Της Ευφροσύνης Κουκουφιλίππου,
Η σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, ή απλώς Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, υπογράφηκε το 2011 και τέθηκε σε ισχύ το 2014. Πρόκειται για το πρώτο κείμενο με διεθνή ισχύ που προστατεύει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα των γυναικών και στοχεύει στην εξάλειψη της ενδοοικογενειακής βίας. Συνιστά ένα γενναίο βήμα της διεθνούς κοινότητας προς την ουσιαστική και νόμιμη ισότητα ανάμεσα στο γυναικείο και ανδρικό φύλο. Η Σύμβαση δίνει προφανές προβάδισμα στην προστασία των γυναικών ως αποτέλεσμα της χρόνιας κοινωνικής ανισότητας που τις καθιστά υποδεέστερο φύλο, ευάλωτο στη βία και σε ποικίλα άλλα εγκλήματα εξαιτίας ακριβώς αυτών των κοινωνικών ζυμώσεων. Βέβαια, καταδικάζει κάθε μορφή βίας, και ιδιαίτερα ενδοοικογενειακής, ανεξαρτήτως φύλου, συμπεριλαμβάνοντας το ανδρικό φύλο και το παιδί.
Παραδόξως, η Τουρκία ήταν η πρώτη χώρα που επικύρωσε τη Σύμβαση, αν και λόγω της κρατούσας μουσουλμανικής θρησκείας και του έντονου ανατολίτικου στοιχείου η κατάσταση στο συγκεκριμένο ζήτημα δε διέθετε θετικούς οιωνούς. Οι αρχές της μουσουλμανικής θρησκείας καθιστούν εκ των πραγμάτων κατώτερο το γυναικείο φύλο και θεωρητικά «νομιμοποιούν» ακρότητες, οι οποίες αποτελούν εγκλήματα και κολάζονται από τις δυτικές έννομες τάξεις. Ιδανικό παράδειγμα που αποδεικνύει κι αναδεικνύει αυτή την πτυχή, συνιστά ο ακρωτηριασμός γεννητικών οργάνων, πράξη που θεωρείται φυσιολογική να πραγματοποιείται σε κορίτσια κατά την παιδική τους ηλικία, κι όχι μόνο θέτει σε κίνδυνο τις ζωές τους, αλλά και τα μετατρέπει πρακτικά σε σεξουαλικοποιημένα αντικείμενα.
Παρ’ όλα αυτά, οι γυναίκες στην Τουρκία ένιωσαν μία σχετική ασφάλεια και διαπίστωσαν πως τα δικαιώματά τους προστατεύονται σε διεθνές επίπεδο, στοιχείο ενισχυτικό του τουρκικού νόμου. Αφενός επειδή λειτουργεί ως δικλείδα ασφαλείας, κι αφετέρου επειδή κάθε τυπικός νόμος, όπως ο τουρκικός ποινικός κώδικας, οφείλει να συμμορφώνεται με τις επιταγές του διεθνούς δικαίου και να τηρεί τους σκοπούς και τις προϋποθέσεις της Σύμβασης. Τα στατιστικά που πιστοποιούν ότι άλλαξε κάτι από το 2014 έως και το 2020 είναι εξαιρετικά ελλιπή, μα σημειώνουν μία μικρή μείωση του φαινομένου στην Τουρκία. Θετική άποψη για την ύπαρξη της Σύμβασης έχουν διατυπώσει και μεμονωμένα μέσα, από συνεντεύξεις πολλών γυναικών που ζουν στην Τουρκία και ιδιαίτερα εκείνων που γλίτωσαν από το νοσηρό περιβάλλον της κακοποίησης, χάρη στις νέες δυνατότητες πρόληψης και καταστολής που επέβαλλε η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.
Εν μία νυκτί, ο Τούρκος Πρόεδρος, Recep Tayyip Erdoğan, αποφάσισε την απόσυρση της χώρας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης και μετέφερε κι άλλα χρόνια εξέλιξης πίσω τη χώρα του, σε σχέση με τα πρότυπα του δυτικού κόσμου. Η προσβλητική προς το γυναικείο φύλο κίνηση ξάφνιασε το διεθνές στερέωμα και προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν πρόκειται για κάτι νέο. Το 2015, ο Erdoğan είχε παραδεχθεί δημοσίως ότι βρίσκει αφύσικο να θεωρούνται οι άνδρες και οι γυναίκες ίσοι. Πριν λίγες ημέρες, λοιπόν, απλώς αποφάσισε να υλοποιήσει με τον σκληρότερο τρόπο τη δική του προσωπική άποψη και να την επιβάλλει σε έναν ολόκληρο λαό. Άφησε ευάλωτες κι απροστάτευτες εκατομμύρια γυναίκες μπροστά στη βία και την κακοποίηση, όταν περίπου οι μισοί άντρες της χώρας θεωρούν αυτήν την κατάσταση κανονικότητα.
