Της Κωνσταντίνας Κασούμη,
Η πανδημία του κορωνοϊού έχει φέρει στην επιφάνεια ζητήματα ερμηνείας και προσδιορισμού των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ένα τέτοιο ζήτημα είναι και ο υποχρεωτικός εμβολιασμός στον χώρο εργασίας. Πρόκειται για υποχρεωτικό και όχι αναγκαστικό εμβολιασμό. Η άρνηση της υποχρεωτικότητας έχει ως συνέπεια τις κυρώσεις και όχι τον εξαναγκασμό. Μπορεί η άρνηση εμβολιασμού να αποτελέσει λόγο απόλυσης; Πρέπει να προβλέπεται στο νόμο; Μπορεί ο εργοδότης να επικαλεστεί υπέρτερο λόγο για την απόλυση; Είναι η απόλυση καταχρηστική; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός συνιστά καταναγκασμό σε ιατρική πράξη. Η συναίνεση στον εμβολιασμό δεν επιδρά μόνο στο υποκείμενο του δικαιώματος, αλλά έχει συνέπειες και στους άλλους. Οι κύριοι λόγοι άρνησης του εμβολιασμού είναι δύο: λόγοι υγείας ή λόγοι συνείδησης. Οι λόγοι υγείας είναι ανεκτοί, ενώ μόνο στους λόγους συνείδησης χωρεί στάθμιση ανάμεσα στο δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του εργαζομένου και στο διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη να καθορίζει τους όρους παροχής εργασίας. Ο εργοδότης έχει εύλογο συμφέρον να ζητήσει τον εμβολιασμό των εργαζομένων του. Συνήθως, ο εργοδότης θέλει να προβάλλει στους πελάτες του την εικόνα ότι η επιχείρησή του είναι ασφαλής. Από την άλλη, ο εργαζόμενος έχει κύρια υποχρέωση να παρέχει την εργασία του. Από την καλή πίστη απορρέουν παρεπόμενες υποχρεώσεις του εργαζομένου, όπως ενδέχεται να είναι και η υποχρέωση εμβολιασμού. Ο εργαζόμενος δεν πρέπει να δυσχεραίνει την εκπλήρωση του σκοπού της επιχείρησης. Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 652 του Αστικού Κώδικα: «Ο εργαζόμενος οφείλει να εκτελέσει με επιμέλεια την εργασία που ανέλαβε και ευθύνεται για τη ζημία που προξενείται στον εργοδότη από δόλο ή αμέλειά του». Συνιστά η άρνηση του εργαζομένου να εμβολιαστεί πλημμελή παροχή της εργασίας του που να δικαιολογεί συνακόλουθα την άρνηση του εργοδότη να καταβάλει τον μισθό του (ένσταση του μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος – ΑΚ 374);
Ο εμβολιασμός δεν μπορεί να είναι υποχρεωτικός για όλους τους εργαζομένους. Μπορεί ωστόσο να είναι υποχρεωτικός μόνο για συγκεκριμένες κατηγορίες εργαζομένων, κυρίως για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό και τους εργαζομένους σε οίκους ευγηρίας. Πρέπει το κράτος να θεσπίσει ένα ευδιάκριτο νομοθετικό πλαίσιο για τις κατηγορίες των εργαζομένων που πρέπει να εμβολιαστούν, καθώς και για τις συνέπειες που επάγεται η άρνηση εμβολιασμού. Δεν πρέπει να αφήσουμε τον δικαστή να κάνει πραιτορική ερμηνεία σε κενό δικαίου. Οι σταθμίσεις πρέπει να γίνουν από το νομοθέτη σε ένα ευδιάκριτο και ελέγξιμο νομοθετικό πλαίσιο και όχι από τον δικαστή.
Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός μπορεί να προβλέπεται στο νόμο είτε στην ατομική σύμβαση εργασίας, είτε να συνιστά παρεπόμενη υποχρέωση από την καλή πίστη. Κατά μία άλλη εκδοχή, ο υποχρεωτικός εμβολιασμός δεν συνιστά ούτε παρεπόμενη υποχρέωση του εργαζομένου αλλά, αντιθέτως, ο εργοδότης πρέπει να αποδείξει ευθεία βλάβη των συμφερόντων του, με ενημερωμένα στοιχεία, προκειμένου να εξαναγκάσει τον εργαζόμενο να εμβολιαστεί.
Από την άλλη πλευρά, η απόλυση πρέπει να είναι η ultima ratio, η ύστατη επιλογή, το τελευταίο όπλο του εργοδότη απέναντι στην άρνηση του εργαζομένου να εμβολιαστεί. Η αρχή της αναλογικότητας επιτάσσει αντιστοιχία μέσου και σκοπού και τη λήψη ηπιότερων μέσων, τα οποία είναι εξίσου αποτελεσματικά. Αντίβαρο της απόλυσης συνιστούν ηπιότερες εναλλακτικές λύσεις. Ο εργοδότης μπορεί εναλλακτικά -αντί να απολύσει τον εργαζόμενο- είτε να του χορηγήσει υποχρεωτική άδεια είτε να προχωρήσει σε αναστολή της σύμβασης εργασίας είτε να τον μετακινήσει σε άλλη θέση εργασίας. Η εξίσωση έχει πολλούς παράγοντες και η ισορροπία είναι πολύ λεπτή. Δεν μπορούν να «τιμωρούνται» οι εμβολιασμένοι ιατροί και νοσηλευτές και να τοποθετούνται στην πρώτη γραμμή γιατί κάποιοι συνάδελφοί τους αρνούνται να εμβολιαστούν.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα σύμφωνα με το οποίο οι μη εμβολιασθέντες δεν πρέπει να υφίστανται δυσμενείς διακρίσεις. Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός απαγορεύεται. Οι εξαιρέσεις πρέπει να προβλέπονται σε νόμο και με ειδική αιτιολόγηση. Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας επιτάσσει την ενημερωμένη συναίνεση του ασθενούς πριν την ιατρική παρέμβαση. Το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ κατοχυρώνει το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, στην οποία περιλαμβάνεται η ψυχική και η σωματική ακεραιότητα του προσώπου. Το πρόσωπο δεν μπορεί να εξαναγκαστεί να κάνει κάτι για το οποίο δεν είναι επαρκώς ενημερωμένο. Βασικές αρχές του Ιπποκράτη είναι η συναίνεση, η ενημέρωση και η θεραπεία. Δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς αξιοπρέπεια. Όλοι βρισκόμαστε ενώπιον μιας πρωτόγνωρης κατάστασης. Όλοι μας βαδίζουμε στα τυφλά. Δεν μπορούμε να κατηγορούμε για όλα τον «ανεύθυνο και ατίθασο» πολίτη, ο οποίος ευλόγως φοβάται όντας μη επαρκώς ενημερωμένος και από τη στιγμή που δεν υπάρχει επίσημη θέση της ιατρικής κοινότητας ότι ο εμβολιασμός είναι αποτελεσματικός. Δηλαδή, αυτός που έχει εμβολιαστεί, έχει μικρότερη πιθανότητα να μεταδώσει τον ιό από αυτόν που ΔΕΝ έχει εμβολιαστεί;
Βέβαιη απάντηση δεν υπάρχει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η πολιτεία οφείλει να σταθεί δίπλα στον πολίτη γενικότερα και στον εργαζόμενο συγκεκριμένα, ώστε να του παράσχει μια εμπεριστατωμένη εικόνα για την κατάσταση της πανδημίας, να διασκεδάσει τις φοβίες του, να αφουγκραστεί τις ανάγκες του και να σεβαστεί τις ενδεχομένως διαφορετικές του επιλογές.
Σε μια δημοκρατία κρατεί πάντα ο δήμος. Ποτέ ο φόβος!
Πηγές
- Ατομικό Εργατικό Δίκαιο, Γ. Λεβέντη και Κ. Δ. Παπαδημητρίου, Δελτίον Εργατικής Νομοθεσίας, Αθήνα 2011
