Της Ελένης Μουνδούρη,
Είναι αλήθεια, πως κάθε πόλη έχει το δικό της σήμα κατατεθέν. Το Βερολίνο είναι μια πόλη με ιστορία, που ξεκινάει αιώνες πριν -όπως άλλωστε και οι περισσότερες πόλεις της γηραιάς ηπείρου. Περπατώντας κανείς στους δρόμους του Βερολίνου, θα διαπιστώσει πως πρόκειται για μια σύγχρονη πόλη, με επιβλητικά μοντέρνα κτίρια. Δεν λείπουν, όμως, ανάμεσα σε αυτά, μνημεία και αξιοθέατα από άλλες εποχές, τα οποία μαρτυρούν τη μακρά ιστορία της πόλης. Η πύλη του Βρανδεμβούργου είναι ένα από αυτά και μάλιστα αποτελεί για πολλούς το σύμβολο της πόλης, το σήμα κατατεθέν της.
Η πύλη του Βρανδεμβούργου στέκει επιβλητική στο δυτικό άκρο της λεωφόρου Unter den Linden από τα τέλη του 18ου αιώνα, για να μας υπενθυμίζει πλήθος ιστορικών γεγονότων, που έχουν λάβει χώρα στη συγκεκριμένη πόλη ανά τους αιώνες. Οι εργασίες για την κατασκευή της ξεκίνησαν ύστερα από εντολή του βασιλιά Frederick William II το 1788. Το έργο ανέλαβε ο Πολωνός αρχιτέκτονας Carl G. Langhans, το οποίο και ολοκλήρωσε το 1791. Όπως πολλά αρχιτεκτονικά έργα της εποχής, το σχέδιο της Πύλης ήταν εμπνευσμένο από την αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική. Πιο συγκεκριμένα, στόχος του σχεδίου ήταν να παρουσιάζει έντονη ομοιότητα με τα Προπύλαια της Ακρόπολης των Αθηνών, γεγονός το οποίο γίνεται αντιληπτό με την πρώτη κιόλας ματιά. Η πύλη αποτελείται από 12 κίονες δωρικού ρυθμού, έχει 26 μέτρα ύψος, 65 μέτρα πλάτος και 11 μέτρα βάθος.
Δυο χρόνια μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής της Πύλης, προστέθηκε στην κορυφή της ένα μεγαλοπρεπές μπρούτζινο άγαλμα, γνωστό και ως “Quadriga”, έργο του Γερμανού γλύπτη Johann Gottfried Schadow, που αναπαριστά τη θεά Νίκη να οδηγεί ένα άρμα κινούμενο από τέσσερα άλογα. Σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, το 1806, μια πρωσική ήττα εναντίον της Γαλλίας, με επικεφαλής τον Ναπολέοντα (Napoleon Bonaparte), απομάκρυνε το άγαλμα από την αρχική του θέση, αφού, ύστερα από διαταγή του Ναπολέοντα, οδηγήθηκε στο Παρίσι, ως ένδειξη της γαλλικής ανωτερότητας και υπεροχής. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα στη μάχη του Βατερλό το 1814, το άγαλμα επιστρέφει στη γενέτειρά του. Στο στεφάνι ελιάς -σύμβολο ειρήνης- που έφερε μέχρι τότε η θεά Νίκη, προστίθεται τώρα ο «πρωσικός αετός», ενώ μέσα στο στεφάνι ελιάς ένας σιδερένιος σταυρός, σύμβολο της στρατιωτικής νίκης της Πρωσίας. Με την πρωσική αυτή νίκη, δεν άλλαξε μόνο το άγαλμα, αλλά και το όνομα της όμορης πλατείας σε «Πλατεία των Παρισίων».
Αργότερα, με την εκλογή του Adolf Hitler σε Καγκελάριο το 1933, η Πύλη χρησιμοποιήθηκε για προπαγάνδα από τους Ναζί, καθώς την ημέρα της εκλογής, διενεργήθηκε παρέλαση, που πέρασε κάτω από αυτή, φτάνοντας στο προεδρικό παλάτι, όπου χαιρετίστηκαν ο Hitler και άλλα μέλη του ναζιστικού κόμματος. Αυτό αποτέλεσε το πρώτο -από τα πολλά που ακολούθησαν- γεγονός, με σκοπό την προπαγάνδα υπέρ των Ναζί, οι οποίοι ασκούσαν όλο και σκληρότερο έλεγχο στη χώρα μέχρι και το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το Βερολίνο υπέστη σοβαρές καταστροφές, ενώ πολλά από τα μνημεία του καταστράφηκαν. Η Πύλη του Βρανδεμβούργου διασώθηκε, με πολλές όμως βλάβες, τόσο από σφαίρες όσο και από βομβαρδισμούς. Μετά το τέλος του πολέμου και αφού η Γερμανία είχε πλέον διαιρεθεί στα δύο, οι δύο κυβερνήσεις του ανατολικού και δυτικού Βερολίνου συμφώνησαν στην από κοινού αποκατάσταση της Πύλης. Η δυτική πλευρά ανέλαβε την αποκατάσταση της ίδιας της Πύλης, ενώ η ανατολική το άγαλμα της θεάς Νίκης. Η κομμουνιστική κυβέρνηση, ωστόσο, πριν την τοποθέτηση του αγάλματος στην κορυφή της Πύλης, αφαίρεσε τον σιδερένιο σταυρό και τον αετό από το χέρι της θεάς Νίκης, σύμβολα του Πρωσικού και Ναζιστικού στρατού.