Ο Τούρκος ηγέτης είναι πολιτικά και οικονομικά στριμωγμένος μετά τις πρόσφατες εθνικές εξελίξεις και χρειάζεται την υποστήριξη των άλλων ακροδεξιών απαρχαιωμένων κομμάτων της χώρας. Η αποχώρηση από τη Σύμβαση πρόληψης της βίας κατά των γυναικών ικανοποίησε τις συντηρητικές έως πουριτανικές φωνές, που θεωρούν πως οποιαδήποτε χειραφέτηση των γυναικών κι ο εκσυγχρονισμός των οικογενειακών αξιών χαλαρώνουν το ήθος, την παράδοση και -με προφανές λογικό κενό- οδηγούν στη νομιμοποίηση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών. Το τελευταίο, βέβαια θα έπρεπε να είναι αυτονόητο και εφικτό σε κάθε χώρα του πλανήτη. Οι μεταμεσονύκτιες αποφάσεις του Erdoğan βυθίζουν μέρα με τη μέρα την Τουρκία σε κοινωνική και οικονομική αποτελμάτωση.
Οι γυναίκες της Τουρκίας, οι ακτιβιστές, οι νομικοί και όσοι οργανισμοί προωθούν τα δικαιώματα των γυναικών και καταδικάζουν την ενδοοικογενειακή και κάθε μορφής βία, διαδηλώνουν για να δείξουν τη δυσαρέσκειά τους σε αυτήν τη ντροπιαστική απόφαση που πήρε ο Erdoğan, η οποία υποσκάπτει τις ανθρώπινες αξίες και ξηλώνει όλες τις προσπάθειες εξίσωσης των δύο φύλων. Εξαιτίας της πανδημίας, και κατά συνέπεια του εγκλεισμού, το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας έχει ενταθεί παγκοσμίως. Συγκεκριμένα, στην Τουρκία αυξήθηκαν οι γυναικοκτονίες κατά το προηγούμενο έτος. Επομένως, η προστασία της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης θα ήταν πιο χρήσιμη από ποτέ αυτό το δύσκολο χρονικό διάστημα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέδρασε σθεναρά στο «όχι» του Tayyip Erdoğan στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, υπογραμμίζοντας την ανάγκη ύπαρξης ενός ισχυρού, νομικά δεσμευτικού νομοθετήματος που προασπίζει τα δικαιώματα των γυναικών και καταδικάζει τη βία. Επιπροσθέτως, εξέφρασε φόβο πως αυτή η κίνηση εκπέμπει λανθασμένο μήνυμα στον υπόλοιπο πλανήτη, αλλά ταυτόχρονα διατήρησε ελπίδες πως η Τουρκία θα επανέλθει στη Σύμβαση και θα ενδιαφερθεί για τη βία, κάθε μορφής, που δέχονται καθημερινά οι γυναίκες στη χώρα. Την ίδια έκκληση για επιστροφή έκανε και ο ΟΗΕ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ανακοίνωσαν τη βαθιά απογοήτευση για την εγκατάλειψη της Σύμβασης εκ μέρους της Τουρκίας και τόνισαν την ανάγκη επαναδέσμευσης για να τερματιστεί η βία κατά των γυναικών.
Το «όχι» του Erdoğan στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης ισοδυναμεί με «όχι» στην ισότητα, «όχι» στα ανθρώπινα δικαιώματα. Μετά από εκατοντάδες χρόνια ο πλανήτης ξεκίνησε να βιώνει μια σχετική πραγματική ισότητα μεταξύ των δύο φύλων, και ναι, χρειάζονται πολλά βήματα μπροστά ακόμα, αλλά κανένας δεν αγνοεί τις προσπάθειες που έχουν ήδη καταβληθεί. Στην Τουρκία δεν υπάρχει απλώς μία σάπια δημοκρατία, αλλά αγνοείται τελείως η έννοιά της. Ο «σουλτάνος» μετέτρεψε τις γυναίκες σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας και τολμά να λέει δημοσίως πως οι πολιτικοί του αντίπαλοι κι όσοι άλλοι έχουν διαφορετική άποψη από εκείνον δεν είναι άνθρωποι και δεν έχουν δικαιώματα. Η Τουρκία απομακρύνεται με κάθε πολιτική της κίνηση ολοένα και πιο μακριά από τα δυτικά πρότυπα και δεν υπάρχει καν χώρος να ονομάζεται «υποψήφιο προς ένταξη μέλος στην Ε.Ε.». Οι γυναίκες και τα κορίτσια σήμερα στην Τουρκία είναι απροστάτευτες, στο έλεος κάποιου που νομίζει πλανημένα ότι είναι ανώτερος. Αυτή κι αν είναι ήττα στον αγώνα για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Domestic violence in Turkey reaches boiling point, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
- Turkey: Form of Violence, Global Database On Violence Against Women, διαθέσιμο εδώ
- Turkey Erdogan: Women rise up over withdrawal from Istanbul Convention, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, Council Of Europe PDF, διαθέσιμο εδώ
