι πιστεύουν ότι η φύση έχει θεραπευτική δύναμη. Η δύναμη αυτή μπορεί να οφείλεται στο αίσθημα δέους που προκαλεί, δηλαδή σε αυτήν την αίσθηση που νιώθει κανείς, όταν παρουσιάζεται κάτι σπουδαιότερο από το «εγώ» και κάνει τον άνθρωπο να νιώθει μικρός. Το αίσθημα αυτό κάνει τις ανησυχίες και τα προβλήματα του ατόμου να μοιάζουν ασήμαντα.
Οι πιο πρόσφατες έρευνες αναφέρουν την επίδραση της φύσης γενικότερα στην ευεξία του ανθρώπου. Ο χρόνος που περνάνε οι άνθρωποι σε φυσικά τοπία καθώς και η θέα τους έχουν συσχετιστεί με βελτιωμένη διάθεση, ψυχική ευημερία και αίσθημα νοήματος στη ζωή. Ακόμη, αυξάνεται η ικανότητα επικέντρωσης της προσοχής, αφού οι άνθρωποι θεωρούν τη φύση εγγενώς ενδιαφέρουσα. Έτσι, η επαφή με αυτήν αποτελεί μια ανάπαυλα και προσφέρει αναζωογόνηση στα σημερινά δραστήρια μυαλά.
Λίγες μόνο στιγμές «πράσινου» μπορούν να αναζωογονήσουν έναν κουρασμένο εγκέφαλο. Σε ένα πείραμα5 όπου ζητήθηκε από μαθητές να εκπληρώσουν μια βαρετή και επαναλαμβανόμενη διαδικασία, οι μαθητές που στη μικρή τους ανάπαυλα έβλεπαν μια ανθισμένη βεράντα έκαναν αισθητά λιγότερα λάθη από αυτούς που είχαν θέα μια τσιμεντένια βεράντα. Ακόμα και οι ήχοι της φύσης δρουν αναπαυτικά. Οι συμμετέχοντες μιας άλλης μελέτης που άκουγαν ήχους φύσης, όπως γρύλους ή κύματα, απέδωσαν καλύτερα σε γνωστικές δοκιμές από εκείνους που άκουγαν αστικούς ήχους, όπως η κυκλοφορία.
Σημαντικό είναι το γεγονός πως οι χώροι «πρασίνου» κοντά στα σχολεία προωθούν τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών και η θέα της φύσης από το σπίτι τους καλλιεργεί τον αυτοέλεγχό τους. Πειράματα έδειξαν ότι η έκθεση σε φυσικό περιβάλλον βοηθάει στη μνήμη και στη γνωστική ελευθερία. Σε μια έρευνα στη Δανία χρησιμοποιήθηκαν δορυφορικά δεδομένα για να υπολογιστεί η έκθεση 900.000+ παιδιών στη φύση από τη γέννα ως την ηλικία των 10. Βρέθηκε ότι τα παιδιά που ζούσαν σε πιο «πράσινες» γειτονιές είχαν μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης πολλών ψυχικών ασθενειών και προβλημάτων αργότερα στη ζωή τους, όπως κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, διατροφικές διαταραχές και κατάχρηση ουσιών. Αυτοί που κατά την παιδική τους ηλικία είχαν μειωμένα επίπεδα έκθεσης σε «πράσινο» ήταν 55% πιο πιθανό να εμφανίσουν ψυχική ασθένεια.
Η φύση εμπνέει συναισθήματα ενότητας μεταξύ των ανθρώπων αλλά και σύνδεσης με το περιβάλλον. Μαγνητικές τομογραφίες εκτίμησης της εγκεφαλικής δραστηριότητας έχουν δείξει ότι, όταν οι συμμετέχοντες βλέπουν εικόνες φυσικών τοπίων, ενεργοποιούνται τα κέντρα του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αγάπη και την ενσυναίσθηση. Αντίθετα, σε αστικές εικόνες ενεργοποιούνται τα μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον φόβο και το άγχος. Μια έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Illinois έδειξε ότι όσοι έμεναν σε κτίρια που είχαν γύρω τους δέντρα και χώρους «πρασίνου» γνώριζαν πιο πολλά άτομα, είχαν πιο έντονα συναισθήματα ενότητας με τους γείτονές τους και έδειχναν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο. Επιπλέον, επιδείκνυαν μεγαλύτερη ικανότητα ανταπόκρισης στις απαιτήσεις της καθημερινότητας.
