Της Άννας-Μαρίας Μακρή,
Με κεντρικό στίγμα την επίκληση ισορροπίας μεταξύ αλληλεγγύης και ευθύνης, ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για το νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Συγκεκριμένα, οι Υπουργοί Εξωτερικών και Μετανάστευσης της Κύπρου, της Ιταλίας, της Μάλτας, της Ισπανίας και της Ελλάδας εξέφρασαν, μετά την ολοκλήρωση της Υπουργικής Διάσκεψης της ομάδας MED-25, τις έντονες ανησυχίες τους για την ύπαρξη σημαντικών ανισορροπιών εντός των νομοθετικών εγγράφων στο νέο αυτό σύμφωνο. Από τη μία πλευρά, λοιπόν, βρίσκονται οι χώρες υποδοχής της «πρώτης γραμμής» οι οποίες αισθάνονται πως πάλι το ευρωπαϊκό ζύγι θα τους ρίξει στο μέτρημα, αφού δέχονται το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων, και από την άλλη βρίσκονται οι χώρες που κινούν τα νήματα των συμφωνιών και κατανέμουν «τα βάρη».
Ποιο μπορεί όμως να είναι το σημείο στο οποίο ισορροπεί η αλληλεγγύη και η ευθύνη;
Το νέο σύμφωνο αναφέρεται σε τρείς διαστάσεις, στην εξωτερική, η οποία αφορά τις σχέσεις με τις κύριες χώρες προέλευσης μεταναστών και προσφύγων, στη διάσταση των εξωτερικών συνόρων και σε αυτή της αλληλεγγύης. Το γεωγραφικό και διοικητικό βάρος της διακυβέρνησης της μετανάστευσης και των διαδικασιών ασύλου συγκεντρώνεται στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή κυρίως στις χώρες του Νότου. Στο πλαίσιο της πολιτικής των hotspots, οι συνοριακές περιοχές καθίστανται χώροι ανάσχεσης, διαλογής, διοχέτευσης και, τέλος, αποτροπής των ροών προσφύγων και μεταναστών. Μετά τη διαδικασία ελέγχου και ταυτοποίησης (screening), θεσμοθετείται μια “fast track” διαδικασία ασύλου στα σύνορα που κυρίως αφορά αιτούντες από κράτη με χαμηλά ποσοστά αναγνώρισης. Η όποια απόρριψη της αίτησης θα συνεπάγεται αυτόματα και απόφαση για την επιστροφή στο κράτος προέλευσης.
Στην συνέχεια εισάγεται η έννοια της ευέλικτης αλληλεγγύης, βάσει της οποίας θα πρέπει τα υπόλοιπα κράτη της Ε.Ε να βοηθούν εκείνα της πρώτης γραμμής είτε μέσω απευθείας μεταφοράς αιτούντων άσυλο και προσφύγων (μέσω μετεγκαταστάσεων δηλαδή) είτε μέσω ανάληψης της ευθύνης για την απέλαση όσων η αίτηση για άσυλο γίνεται αρνητική. Πράγματι, ενθαρρυντικά στοιχεία του συμφώνου αποτελούν οι διατάξεις που αφορούν την οικογενειακή επανένωση, την δυνατότητα παροχής άμεσης προστασίας πριν ακόμα και την ολοκλήρωση των διαδικασιών ασύλου, την άμεση διενέργεια ερευνών και διασώσεων στη θάλασσα, καθώς και τη μη ποινικοποίηση τέτοιων ενεργειών σε περιόδους κρίσης του προσφυγικού ζητήματος, τη στιγμή που τα κράτη υποδοχής διατηρούσαν μια εγκληματική στάση αδιαφορίας για τις λέμβους με πρόσφυγες που έπλεαν στα υδάτινα σύνορα τους.
Τα προβλήματα, όμως, η αδυναμία, αλλά και η ανικανότητα της Ένωσης να διαχειριστεί με πραγματικούς όρους αλληλεγγύης το προσφυγικό και μεταναστευτικό φαινόμενο, παραμένουν και μεγιστοποιούνται. Καταρχήν, το γεγονός ότι αποδίδεται μεγαλύτερη βαρύτητα στα σύνορα της Ε.Ε για τη διαχείριση των ροών αποτελεί απειλή για την ουσιαστική άσκηση του δικαιώματος στο άσυλο από όλους, ενώ δεν καθιστά ουσιαστική πολιτική για τον τερματισμό καταστάσεων τύπου Μόρια. Το Σύμφωνο δίνει περισσότερη έμφαση στις επιστροφές, αναπαράγει την ατελέσφορη και υποκριτική διάκριση ανάμεσα σε πρόσφυγες και μετανάστες, ενώ προτάσσει ένα μοντέλο ασφαλειοποίησης, ενισχύοντας τον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, Frontex.
Θα μπορούσε να παρατηρηθεί πως η πλειοψηφία αυτών των ενωσιακών πολιτικών είναι κατώτερη των κοινωνικών αναγκών, τηρώντας μια δεξιόστροφη κατεύθυνση που περισσότερο αναπαράγει στους κόλπους της Ευρώπης ένα ιδεολόγημα που διχάζει, με όρους ετερότητας και διαφοράς, παρά δίνει λύση στο μεταναστευτικό ζήτημα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- MED5:΄Έκκληση για μια πραγματική ισορροπία μεταξύ αλληλεγγύης και ευθύνης, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- Νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαθέσιμο εδώ
- Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο: κανονικοποίηση των hotspots και καχεκτική αλληλεγγύη, Ena Institute, διαθέσιμο εδώ
