Της Εμμανουέλας Μπουλταδάκη,
Παρά τη σπουδαιότητα των αγώνων στις περιοχές του Μοριά και της Ρούμελης, δε μπορεί να λησμονηθεί η μεγάλη συμβολή των Θρακών αγωνιστών στην Επανάσταση του 1821. Η κατάληψη της Θράκης από τους Οθωμανούς ξεκίνησε με την απόβαση στο κάστρο Τζύμπη το 1352 και η καθιέρωσή τους στην περιοχή συνεχίστηκε μέχρι και το 16ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο θρακικός λαός ζούσε κάτω από αντίξοες συνθήκες. Ο αναγκαστικός εξισλαμισμός, το παιδομάζωμα, ο λοιμός, η υποβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, η καταστροφή των εμπορικών δραστηριοτήτων των κατοίκων και οι επιδρομές των ληστών αποτελούν πειστήρια της φρικαλεότητας των Οθωμανών.
Οι ελπίδες για την απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό άρχισαν να αναζωπυρώνονται με τη νίκη επί των Οθωμανών στη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του οθωμανικού στόλου. Η επιθυμία για λύτρωση είχε αρχίσει να εξαπλώνεται. Μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες που προώθησε την Επανάσταση στη Θράκη ήταν ο Αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Πολυείδης, ο οποίος μέσα από το έργο του «Χρησμοί Αγαθαγγέλου», επιχείρησε να κινητοποιήσει τους λαούς της Ευρώπης να συνδράμουν στο εγχείρημα της επανάστασης. Αυτό το προπαγανδιστικό εγχειρίδιο, μαζί με άλλα τέτοια έργα αποτέλεσαν το έναυσμα για την προετοιμασία του επαναστατικού αγώνα.
Σημαντικό ρόλο στην αφύπνιση των Θρακών, αλλά και του συνόλου του ελληνισμού έπαιξε η ίδρυση επαναστατικών εταιριών, όπως η Φιλική Εταιρία και το Αθήναιον, στις οποίες ήταν εγγεγραμμένοι πολλοί Θρακιώτες αγωνιστές. Η ενεργός συμμετοχή των Θρακών αποδεικνύεται από το γεγονός ότι στην Αδριανούπολη λάμβαναν χώρα πολλές συναντήσεις των Φιλικών, ενώ το τέταρτο ηγετικό μέλος της Φιλικής Εταιρίας ήταν ο Αντώνιος Κομιζόπουλος, με καταγωγή από τη Φιλιππούπολη, ο οποίος ενίσχυσε την εταιρία μέσω των οικονομικών του δραστηριοτήτων, αλλά και μέσω της δράσης του. Ο κατάλογος των Θρακών Φιλικών δε σταματά εδώ, με την άρχουσα τάξη της Θράκης να είναι αυτή που είχε ανεπτυγμένο το επαναστατικό όραμα στην περιοχή να συμβάλει οικονομικά για την υλοποίησή του.
Κατά την περίοδο του επαναστατικού αγώνα (1821-1829), η Θράκη έπαιξε ένα σπουδαίο ρόλο, παρά τις δυσκολίες που απέρρεαν από τη γειτνίαση με τον πυρήνα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι Θρακιώτες δραστηριοποιήθηκαν σε δύο φάσεις. Αρχικά, αντιστάθηκαν στις αντεκδικητικές τακτικές των Οθωμανών, συνέπεια της αποτυχίας της επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Στη συνέχεια, ακολούθησαν οι τοπικές εξεγέρσεις, οι οποίες δεν ευδοκίμησαν, λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, που επέτρεπε στους Οθωμανούς να επανακτούν γρήγορα τον έλεγχο της περιοχής. Όσον αφορά την επανάσταση στη Μολδοβλαχία, πολλοί Θρακιώτες οι οποίοι είχαν μεταναστεύσει στη περιοχή, συμμετείχαν στις εξεγέρσεις. Μάλιστα, ο Φιλικός επίσκοπος Λιτίτσης συγκέντρωσε άντρες από τις περιοχές του Ορτάκιοϊ και της Μανδρίτσας της Βόρειας Θράκης. Το σώμα αυτών των Ορτακινών και Μανδριτσιωτών συμμετείχε στην επανάσταση στη Μολδοβλαχία και μετέπειτα στις επαναστατικές δράσεις στο νότο, κυρίως στη Ρούμελη.
Τις συνέπειες αυτών των γεγονότων υπέστησαν οι θρακικοί πληθυσμοί στην Αδριανούπολη, το Διδυμότειχο και τη Βάρνα, μέσα από τις σφαγές ιερέων και αμάχου πληθυσμού. Παρά τον εκφοβισμό των Οθωμανών, η δράση στη Θράκη συνεχίστηκε μέσω τοπικών κινημάτων, τα οποία μπορεί να ήταν ελάχιστης διάρκειας, αλλά δεν έπαυαν να είναι σημαντικά για την αναπτέρωση του ηθικού των αγωνιστών του Νότου. Αρχικά, στη Σωζόπολη του Εύξεινου Πόντου, ο Μητροπολίτης Σωζόπολης Παΐσιος Νέρης με τη συνδρομή σε πόρους των Φιλικών Ι. Κωνσταντινίδη και Κ. Παναγιώτου κινητοποίησε τους πρόκριτους της πόλης να εξεγερθούν στις 17 Απριλίου του 1821. Η εξέγερση ωστόσο, κατεστάλη από τους Οθωμανούς που υπερείχαν αριθμητικά και οδήγησε στον απαγχονισμό του μητροπολίτη και των οπαδών του για παραδειγματισμό.
