Της Ελληκαίτης Κουρτάκη,
«Τυχόν αδικαιολόγητη παρεμπόδιση της επικοινωνίας συνιστά ενδεχομένως καταχρηστική άσκηση της γονικής μέριμνας, με τις συνέπειες των άρθρων 1532-1533 ΑΚ ή στοιχειοθετεί μεταβολή των συνθηκών ικανή να προκαλέσει, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1536 ΑΚ, μεταρρύθμιση της σχετικής δικαστικής απόφασης […]. Η παρεμπόδιση, δε, της επικοινωνίας του γονέα με το τέκνο θα μπορεί κατά περίπτωση να εκτιμηθεί και ως προσβολή της προσωπικότητας του πρώτου […].
Με πρόσφατη απόφασή του, το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών έκανε δεκτή (εν μέρει) την αγωγή πατέρα (ενάγων) κατά της πρώην συζύγου του (εναγόμενη) λόγω αδικαιολόγητης παρεμπόδισης της επικοινωνίας του πρώτου με το τέκνο τους. Σύμφωνα με την υπό κρίση αγωγή, η εναγόμενη επί μήνες παραβιάζει συστηματικά την επικοινωνία του ενάγοντος με το τέκνο τους, σημειώνοντας, μάλιστα, 21 παραβιάσεις του αυτού δικαιώματός του εντός χρονικού διαστήματος 5 μηνών, ενώ παρεμπόδισε την επικοινωνία με βιντεοκλήση την ημέρα της ονομαστικής εορτής του τέκνου (22η φορά), πράξεις που συνιστούν παράνομη και υπαίτια προσβολή της προσωπικότητάς του. Παράλληλα, παραβιάζει και την υπ’αριθμ. 700/2018 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών με την οποία λύθηκε αμετακλήτως με συναινετικό διαζύγιο ο γάμος και επικυρώθηκε η μεταξύ των διαδίκων έγγραφη συμφωνία, κατά την οποία, μεταξύ άλλων, ρυθμίστηκε ότι «Η επικοινωνία του πατέρα με το τέκνο θα γίνεται ελεύθερα οποτεδήποτε».
Σε αυτό το σημείο οφείλουν να επισημανθούν τα ακόλουθα:
Ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο έχει δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας με αυτό, το οποίο κατοχυρώνεται νομοθετικά στο άρθρο 1520 ΑΚ και συγγενεύει με το δικαίωμα στην προσωπικότητα, το οποίο προστατεύεται (κυρίως) στο άρθρο 57 ΑΚ. Πρόκειται για δικαίωμα αυστηρά προσωποπαγές, μη μεταβιβαστό, ανεπίδεκτο παραιτήσεως και αυτοτελές έναντι του δικαιώματος γονικής μέριμνας, ενώ τα ειδικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την άσκησή του ρυθμίζονται είτε με συμφωνία των γονέων, κατά τα όσα αναφέρονται στο άρθρο 1441 ΑΚ, είτε από το αρμόδιο δικαστήριο, ύστερα από προσφυγή σε αυτό (άρθρο 1521 παρ. 3 ΑΚ). Οι αξιώσεις σχετικά με την προστασία της προσωπικότητας ερείδονται πρωτίστως στα άρθρα 57 και 59 ΑΚ και αφορούν την:
- Αξίωση για άρση της προσβολής, η οποία πρέπει να είναι παράνομη και υφίσταται κατά τον χρόνο άσκησης της αξίωσης και συζήτησης στο δικαστήριο. Εάν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη προσβολή, με κάθε επόμενη γεννιέται νέα αξίωση και, επομένως, αρχίζει νέα παραγραφή (20 έτη).
- Αξίωση για παράλειψη της προσβολής στο μέλλον, όταν προϋφίσταται προσβολή ή συντρέχει βάσιμη απειλή για επικείμενη προσβολή του δικαιώματος, οπότε και αποκτά προληπτικό χαρακτήρα.
- Αξίωση για αποζημίωση κατά τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες (άρθρο 57 παρ. 2 σε συνδ. με άρθρο 914 επ. ΑΚ). Εν προκειμένω απαιτείται παράνομη και υπαίτια ανθρώπινη συμπεριφορά (ενέργεια ή παράλειψη), επέλευση ζημίας και αντικειμενικός αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της συμπεριφοράς (εδώ προσβολή της προσωπικότητας) και της ζημίας.
