Του Γιάννη Χουλιάρα,
Η κλιματική αλλαγή και η αύξηση των επιπέδων θερμοκρασίας του πλανήτη προκαλούν ραγδαίες γεωγραφικές μεταβολές στην περιοχή του Αρκτικού Κύκλου. Κατά τα τελευταία 50 χρόνια, η συνολική ποσότητα πάγου έχει μειωθεί κατά 50%, ενώ ο όγκος του θαλάσσιου πάγου που καλύπτει τον Αρκτικό Ωκεανό κατά την καλοκαιρινή περίοδο έχει συρρικνωθεί κατά 75% στο ίδιο διάστημα και είναι πλέον πολύ πιο λεπτός και εύθραυστος.
Η υποχώρηση του πάγου καθιστά την περιοχή πιο προσβάσιμη, διαμορφώνοντας νέες οικονομικές ευκαιρίες, ιδίως στους τομείς της ενέργειας και της ναυτιλίας, δεδομένων των σημαντικών ποσοτήτων πετρελαίου και φυσικού αερίου (το 13% και 30% των παγκόσμιων ανεξερεύνητων αποθεμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου αντίστοιχα), καθώς και των θαλάσσιων διόδων του Αρκτικού Ωκεανού, που δύνανται να μειώσουν σημαντικά την απόσταση μεταξύ Ευρώπης, Ασίας και Βόρειας Αμερικής, σε σχέση με τις παραδοσιακές διόδους. Η αυξανόμενη προσβασιμότητα και δραστηριότητα στον Αρκτικό Κύκλο έχει ως αποτέλεσμα και τη μεγέθυνση της στρατιωτικής παρουσίας των περιφερειακών κρατών. Η ανάλυση θα εστιάσει στις στρατιωτικές δυνάμεις, υπάρχουσες και σχεδιαζόμενες, των πέντε κρατών που διαθέτουν πρόσβαση στον Αρκτικό Ωκεανό: Ρωσία, Καναδάς, Νορβηγία, Δανία και Ηνωμένες Πολιτείες (η Ισλανδία δεν αναγνωρίζεται ως παράκτιο κράτος).
Μεταξύ των πέντε παράκτιων κρατών, η Ρωσία εφαρμόζει την πιο ενεργή πολιτική στον Αρκτικό Κύκλο. Η περιοχή έχει μεγάλη γεωστρατηγική σημασία για τη Μόσχα. Η χερσόνησος Κόλα, στο δυτικό ρωσικό Αρκτικό Κύκλο, φιλοξενεί σημαντικές βάσεις του Βόρειου Στόλου της Ρωσίας, ο οποίος ελέγχει περίπου τα δύο τρίτα των πυρηνικών δυνατοτήτων του ρωσικού ναυτικού. Προκειμένου να εξασφαλίσει την πρωτοκαθεδρία σε αυτή τη ζωτική περιοχή σε σχέση με τους ανταγωνιστές της (κυρίως Η.Π.Α./ΝΑΤΟ), εν όψει της επικείμενης αύξησης της ανθρώπινης δραστηριότητας, η Μόσχα έχει προχωρήσει τα τελευταία δέκα χρόνια σε ενίσχυση της στρατιωτικής της παρουσίας, η οποία είχε ατονήσει μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Από το 2014, περίπου 50 στρατιωτικές βάσεις από τη σοβιετική περίοδο αναβαθμίστηκαν και επανήλθαν σε λειτουργία, κατά μήκος της ρωσικής αρκτικής ακτογραμμής και σε νησιά του Αρκτικού Ωκεανού. Πολλές βάσεις είναι εξοπλισμένες με αντιαεροπορικά και αντιπλοϊκά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των S-300, S-400, Pantsir-S1 και Bastion-P, καθώς και με συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου.
Η κύρια δύναμη του ρωσικού στρατού στον Αρκτικό Κύκλο είναι, όπως προαναφέρθηκε, ο Βόρειος Στόλος. Αντικατοπτρίζοντας την αυξανόμενη σημασία της περιοχής για τη Ρωσία, το Δεκέμβριο του 2014 σχηματίστηκε μία ξεχωριστή στρατιωτική διοίκηση για τον Αρκτικό Κύκλο, επικεντρωμένη κυρίως στο Βόρειο Στόλο. Το επόμενο έτος, το Κρεμλίνο προχώρησε στη δημιουργία της Αρκτικής Ταξιαρχίας, βασική αποστολή της οποίας αποτελεί η προστασία του ρωσικού Αρκτικού Κύκλου. Το θεμέλιο, όμως, των ρωσικών αρκτικών στρατιωτικών δυνατοτήτων είναι ο στόλος των παγοθραυστικών πλοίων. Με 46 τέτοια σκάφη, η Ρωσία διαθέτει το μεγαλύτερο στόλο παγοθραυστικών στον κόσμο και επομένως σημαντικό προβάδισμα σε σχέση με τα άλλα τέσσερα παράκτια κράτη. Τα παγοθραυστικά είναι απαραίτητα για τον ανεφοδιασμό των βάσεων και τη γενικότερη βιωσιμότητα της ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή.