Μια άλλη σημαντική εξέγερση ήταν αυτή στον Αίνο, στις 2 Μαΐου 1821, όπου ψαριανά πλοία υπό τον Α. Γιαννίτση, με τη βοήθεια του ζεύγους Βισβίζη με το πλοίο «Καλομοίρα», κατάφεραν να βομβαρδίσουν το οχυρό Ιμπριτζέ. Έτσι κράτησαν για πολύ καιρό στα χέρια τους την περιοχή, η οποία χρησίμευε ως σημείο σύνδεσης ανάμεσα στη Θράκη και τις απελευθερωμένες περιοχές της υπόλοιπης Ελλάδας, καθώς από εκεί έφευγαν πολυάριθμες ναυτικές δυνάμεις. Μάλιστα, δεν πρέπει να λησμονηθεί το όνομα του Αινίτη Φραντζή Κούταβου, ο οποίος συνέβαλε σε πολλές ναυτικές επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Άλλες τέτοιες εξεγέρσεις εκδηλώθηκαν στα χωριά Νεοχώρι, Πλαγιάρι, Εξαμίλι. Θύματα αυτών των γεγονότων υπήρξαν κληρικοί, όπως ο Πατριάρχης Κύριλλος ΣΤ΄ και ο μητροπολίτης Δωρόθεος Πρωΐος στην Αδριανούπολη, αλλά και οι ίδιοι οι κάτοικοι, καθώς απαγχονίστηκαν 26 Έλληνες προύχοντες.
Στα γεγονότα της επανάστασης της Θράκης πρέπει να αναφερθούν και αυτά του ολοκαυτώματος της Σαμοθράκης. Οι κάτοικοί της ήρθαν αντιμέτωποι με τη βαναυσότητα των Οθωμανών. Το έναυσμα για το ξεκίνημα της επανάστασης στη Σαμοθράκη ήρθε μέσα από τον ενθουσιασμό των κατοίκων της, βλέποντας τις περιπολίες των Ψαριανών συναγωνιστών τους. Το αποτέλεσμα ήταν ψαράδες και γεωργοί να ξεσηκωθούν ενάντια στους Οθωμανούς, διαμαρτυρόμενοι για την καταπίεση που δέχονταν και όντας σε άρνηση να πληρώσουν τους φόρους που τους επέβαλαν. Σε αυτή την εξέγερση, οι Οθωμανοί απάντησαν με την αποστολή ενός μικρού εκστρατευτικού σώματος, το οποίο κατάφερε να αναχαιτίσει τους κατοίκους. Ωστόσο, οι Οθωμανοί δε σταμάτησαν μόνο εκεί. Κατέστρεψαν ολοκληρωτικά το νησί, άρπαξαν όλα τα ζώα και αιχμαλώτισαν 700 άνδρες στο σημείο «Εφκάς» από τους οποίους δώδεκα απαγχονίστηκαν. Το νησί ερημώθηκε και άρχισε να κατοικείται ξανά το 1830, όταν άρχισαν να επιστρέφουν κάποιοι αυτόχθονες.
Η απογοήτευση των Θρακών αγωνιστών για την έκβαση των τοπικών εξεγέρσεων στην περιοχή τους ήταν η κινητήριος δύναμη για τη μετακίνησή τους στη Νότια Ελλάδα. Ναυτικοί από τον Αίνο βοήθησαν σε μεγάλο βαθμό στην ενίσχυση του αγώνα στη θάλασσα. Σημαντική ήταν η συμβολή του Αντώνη Βισβίζη, ο οποίος εκτός από τη δράση του στον Αίνο, συμμετείχε και σε άλλες επιχειρήσεις, όπως στη μάχη της Αγίας Μαρίνας, όπου κατάφερε να σώσει τους Έλληνες που είχαν περικυκλωθεί. Εκτός από τη θάλασσα, οι Θρακιώτες έδωσαν το παρόν και στη ξηρά, όπως στη μάχη στο Φάληρο, όπου μαχητές από όλα τα μέρη της Θράκης πάλεψαν στο πλευρό του Καραϊσκάκη και στη μάχη στους Μύλους, όπου διακρίθηκε ο Αδριανουπολίτης Κάρπος Παπαδόπουλος μαζί με τον Δ. Υψηλάντη ενάντια στον Ιμπραήμ Πασά. Όπως γίνεται αντιληπτό, η Επανάσταση στη Θράκη, ακόμα και αν αποτελείτο από μικρής κλίμακας επιθέσεις και αν δε γνώρισε τόσες επιτυχίες, όπως τα επαναστατικά κινήματα στο Νότο, δε μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί δευτερεύουσας σημασίας. Έστελνε μηνύματα υποστήριξης στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας και, το κυριότερο, ήταν μια ακόμη ένδειξη ότι η κυριαρχία των Οθωμανών επί του ελληνικού χώρου έφτανε στο τέλος της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Φ. Πούκεβιλλ (1901) Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως. Αθήνα:Εκδ. Κ. Χαιρόπουλος
- Α. Ε. Βακαλόπουλος (1980), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Η μεγάλη Ελληνική Επανάσταση (1821-1829). Τόμος Ε’. Οι προϋποθέσεις και οι βάσεις της (1813-1822). Θεσσαλονίκη:Εκδ. Αντ. Σταμούλης
- I. Βαμβακίδου (2003), ΘΡΑΚΕΣ, Ιστορική καταγραφή και ιστορική ανάγνωση των εικαστικών μαρτυριών για τη συμμετοχή τους στον Αγώνα του 1821. Συμβολή στην εικονογραφία του αγώνα και στη διδακτική της τοπικής ιστορίας. Αθήνα: Εκδ. Αντ. Σταμούλης
