Του Μάριου Ντινάκους,
Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν είναι μία χώρα στη Δυτική Ασία η οποία συνορεύει με αρκετές χώρες, όπως η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, η Τουρκία και το Ιράκ. Επίσης, βρέχεται από την Κασπία θάλασσα, τον Περσικό κόλπο και τον κόλπο του Ομάν. Αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες χώρες στη Μέση Ανατολή, καθώς καλύπτει έκταση 1.648.195 τετραγωνικά χιλιόμετρα με πληθυσμό 83 εκατομμύρια. Και πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη είναι η Τεχεράνη, η οποία είναι φημισμένη για την όμορφη αρχιτεκτονική και τους καταπράσινους κήπους, παρόλο που κατέρρευσε κατά την περίοδο της ιρανικής επανάστασης του 1978-79. Το Ιράν είναι μία χώρα που διέπεται κεντρικά από μία μεγάλη έρημο και περιβάλλεται από υψηλές οροσειρές, οι οποίες ωστόσο είναι προσβάσιμες.
Κυρίαρχη εθνική και πολιτιστική ομάδα στη χώρα αποτελούν οι Ιρανοί (Πέρσες), ενώ κατοικούν και διάφορες σημαντικές τουρκικές και αραβικές φυλές εκτός από τους Κούρδους. Οι τελευταίοι κατοικούν κυρίως στα δυτικά και στα βορειοανατολικά της χώρας και αποτελούν μία από τις πιο ενεργές εθνοτικές ομάδες, η οποία επιδιώκει την αυτονομία σε εκείνη την περιοχή. Επίσημη και κυρίαρχη γλώσσα του Ιράν αποτελούν τα Περσικά (Φαρσί), τα οποία είναι από τις αρχαιότερες γλώσσες παγκοσμίως, καθώς ομιλούνται από τον 3ο αιώνα π.Χ. Επιπλέον, ομιλούνται από τη μειοψηφία του πληθυσμού τα Αρμένικα, Τουρκικά, Τουρκμενικά, Αραβικά, καθώς και τα Αγγλικά και τα Γαλλικά, τα οποία χρησιμοποιούνται κυρίως στην εκπαίδευση.
Επίσημη θρησκεία είναι το Ισλάμ (99.6%), κυρίως Σουνίτες και Σιίτες, ενώ υπάρχουν και διάφορες μικρές κοινότητες Χριστιανών και Εβραίων. Επίσημο νόμισμα που κυκλοφορεί στην οικονομία της χώρας είναι το Ιρανικό Ριάλ, το οποίο εκδίδεται από την Κεντρική Τράπεζα του Ιράν. Σχετικά με τον τομέα των διεθνών σχέσεων, η χώρα αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες δυνάμεις της Ασίας λόγω της γεωπολιτικής και στρατηγικής της θέσης. Αυτό αποτυπώνεται και στη συμμετοχή της σε αρκετούς παγκόσμιους οργανισμούς, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, ο Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας, καθώς και σε διάφορους άλλους.
Ιστορικά η χώρα φιλοξενεί έναν από τους παλαιότερους συνεχείς μεγάλους πολιτισμούς στον κόσμο, ο οποίος χρονολογείται από το 7.000 π.Χ. Μέχρι και τον 20ό αιώνα η χώρα ονομαζόταν Περσία και αποτέλεσε κεντρικό σημείο της Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών. Μετά την κατάρρευση της αυτοκρατορίας κατακτήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο, οπότε και ιδρύθηκε η Σελευκιδική Αυτοκρατορία, η οποία αποτέλεσε μέρος της Αυτοκρατορίας του Πάρθιου και των Σασσανιδών. Ωστόσο, παρά τις διαρκείς εισβολές από τους Μακεδόνες, τους Άραβες, τους Τούρκους και τους Μογγόλους, η εθνική ταυτότητα του Ιράν συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων και έχει εξελιχθεί ως ξεχωριστή πολιτική και πολιτιστική οντότητα. Κατά την περίοδο ακμής των Αράβων και την κατάκτηση της περιοχής του Ιράν, έχουμε τη μουσουλμανική επικράτηση και τον τερματισμό της Αυτοκρατορίας των Σασσανιδών. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα σημείο καμπής στην Ιστορία του Ιράν και ο εξισλαμισμός της περιοχής ολοκληρώθηκε στο τέλος της πρώτης χιλιετίας.
Κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα, η χώρα υπέφερε ιδιαίτερα από επιδρομές νομαδικών και διαφόρων άλλων φύλων, οι οποίες επηρέασαν το Ιράν αρνητικά τόσο πολιτικά όσο και κοινωνικά. Το 1501 πραγματοποιήθηκε η επανάσταση και η επανένωση του Ιράν ως ανεξάρτητο κράτος υπό τη Δυναστεία των Σαφαβιδών και με επίσημη θρησκεία το Σιιτικό Ισλάμ. Γενικά αποτέλεσε την κορυφαία παγκόσμια δύναμη απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για αρκετούς αιώνες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι και το 1979 η χώρα διοικούνταν από έναν μονάρχη. Η κατάσταση αυτή διαφοροποιήθηκε με την επίσημη έναρξη της ισλαμικής δημοκρατίας την 1η Απριλίου του 1979 με την Ιρανική Επανάσταση. Το γεγονός αυτό ήταν ένα από τα σημαντικότερα του 20ού αιώνα, καθώς έβαλε τέλος στη δυναστεία του Παχλαβί, καταλήγοντας στην εγκαθίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας στο Ιράν με ιδρυτή τον Χομεϊνί. Το τέλος ήρθε μέσω διαδηλώσεων κατά του Παχλαβί λόγω του τρόπου διακυβέρνησης μέσω της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της λογοκρισίας, της οικονομικής πολιτικής, αλλά και της επιρροής των ξένων δυνάμεων σε όλους τους τομείς της Ιρανικής κοινωνίας. Αυτό αποτέλεσε την αφορμή για την έναρξη σημαντικών γεγονότων στο Ιράν μέσω συνασπισμού διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Έτσι έχουμε ως αποτέλεσμα τη διεξαγωγή εθνικού δημοψηφίσματος την 1η Ιουλίου του 1979, όπου το Ιράν έγινε και επίσημα Ισλαμική Δημοκρατία. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι το Σύνταγμα της χώρας είναι Θεοκρατικό. Έπειτα, βασική πολιτική του Χομεϊνί είναι ο αντιαμερικανισμός με την έντονη διαμάχη κυρίως στην κρίση των ομήρων του Ιράν το 1979-1981, καθώς και η έντονη διαμάχη με το Ιράκ και τον Ιρακινό Ηγέτη Σαντάμ Χουσεΐν και την πολεμική σύγκρουση το 1980 μέχρι το 1988, όπου τα θύματα του πολέμου ξεπέρασαν το 1 εκατομμύριο.
Μέχρι και σήμερα πραγματοποιήθηκαν αρκετές μεταρρυθμίσεις σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, ενώ υλοποιήθηκαν αρκετά προγράμματα κυρίως για τα πυρηνικά όπλα και για τους φυσικούς πόρους που διαθέτει η χώρα, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Τα τελευταία χρόνια έχουν βελτιωθεί και οι σχέσεις με τις ΗΠΑ και η χώρα βελτιώνεται συνεχώς οικονομικά και κοινωνικά.
Η Οικονομία του Ιράν είναι μία μεταβατική οικονομία με ένα μεγάλο δημόσιο τομέα κυρίως λόγω του κρατικού σχεδιασμού. Αποτελεί τη μεγαλύτερη οικονομία που επανασυνδέθηκε με το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Η χώρα κατατάσσεται στις κατηγορίες υψηλού ή μεσαίου εισοδήματος και γενικά οι προοπτικές της είναι απεριόριστες. Αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία μετά τη Σαουδική Αραβία στην περιοχή και διαθέτει μία από τις μεγαλύτερες παραγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, ενώ το χρηματιστήριο της χώρας έχει τις καλύτερες επιδόσεις στον κόσμο την τελευταία δεκαετία. Η χώρα ελέγχει το 10% του αποθέματος πετρελαίου παγκοσμίως καθώς και το 15% του αποθέματος φυσικού αερίου. Τα δύο αυτά εμπορεύματα αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος από τις εξαγωγές της χώρας, καθώς αποτελούν σημαντική πηγή εσόδων την τελευταία δεκαετία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η παρουσία θρησκευτικών ιδρυμάτων αντιπροσωπεύει το 30% των δαπανών της κεντρικής κυβέρνησης.
Ο κεντρικός σχεδιασμός της ιρανικής οικονομίας επηρεάζει σημαντικά τον έλεγχο των τιμών, καθώς και τις επιδοτήσεις, ιδίως στον κλάδο των τροφίμων και της ενέργειας. Σημαντικά μειονεκτήματα της χώρας είναι το λαθρεμπόριο, οι κρατικοί έλεγχοι, η εκτεταμένη διαφθορά, καθώς και άλλοι παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα. Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μία σημαντική διαρροή Ιρανών στο εξωτερικό κυρίως για εύρεση εργασίας λόγω της αυξημένης κυβερνητικής εποπτείας, η οποία επηρεάζει τη δημοκρατία και την ελευθερία. Επίσης, η χώρα στηρίζεται σε κυβερνητικά προγράμματα μακροπρόθεσμου και βραχυπρόθεσμου σχεδιασμού, τα οποία περιλαμβάνουν μεταρρυθμίσεις που θα βασίζονται στην αγορά καθώς και στην πρόοδο των επιστημών και της τεχνολογίας.
Για να πραγματοποιηθεί μία εκτενέστερη ανάλυση της οικονομίας και του επιπέδου ευημερίας στη χώρα, θα μελετηθεί στο δεύτερο μέρος το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, καθώς και οι δείκτες για την υγεία και την εκπαίδευση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brittanica, Iran, 2021, Retrieved from here
- History of early Iran, Retrieved from here
- History of Iran: Empire of the Mind, Ali Akbar Mahdi, 2011, Retrieved from here
- History of modern Iran, Retrieved from here
- Notes on the History of Iran, 2007, Retrieved from here
- Causes of the Iranian 1979 revolution: historical and political aspects, Samuele Vasapollo, 2020, Retrieved from here
- The Iranian Revolution: The Role and Contribution, Muhammad Arif, 2012, Retrieved from here
- The Iranian Economy in the Twentieth Century: A Global Perspective, Hadi Salehi Esfahani & Hashem Pesaran, 2008, Retrieved from here
- The Iranian Economy: Challenges and Opportunities, Mahdi Ghodsi & Richard Grieveson & Robert Stehrer & Vasily Astrov, 2018, Retrieved from here