Η «στέρηση της φύσης» κυρίως λόγω του χρόνου που περνάνε οι άνθρωποι μπροστά από μια οθόνη έχει συσχετιστεί με την κατάθλιψη. Ο αυξημένος χρόνος ενασχόλησης με τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα έχει συνδεθεί με την έλλειψη ενσυναίσθησης και αλτρουισμού.
Ακόμα και οι φωτογραφίες φυσικών τοπίων μπορεί να είναι ωφέλιμες, λιγότερο βέβαια από την κανονική επαφή με αυτά. Οι επιστήμονες έχουν αρχίσει να μελετούν τα οφέλη της επαφής με την φύση μέσω συσκευών εικονικής πραγματικότητας. Αυτή η μέθοδος μπορεί να αποτελέσει υποκατάστατο της πραγματικής επαφής με τη φύση για άτομα με κινητικά προβλήματα ή ασθένειες, τα οποία δεν μπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση σε εξωτερικούς χώρους.
Οι έρευνες των επιστημόνων έχουν επικεντρωθεί στους «πράσινους» χώρους, όμως αρχίζουν να μελετώνται σταδιακά και οι «μπλε» χώροι, δηλαδή οι θάλασσες, τα ποτάμια, οι λίμνες και οι καταρράκτες. Αυτοί οι «μπλε» χώροι συμβάλλουν ισάξια στην ανθρώπινη ευημερία, ίσως και λίγο παραπάνω από ότι οι «πράσινοι» χώροι.
Τα απομονωμένα μέρη και αυτά που βρίσκονται έξω από τα αστικά κέντρα προσφέρουν τα περισσότερα οφέλη, ειδικά όσα έχουν μεγάλη βιοποικιλότητα. Ακόμα, όμως, και τα σημεία «πρασίνου» μέσα στην πόλη είναι σημαντικά. Οι άνθρωποι θα πρέπει να εκμεταλλευτούν τους «πράσινους» και «μπλε» χώρους, όποτε έχουν την ευκαιρία. Βέβαια, αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, ειδικά για άτομα με κοινωνικό-οικονομικό μειονέκτημα. Οι φτωχότερες γειτονιές είναι σπάνια αυτές με τη θέα σε δάσος ή θάλασσα.
Ωστόσο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, οι πολεοδόμοι, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι κυβερνητικές υπηρεσίες πρέπει να αναγνωρίσουν τη σημασία των φυσικών χώρων. Ένας από τους στόχους αειφόρου ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών περιλαμβάνει την καθολική πρόσβαση σε ασφαλείς χώρους πρασίνου μέχρι το 2030. Η ανάγκη αυτή είναι επείγουσα, καθώς όσο οι άνθρωποι επωφελούνται από τη σύνδεσή τους με τη φύση, το περιβάλλον ωφελείται από την αφοσίωσή τους στη φροντίδα της Γης. Όταν οι άνθρωποι δεν νιώθουν συνδεδεμένοι με τη φύση, δεν έχουν κίνητρο ώστε να την προστατέψουν από προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή. Απαραίτητη είναι η προστασία των χώρων «πρασίνου» και γενικότερα του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς η φύση δεν αποτελεί μόνο μέρος του συστήματος δημόσιας υγείας. Είναι ο χώρος διαβίωσης και ανάπτυξης της ανθρωπότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ‘Nurtured by nature’, American Psychological Association, Vol.51, No.3., Διαθέσιμο εδώ
- ‘Why Is Nature So Good for Your Mental Health?’, Greater Good Magazine. Διαθέσιμο εδώ
- ‘How Does Nature Impact Our Wellbeing?’, University of Minnesota. Διαθέσιμο εδώ