Ο Καναδάς έχει επίσης αναδειχθεί σε ενεργό δρώντα στον Αρκτικό Κύκλο, με την κυβέρνηση να αποδίδει μεγάλη σημασία στις επιπτώσεις των περιβαλλοντικών αλλαγών στην περιοχή. Το 2007, οι καναδικές ένοπλες δυνάμεις ξεκίνησαν και πάλι τις ασκήσεις στις αρκτικές περιοχές της χώρας, οι οποίες είχαν διακοπεί μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Μόνιμη καναδική (παρα)στρατιωτική δύναμη στον Αρκτικό Κύκλο αποτελούν οι Canadian Rangers, μία ελαφριά εξοπλισμένη φρουρά που κύρια αποστολή της είναι να περιπολεί την περιοχή. Μεταξύ 2008 και 2012, οι Rangers ενισχύθηκαν αριθμητικά, από 4.100 σε 5.000 και ο εξοπλισμός τους ανανεώθηκε. Όσον αφορά την αεροπορία, η καναδική κυβέρνηση σκοπεύει να προβεί στην αγορά νέων μαχητικών αεροσκαφών και αεροσκαφών για επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης από το 2025 και έπειτα, κυρίως για επιχειρήσεις στον Αρκτικό Κύκλο. Δεδομένης της αναγκαιότητας των παγοθραυστικών για επιχειρήσεις στον Αρκτικό Ωκεανό, το 2018 η κυβέρνηση προχώρησε στην αγορά τριών σκαφών για προσωρινή χρήση, καθώς αναβαθμίζει τα 14 παλαιότερα παγοθραυστικά που χρησιμοποιεί η καναδική ακτοφυλακή. Επιπλέον, το 2019 ανακοινώθηκε η απόκτηση έξι νέων μεσαίων παγοθραυστικών, ενώ σχεδιάζεται και ένα μεγαλύτερο παγοθραυστικό, αν και δεν είναι ξεκάθαρο το πού και πότε αυτό θα κατασκευαστεί.
Για τη Νορβηγία, ο Αρκτικός Κύκλος αποτελεί από το 2007 προτεραιότητα της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής. Αυτό αντικατοπτρίζεται και στην ανάπτυξη των σχετικών στρατιωτικών της δυνατοτήτων. Το 2009, η διοικητική βάση των νορβηγικών ενόπλων δυνάμεων μεταφέρθηκε στον Αρκτικό Κύκλο, με την έδρα της νορβηγικής ακτοφυλακής να ακολουθεί το 2010. Με την αναδιάρθρωση του στρατού το 2009, οι δυνάμεις στα βόρεια της χώρας είναι πλέον οι ισχυρότερες, ο εξοπλισμός τους αναβαθμίζεται, ενώ προορίζονται να παραλάβουν νέα τεθωρακισμένα οχήματα. Ακόμα σημαντικότεροι είναι οι σχεδιασμοί για την αεροπορία. Τα 60 υπάρχοντα μαχητικά F-16 θα αντικατασταθούν σταδιακά από 52 F-35 μέχρι το 2024. Το ναυτικό επίσης θα ενισχυθεί. Πέντε νέες φρεγάτες παραλήφθηκαν το 2011, ικανές για επιχειρήσεις στον Αρκτικό Ωκεανό. Η Νορβηγία διαθέτει δύο παγοθραυστικά, με το πιο πρόσφατα κατασκευασμένο να ξεκινά τη λειτουργία του το 2018, αν και διεκπεραιώνει πρωτίστως ερευνητικές αποστολές.
