Της Μαρίας Καλαμπόκα,
Τη χρονιά του 1964 ανετράπη ο Νικήτα Χρουστσόφ και η ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης αντικαταστάθηκε από μια τριανδρία. Ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ ορίστηκε ως πρώτος γραμματέας του ΚΚΣΕ, ο Αλεξέι Κοσύγκιν ως πρωθυπουργός και ο Αντρέι Γκρομύκο ως υπουργός Εξωτερικών. Οι λόγοι που ανατράπηκε ο Ν. Χρουστσόφ οφείλονταν κυρίως στην κακή εξωτερική πολιτική χάνοντας την υποστήριξη της Κίνας και επιπλέον, η χρήση εναλλακτικών χειρονομιών καλής θέλησης και συνάμα απειλών δεν καρποφόρησαν. Εν αντιθέσει, οι πρωτοβουλίες του Χρουστσόφ οδήγησαν στην κρίση της Κούβας και σχετικά στην έναρξη ενός νέου παγκοσμίου πολέμου. Η αιφνίδια ανατροπή του οφειλόταν στο γεγονός ότι το ύφος της εξουσίας του καλλιεργούσε την αίσθηση του παραγκωνισμού της ηγεσίας του κόμματος.
Η νέα διοίκηση της ΕΣΣΔ έδινε την αίσθηση της αλλαγής. Ο Μπρέζνιεφ ξεχώρισε ως ισχυρή προσωπικότητα κατορθώνοντας να διατηρήσει την εξουσία του μέχρι και το θάνατό του, το 1982. Αυτό που ουσιαστικά χαρακτηρίζει τη διοίκηση του Μπρέζνιεφ είναι η σηματοδότηση της ολοκλήρωσης της χώρας σε πιο «συντηρητική» διεθνή δύναμη. Η συντηρητική πολιτική του νέου ηγέτη νοείται κυρίως η αποφυγή νέων διενέξεων και κρίσεων με τη Δύση, η κίνηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη διεθνή ύφεση. Εγκαταλείφθηκαν οι υπερβολές της προηγούμενης ηγεσίας που δημιουργούσαν κλίμα αβεβαιότητας, ανασφάλειας και έντασης.
Η Σοβιετική Ένωση που ανέλαβε ο Μπρέζνιεφ είχε ως συμμάχους κυρίως την Κούβα και έξι αξιόπιστους δορυφόρους στην Ανατολική Ευρώπη. Το ανατολικό μπλοκ στηρίζονταν πολιτικά και οικονομικά από την ΕΣΣΔ. Η οικονομική ανάπτυξη το 1964 ήταν ακόμη αξιοσέβαστη στην ΕΣΣΔ, όμως ήταν πιο αργή σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1950 και τραγικά υπονομευμένη από τον υστερούμενο γεωργικό τομέα σε συνδυασμό μείωσης των αποδόσεων από επενδύσεις κεφαλαίου. Προσέτι, το βιοτικό επίπεδο στην ΕΣΣΔ ήταν αρκετά χαμηλότερο το 1964 εν συγκρίσει με το δυτικό ημισφαίριο.
Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η νέα ηγεσία, ο Μπρέζνιεφ και οι ακόλουθοί του κυρίως τα πρώτα χρόνια, πράγματι εισήγαγαν μια σειρά από μεταρρυθμίσεις. Επί παραδείγματι, détente το άνοιγμα του μπλοκ σε οικονομικές επαφές με τη Δύση, αποτελώντας μια σοβαρή και συνεχή δέσμευση για μεταρρύθμιση στο γεωργικό τομέα και τέλος, υλοποιήθηκε η αύξηση του κοινωνικού μισθού και αλλαγές στη δομή των μισθών. Δεύτερον, σύμφωνα με τις δημόσιες δηλώσεις, κατέστη σαφές ότι η επιρροή των βασικών οικονομικών συμφερόντων διέφερε με την πάροδο του χρόνου.
Αυτό που ξεχωρίζει την εποχή του Μπρέζνιεφ από την περίοδο του Στάλιν και Χρουστσόφ είναι η ριζική αλλαγή της πολιτικής οικονομίας της ΕΣΣΔ. Πιο αναλυτικά, η πολιτική διαδικασία κατά τη διάρκεια διοίκησης του Μπρέζνιεφ, όπως και των προκατόχων του, σχηματοποιήθηκε κυρίως από τη «συγχώνευση» μεταξύ πολιτικών και οικονομικών σφαιρών του Σοβιετικού συστήματος. Ωστόσο, η εποχή του Μπρέζνιεφ συνδυάστηκε με πιο περίπλοκη οικονομία και ακόμη πιο απαιτητική κοινωνία, καθώς και περισσεύματα συγκρούσεων που απέμειναν από την περίοδο του Χρουστσόφ.
Οι παραπάνω παράγοντες ώθησαν την ΕΣΣΔ το 1964 προς έναν τρόπο διαμεσολάβησης ενδιαφέροντος που αναζητούσε να ελαττώσει τις εναπομείναντες διενέξεις και να αυξήσει την παραγωγικότητα ενσωματώνοντας άμεσα κυρίαρχα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα στην πολιτική. Σε αντάλλαγμα το κράτος απαιτούσε συμμόρφωση, μετριοπαθείς απαιτήσεις και υποστήριξη για την πλήρη κατανομή εξουσίας και οικονομικών πόρων. Η λογική της συγκεκριμένης πολιτικής αποσκοπούσε σε συναινετικές σχέσεις ανάμεσα στο καθεστώς και την κοινωνία ενισχύοντας την πολιτική σταθερότητα και την οικονομική ανάπτυξη.
Η υιοθέτηση της υψηλής στρατηγικής απέφερε σημαντικά πλήγματα. Ως συνέπεια, στα μέσα του 1970 τα προβλήματα αυτά δημιούργησαν σειρές από πολιτικές αντιδράσεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό και αλλαγές στα συμφέροντα, κατευθύνοντας την πολιτική διαδικασία σε διάλυση των πρωτοβουλιών. Τα προβλήματα στη γεωργία συνδυάστηκαν με την αποτυχία των μεταρρυθμίσεων προκαλώντας αντιδράσεις και απογοήτευση στη σοβιετική κοινωνία.
Μπορεί η συγκεκριμένη ηγεσία να εδραιώσει μια επίφαση σταθερότητας στην υφήλιο, συνοδεύτηκε όμως από δυσλειτουργίες, οι οποίες κάποιες ήταν ενδημικές στο εσωτερικό του κράτους, «επιτάχθηκαν» όμως από το συντηρητισμό των ηγετών. Δυστυχώς, η σοβιετική οικονομία αποδείχθηκε αδύναμη, διότι οι στρατιωτικές δαπάνες ήταν υπέρογκες και η ενίσχυση των φιλικών προς τη Μόσχα καθεστώτων αποδυνάμωνε τη σοβιετική ισχύ. Εν κατακλείδι, αποφαίνεται ότι ενώ προωθήθηκε ο γραφειοκρατικός χαρακτήρας στο σοβιετικό σύστημα, είχε ως απόρροια την αφαίρεση του δυναμισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bunce, V. (1983). The Political Economy of the Brezhnev Era: The Rise and Fall of Corporatism. British Journal of Political Science. 13, (2), p. 129-158
- Χατζηβασιλείου, Ε. (2017). Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