Με την ανέγερση του τείχους του Βερολίνου το 1961 και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Πύλη συμβόλιζε τη διαιρεμένη Γερμανία, αφού το τείχος ανέκοπτε την πρόσβαση και για τις δύο πλευρές. Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός, πως η Πύλη έγινε μάρτυρας του λόγου που εκφώνησε ο τότε Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, John F. Kennedy, ένας από τους πιο γνωστούς αντικομουνιστικούς λόγους του Ψυχρού Πολέμου. Έλαβε χώρα στις 26 Ιουνίου 1963, μόλις λίγα βήματα από την Πύλη του Βρανδεμβούργου, ενώ στην ιστορία έμεινε γνωστός από τη φράση “Ich bin ein Berliner” (“I’m a Berliner”), δηλώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την υποστήριξη των Η.Π.Α στη Δυτική Γερμανία. Στις 12 Ιουνίου 1987, ο Ronald Reagan, ο 40ος Πρόεδρος των Η.Π.Α., εκφώνησε έναν εξίσου σημαντικό λόγο, καλώντας τον Mikhail Gorbachev, τον τελευταίο ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης, “to tear down this wall”.
Η ιστορία της Πύλης του Βρανδεμβούργου, όμως, συνεχίζεται και μετά την πτώση του περίφημου τείχους του Βερολίνου. Η Πύλη ξανανοίγει, όταν, στις 22 Δεκεμβρίου 1989, ο τότε Καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, Helmut Kohl, διασχίζει την Πύλη, για να συναντήσει τον Πρωθυπουργό της Ανατολικής Γερμανίας. Η πιο συγκινητική στιγμή της Πύλης λέγεται πως διαδραματίστηκε μόλις λίγες εβδομάδες μετά την πτώση του τείχους, όταν ο Αμερικανός μαέστρος, Leonard Bernstein, διεξήγε σειρά συναυλιών τόσο στη Δυτική όσο και στην Ανατολική πλευρά από ορχήστρα αποτελούμενη από μουσικούς από τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Η.Π.Α. και τη Σοβιετική Ένωση. Και στις δυο συναυλίες εξέχουσα θέση είχε η ενάτη συμφωνία του Beethoven. Ο Bernstein, με την πρωτοβουλία του να αντικαταστήσει τη λέξη “joy” (γερμανικά: freude) με τη λέξη “freedom” (γερμανικά: “freiheit”) στο έργο του ποιητή Friedrich Schiller, “Ode to joy” (πρωτότυπο: “An die Freude”), προκάλεσε ιδιαίτερη συγκίνηση στο κοινό. Δεκάδες χιλιάδες ακροατές συγκεντρώθηκαν στην Πύλη του Βρανδεμβούργου, για να παρακολουθήσουν τις συναυλίες, ενώ το γεγονός αυτό αποτέλεσε και το πρώτο τηλεοπτικό γεγονός το οποίο αναμεταδόθηκε και στις δύο πλευρές, την Ανατολική και τη Δυτική Γερμανία.
Τέλος, το 1990, μετά την ένωση της Γερμανίας, επιστράφηκαν στο άγαλμα της θεάς Νίκης ο σιδερένιος σταυρός και ο αετός, τα σύμβολα που έως τότε παρέμεναν σε μουσείο της Ανατολικής Γερμανίας. Το γεγονός αυτό, βέβαια, επέφερε αντιδράσεις από ορισμένους, που υποστήριξαν, ότι τα συγκεκριμένα σύμβολα δεν θα έπρεπε να βρίσκονται εκεί, αφού είχαν χρησιμοποιηθεί από τους Ναζί. Το επιχείρημα, όμως, αυτό δεν γνώρισε ιδιαίτερη υποστήριξη, καθώς τα σύμβολα αυτά υιοθετήθηκαν, αρχικά, ως σύμβολα της νίκης της Πρωσίας εναντίον του Ναπολέοντα.
Όπως γίνεται αντιληπτό, η Πύλη του Βρανδεμβούργου αποτελεί ένα μνημείο σταθμό στην ιστορία του Βερολίνου. Σήμερα, είναι ανοιχτό και προσβάσιμο στους επισκέπτες, ενώ πρόκειται για το μνημείο που κανένας δεν θα ήθελε να παραλείψει να επισκεφτεί, σε περίπτωση που βρεθεί στο Βερολίνο. Άλλωστε, η τοποθεσία του και η επιβλητικότητά του καθιστά αδύνατο στον επισκέπτη, που θα βρεθεί εκεί, να μην σταθεί για κάποια λεπτά, ώστε να το θαυμάσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brandenburg Gate, Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Brandenburg Gate: A Brief History, History, Barbara Maranzani, HISTORY, διαθέσιμο εδώ
- Πύλη του Βρανδεμβούργου: Ιστορία του αγάλματος της Νίκης που έκλεψε ο Ναπολέων, iefimerida, διαθέσιμο εδώ