Η Δανία αποτελεί αρκτικό παράκτιο κράτος λόγω του ελέγχου της επί της Γροιλανδίας. Αν και η πολιτική της στον Αρκτικό Κύκλο ήταν σχετικά περιορισμένη παλαιότερα, άρχισε να δείχνει περισσότερο ενδιαφέρον από το 2007 και έπειτα. Η αύξηση της σπουδαιότητας του Αρκτικού Κύκλου για τη δανική εξωτερική πολιτική οφείλεται ως επί το πλείστον στην εντεινόμενη ρωσική στρατιωτική δραστηριότητα. Το 2012, οι διακριτές στρατιωτικές διοικήσεις της Γροιλανδίας και των Νήσων Φερόε ενώθηκαν σε μία ενιαία Αρκτική Διοίκηση. Η αεροπορία θα αναβαθμιστεί σημαντικά, καθώς τα 30 μαχητικά F-16 θα αντικατασταθούν σταδιακά από 27 F-35 εντός της δεκαετίας. Όσον αφορά το ναυτικό, η Δανία από το 2008 μέχρι το 2017 απέκτησε τρία νέα σκάφη με παγοθραυστικές δυνατότητες, για περιπολίες γύρω από τη Γροιλανδία.
Μεταξύ των πέντε παράκτιων κρατών, οι Η.Π.Α. είχαν, κατά το μεγαλύτερο μέρος της μεταψυχροπολεμικής περιόδου, τη λιγότερο ενεργή εξωτερική πολιτική στον Αρκτικό Κύκλο. Ωστόσο, λόγω της ενίσχυσης των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων κατά την τελευταία δεκαετία και της αυξανόμενης οικονομικής παρουσίας της Κίνας, οι Η.Π.Α. έχουν λάβει πρωτοβουλίες για την «επιστροφή» τους στον Αρκτικό Κύκλο. Ο Αρκτικός Κύκλος είναι σημαντικός για την αεροπορική και αντιπυραυλική άμυνά τους και καλύπτεται από την NORAD (North American Aerospace Defense Command), η οποία συμπεριλαμβάνει μαχητικά αεροσκάφη και ένα δίκτυο από ραντάρ σε Αλάσκα, Καναδά και Γροιλανδία. Η αμερικανική Αεροπορία σχεδιάζει επιπλέον την επαναλειτουργία της αεροπορικής βάσης στο Κέφλαβικ της Ισλανδίας, η οποία είχε κλείσει το 2006. Οι σημαντικότερες προσθήκες ωστόσο θα λάβουν χώρα στις ναυτικές δυνάμεις. Tο 2018 ανακοινώθηκε η ανασύσταση του Δεύτερου Στόλου του Ναυτικού, ο οποίος είχε τεθεί εκτός λειτουργίας το 2011, ως απάντηση στην αυξημένη ρωσική στρατιωτική δραστηριότητα στο Βόρειο Ατλαντικό και τον Αρκτικό Ωκεανό. Όμως, το κρισιμότερο μειονέκτημα των Η.Π.Α. στον Αρκτικό Κύκλο αποτελεί η έλλειψη παγοθραυστικών. Διαθέτουν μόνο δύο παγοθραυστικά, εκ των οποίων το ένα προορίζεται για απόσυρση μέχρι το 2022. Για το λόγο αυτό, το 2019 υπεγράφη συμβόλαιο για την κατασκευή έως και τριών νέων παγοθραυστικών, η παράδοση των οποίων θα ξεκινήσει από το 2023-2024.
Καταληκτικά, τα πέντε παράκτια κράτη προχωρούν σε σημαντική ενίσχυση των στρατιωτικών τους δυνάμεων στον Αρκτικό Κύκλο, παρακινούμενα από τις γεωγραφικές μεταβολές που προκαλεί η κλιματική αλλαγή. Πρέπει να τονιστεί πως ο σκοπός αυτής της αύξησης των στρατιωτικών δυνάμεων είναι πρωτίστως αμυντικός και κανένα εκ των πέντε κρατών δεν επιθυμεί τη σύγκρουση σε αυτή την οικονομικά σημαντικότατη περιοχή. Ωστόσο, ο κίνδυνος ατυχημάτων και λανθασμένων υπολογισμών παραμένει και είναι αναγκαία η διατήρηση διαύλων επικοινωνίας για την αποφυγή των αρνητικών συνεπειών της στρατιωτικοποίησης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The US Navy returns to an increasingly militarized Arctic, Belt.es, διαθέσιμο εδώ
-
Russia’s new Arctic Trefoil military base unveiled with virtual tour, BBC, Διαθέσιμο εδώ
- Regehr, E., 2017. Circumpolar Military Facilities of the Arctic Five. [ebook] The Simons Foundation. Διαθέσιμο εδώ
- Wezeman, S., 2021. Military Capabilities in the Arctic: A New Cold War in the High North?. [ebook] SIPRI. Διαθέσιμο εδώ
- Boulègue, M., 2019. Russia’s Military Posture in the Arctic: Managing Hard Power in a ‘Low Tension’ Environment. [ebook] Chatham House. Διαθέσιμο εδώ