- Αξίωση για ικανοποίηση ηθικής βλάβης, με την οποία αποκαθίσταται η μη περιουσιακή ζημία, δηλαδή η προσβολή του συναισθηματικού κόσμου του προσώπου, απότοκο της οποίας είναι η ψυχική στεναχώρια. Όσον αφορά την ύπαρξη υπαιτιότητας στην αυτή αξίωση, θεωρία και νομολογία υποστηρίζουν αντικρουόμενες απόψεις.
Στην υπό εξέταση, λοιπόν, αγωγή ο πατέρας ζήτησε να υποχρεωθεί η πρώην σύζυγός του να άρει την προσβολή της προσωπικότητάς του και να την παραλείπει στο μέλλον, να υποχρεωθεί στην καταβολή, ως χρηματική αποζημίωση για την αποκατάσταση της ηθικής του βλάβης, του ποσού των 22.000 ευρώ, ήτοι 1.000 ευρώ για κάθε μια από τις 22 παραβιάσεις της επικοινωνίας με τον υιό τους και, τέλος, να κηρυχθεί η απόφαση προσωρινώς εκτελεστή και να επιβληθούν τα δικαστικά έξοδα σε βάρος της εναγόμενης. Το δικαστήριο απεφάνθη ότι «η καλή διάθεση και η συνεργασία εκ μέρους της εναγόμενης μητέρας είναι προϋποθέσεις απολύτως απαραίτητες προκειμένου ο ανήλικος … να σφυρηλατήσει ισχυρούς δεσμούς και με τον μη έχοντα την επιμέλεια ενάγοντα – πατέρα του, δεσμοί που και κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για την αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, τη συναισθηματική και ψυχική του ισορροπία και τη γενικότερη θετική μελλοντική του εξέλιξη», υποχρέωσε την εναγόμενη να άρει την προσβολή και να την παραλείπει στο μέλλον συμμορφούμενη και με την υπ’αριθμ. 700/2018 απόφαση του ΜονΠρΑθ, δέχτηκε την κήρυξη της αυτής αποφάσεως ως προσωρινώς εκτελεστής, δεδομένου και του συνεχούς χαρακτήρα των παραβιάσεων και επέβαλε σε βάρος της μέρος των δικαστικών εξόδων ύψους 500 ευρώ. Όσον αφορά το αίτημα της χρηματικής αποζημίωσης, το δικαστήριο θεώρησε ότι «Η ηθική βλάβη του ενάγοντος συνιστάμενη στην αποξένωση από το τέκνο του και την εξ αυτής πίκρα, απογοήτευση, στενοχώρια και ακύρωση του πατρικού ρόλου δεν μπορεί να αποκατασταθεί με καταβολή χρηματικού ποσού εκ μέρους της εναγομένης, αλλά με την στο εξής συμμόρφωση της τελευταίας στα οριζόμενα από την υπ’ αριθμ. 700/2018 απόφαση σχετικά με τη ρύθμιση της επικοινωνίας πατέρα – υιού.»
Πρόκειται για μία από τις πλέον σημαντικές αποφάσεις, η οποία «προετοιμάζει το έδαφος» για το πολυαναμενόμενο νομοσχέδιο με τίτλο «Μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων και άλλα ζητήματα», το οποίο ρυθμίζει το ζήτημα της συνεπιμέλειας και αντικαθιστά το άρθρο 1520 ΑΚ, οριοθετώντας τον ελάχιστο χρόνο επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει και ορίζοντας ότι «ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει, τεκμαίρεται στο ένα τρίτο (1/3) του συνολικού χρόνου επικοινωνίας, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοινωνίας, ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγαλύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης ή στο συμφέρον του τέκνου, εφόσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθημερινότητα του τέκνου. Αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο έχει καταδικαστεί αμετάκλητα για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής» (βλ. και άρθρο 13 Δικαίωμα επικοινωνίας-Αντικατάσταση άρθρου 1520 ΑΚ). Η δημόσια διαβούλευση του νομοσχεδίου θα ολοκληρωθεί την Πέμπτη 01.04.2021 και μετά την ενσωμάτωση τυχόν παρατηρήσεων αναμένεται να εισαχθεί προς ψήφιση στην Βουλή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Μπορείτε να δείτε το νομοσχέδιο εδώ
Μπορείτε να δείτε την υπ’αριθμ.124/2021 ΠΠρΑθ εδώ
Καλλιρόη Δ. Παντελίδου, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου
Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου
