Της Αναστασίας Τσερμενίδου,
Το «Κουρδιστό Πορτοκάλι» αποτελεί μια ταινία σταθμό, ένα αριστούργημα του παγκόσμιου κινηματογράφου που κάθε σινεφίλ και μη οφείλει να το δει ή τουλάχιστον να το προσθέσει στη λίστα αναπαραγωγής του. Το «Κουρδιστό Πορτοκάλι» ή αλλιώς “Clockwork Orange” αποτελεί έργο του Stanley Kubrick, ο οποίος σε μια τόσο πρώιμη εποχή (το 1971) κατάφερε να διατυπώσει με τον πιο παραστατικό και ειλικρινή τρόπο το ζήτημα της άνομης και της «έννομης» βίας.
Η ταινία προβλήθηκε το 1971 και ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων λόγω του εξτρεμιστικού και «επαναστατικού» περιεχομένου της με αποτέλεσμα να απαγορευτεί σε χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία. Η ταινία μας τοποθετεί στην Αγγλία και μας συστήνει σε μια παρέα ή σωστότερα σε μια συμμορία αποτελούμενη από τέσσερα άτομα και με αρχηγό τον Alex, τον οποίο υποδύεται ο θρυλικός Malcolm McDowell. Η συγκεκριμένη συμμορία αρέσκεται να επιδίδεται σε πράξεις ωμής βίας, βανδαλισμών και οργίων. Τα υπόλοιπα μέλη είναι ο Dim, ο βραδύνους της παρέας, ο Georgie, ο φιλόδοξος της συμμορίας που επιχειρεί να φαλκιδεύσει και να υπονομεύσει τον Alex προκειμένου να λάβει τη θέση του αρχηγού, και τέλος ο Peter, του οποίου ο νους εστιάζει μόνο στην ακραία και αδιάλειπτη βία. Η ταινία βασίζεται στην ερμηνεία του Alex, που τραβά την προσοχή του θεατή λόγω της ευφυίας του και του φίνου και εκλεπτυσμένου γούστου του στη μουσική. Συγκεκριμένα, ο Alex αγαπά την κλασσική μουσική και κυρίως τον Beethoven.
Η ταινία ξεκινά με τους πρωταγωνιστές στο αγαπημένο τους στέκι να πίνουν ένα κοκτέιλ ναρκωτικών, με την ονομασία “milk plus”, που έχει τη μορφή γάλακτος. Εν συνεχεία, όντας υπό την επήρεια των ναρκωτικών ουσιών, ξεκινούν τις πράξεις βίας: ληστείες, βιασμοί, ξυλοδαρμοί, συμπλοκές. Για κακή του τύχη, σε μια από τις επιθέσεις τους, ο Alex τραυματίζει θανάσιμα από αμέλειά του μια γυναίκα και, τη στιγμή που πάει να ξεφύγει, παρεμποδίζεται από ένα μέλος της συμμορίας με συνέπεια να συλληφθεί από τους αστυνομικούς και να καταλήξει στη φυλακή. Ο Alex, λοιπόν, καταδικάζεται και εκτίει κανονικά την ποινή φυλάκισής του, όταν μαθαίνει πως το Υπουργείο διεξάγει ένα πρόγραμμα ταχείας κοινωνικής επανένταξης. Ο πρωταγωνιστής, επιθυμώντας να αποφυλακιστεί όσο το δυνατό γρηγορότερα και πληρώντας τα απαιτούμενα κριτήρια, δέχεται να υποβληθεί σε αυτό το πείραμα. Βέβαια, οι πολιτικοί παράγοντες έχουν συγκεκριμένους σκοπούς στους οποίους αποβλέπουν, ήτοι πειθήνιους και υπάκουους πολίτες. Το πείραμα αυτό περιστρέφεται γύρω από την τακτική της πλύσης εγκεφάλου, συγκεκριμένα μάλιστα βλέπουμε τον Alex δεμένο χειροπόδαρα σε μια καρέκλα, ανήμπορο να κουνηθεί, να παρακολουθεί βίαιες σκηνές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ακούγοντας παράλληλα την 9η Συμφωνία του Beethoven.
Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος, ο Alex αφήνεται ελεύθερος, καθώς πλέον είναι ανίκανος να εκτελέσει την παραμικρή πράξη βίας. Ωστόσο, η πραγματικότητα που συναντά δεν έχει καμία σχέση με ό,τι ανέμενε. Οι γονείς του πλέον έχουν υιοθετήσει ένα άλλο παιδί και αδιαφορούν για την άφιξή του, οι παλιοί του «φίλοι» τον απορρίπτουν, αφού και οι ίδιοι έχουν υποβληθεί στο ίδιο πείραμα και πλέον ανήκουν στην κρατική εξουσία (αστυνομικοί), ενώ παλαιότερα θύματά του με το που τον αντικρύζουν ξεκινούν να τον βασανίζουν και να τον γρονθοκοπούν. Ο Alex τελικά βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι ενός θύματός του από τα παλιά, το οποίο αντιλαμβάνεται την πλύση εγκεφάλου που υπέστη και επιθυμεί να τον βοηθήσει. Τραγική ειρωνεία είναι πως το θύμα αυτό συνειδητοποιεί την ταυτότητα του Alex και, προκειμένου να τον εκδικηθεί πλέον, συνεργάζεται με τα αστυνομικά όργανα για να τον οδηγήσουν στην αυτοκτονία. Ο σκοπός δεν πετυχαίνει, ο Alex όμως είναι βαριά τραυματισμένος και στην τελευταία σκηνή στο νοσοκομείο βλέπουμε τις πολιτικές προσπάθειες για συγκάλυψη των γεγονότων και τον Alex να έχει καταντήσει ένα παντελώς άβουλο ον.
Η ταινία του Kubrick κινείται γύρω από την ανθρώπινη συμπεριφορά και τις διαστάσεις της. Πολλοί συμβολισμοί, σκηνές εκρηκτικές λόγω της βίας που αποτυπώνουν, σκηνοθεσία πρωτότυπη και αισθητικά άρτια. Δεν είναι λίγες οι φορές κατά την εξέλιξη της πλοκής της ταινίας που ο θεατής αισθάνεται αποσβολωμένος λόγω της ακραίας και αποκρουστικής βίας. Τα κοστούμια, τα σκηνικά, τα χρώματα, οι ερμηνείες, το σενάριο, η σκηνοθεσία, οι λήψεις, η μουσική υπόκρουση δημιουργούν και συνθέτουν μια ταινία που δύσκολα λησμονείς και που παράλληλα προβληματίζει με το κεντρικό της θέμα, που δεν είναι άλλο από τη βία.
Το «Κουρδιστό Πορτοκάλι» αποτελεί έναν «ύμνο» στη βία. Δείχνει όλες τις σκληρές εκφάνσεις της και τις κατηγορίες στις οποίες η κοινωνία την εντάσσει. Από τη μία η καθαρά άνομη βία, ληστεία, βιασμός, ξυλοδαρμοί, εν γένει εγκλήματα και από την άλλη η μορφή της «έννομης» βίας, της βίας της πολιτείας, μπροστά στην οποία ο πολίτης δεν μπορεί ή, για να είμαι πιο ακριβής, του απαγορεύεται να αντιδράσει. Και οι δύο μορφές βίας αποτελούν ένα μακάβριο και άσκοπο θέαμα και αυτό ακριβώς καταφέρνει να παρουσιάσει ο Kubrick μέσα από τα δρώμενα. Μάλιστα, με έναν μοναδικό τρόπο καταβάλλει ψυχικά τον θεατή και θέτει τη σκέψη του σε πνευματική εγρήγορση. Τέλος, αυτό που προσωπικά με γοητεύει στην ταινία είναι ο τρόπος που «παντρεύει» αυτή τη βία με τη λεπτότητα της κλασσικής μουσικής του Beethoven: στην αρχή, βία σε συνδυασμό με εκλεπτυσμένο γούστο, ενώ, στη συνέχεια, στέρηση της επιλογής σε συνδυασμό με πολιτισμό και βία. Άκρως ειρωνικό σχήμα!
Συμπερασματικά, το “Clockwork Orange” και οι συντελεστές της ταινίας επένδυσαν και προσέφεραν ακόμη περισσότερα στην ιστορία του κινηματογράφου. Συνδυασμοί που φαινομενικά μοιάζουν ανόμοιοι και ετερόκλητοι: η ελευθερία της επιλογής περιλαμβάνει τη βία και ταυτόχρονα τον πολιτισμό και την αισθητική απόλαυση. Άνθρωπο κεντρικός, λοιπόν, ο χαρακτήρας της ταινίας, η οποία διδάσκει και προσφέρει μια ξεχωριστή εμπειρία. Καλή προβολή στους λιγοστούς που δεν την έχουν παρακολουθήσει!
