Του Δημήτρη Τόλια,
Μέσα από ένα συνεχές και κυκλικό déjà vu λόγων επί των περιοριστικών κανονισμών η έννοια που αναδεικνύεται ως η πιο καθοριστική, σαν το κρίσιμο κομμάτι του πάζλ στην διαχείριση της κρίσης, είναι εκείνη της νοηματοδότησης. Ο κορεσμός εντός των νέων θεσμικών διαδικασιών που εκφράζεται από την αναποτελεσματικότητα στην μείωση των κρουσμάτων, αναγκάζει την κυβέρνηση τελικά να «σπάσει» το μονοπάτι της εξάρτησης των νέων μικρό-θεσμών και να προσχωρήσει εκ νέου σε ορθολογική θέσμιση. Όμως το ολικό μέγιστο στον αριθμό κρουσμάτων και διασωληνωμένων σαστίζει και αδρανοποιεί την διαδικασία αυτή. Στο άρθρο αυτό θα μελετήσουμε πως το παραγόμενο νόημα επιχειρεί να περικλύσει την ισορροπία μεταξύ των νέων διλλημάτων που γεννά η συγκυρία.
Σε προηγούμενό μου άρθρο είχα περιγράψει το πώς η δημόσια πολιτική του lockdown κλείδωσε σε ένα θεσμικό μονοπάτι υπερκερνώντας την γενετήσια ορθολογικότητά της. Με τον τρόπο αυτό εξηγήσαμε το πως οι λύσεις που προτείνονταν μετά το καλοκαίρι ήταν κυρίως προσαυξητικές, επιχειρώντας μέσα από το μονοπάτι του lockdown με μικρο-ρυθμίσεις να ελέγξουν την διάδοση του κορωνοϊού. Η διαρκής όμως εμμονή, ειδικότερα μετά τα Χριστούγεννα, προκάλεσε μια υπερχείλιση της πραγματικότητας.
Η νέα «ειδική» πραγματικότητα παγιώθηκε και οι δρώντες ανέπτυξαν νέες ρουτίνες εντός της. Η παγίωση αυτή οδήγησε στη δράση, όχι με στόχο την προστασία πλέον, αλλά στο φαινόμενο της δράσης για την δράση. Οι δρώντες δρούσαν με στόχο να προσαρμόσουν τις δραστηριότητές τους στα «παραθυράκια» των νέων μέτρων και όχι με στόχο την προστασία του δημοσίου συστήματος υγείας (π.χ.συγκεντρώσεις σε οικίες ή σε μικρές εκκλησίες). Την ίδια στιγμή, όσο τα μέτρα γίνονταν πιο σκληρά με προσαυξήσεις περιορισμών, η ίδια η πραγματικότητα καθιστούσε αδύνατη την τήρησή τους προκαλώντας αντιφάσεις (συνωστισμός στα ΜΜΜ, στους εργασιακούς χώρους, στα Σουπερμάρκετ στις πεντέμισι, στις λαϊκές κ.ο.κ.).
Η εμμονή στο μονοπάτι του lockdown, σε συνδυασμό με εικόνες αξιωματούχων της κυβέρνησης να μην τηρούν τα μέτρα, σκότωσαν επί της ουσίας την νομιμοποίηση της νέας «ειδικής» πραγματικότητας που περιέκλειε τα συμβαίνοντα από τον Μάρτιο του 2020. Πλέον χρειαζόταν μια νέα νοηματοδότηση και μια νέα θέσμιση για την αντιμετώπιση της κρίσης. Το πρώτο δεν το έχουμε δει συνολικά, παρά μόνο ως θραύσμα δηλώσεων. Το δεύτερο το είδαμε να συμβαίνει, αλλά αυτή τη στιγμή βρίσκεται στον πάγο. Ας τα δούμε όμως αναλυτικά.
Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο. Μια νέα νοηματοδότηση σημαίνει ένα καινούργιο νόημα, ένα αφήγημα το οποίο θα ερμηνεύει πρώτον τους όρους εισαγωγής της κοινωνίας στην «ειδική» πραγματικότητα του κορωνοϊού και τα συμβάντα της (μέτρα, περιορισμοί). Με λίγα λόγια, η απάντηση στο «γιατί;». Δεύτερον, το αφήγημα θα πρέπει να νομιμοποιείται στην βάση της προσωρινότητας καθώς πρόκειται για μια «ειδική» πραγματικότητα. Ουσιαστικά εδώ αναζητείται η φόρμουλα που θα φέρει μια αποδοχή της μη κανονικότητας, μια συγκατάβαση στην παρέκκλιση. Με απλά λόγια, το «έως πότε;», ο ορίζοντας, οι δύο αγκύλες της παρένθεσης.
Ενώ το πρώτο στοιχείο ήδη είχε εξηγηθεί επαρκώς από τους κυβερνητικούς θεσμούς ήδη από τον Μάρτιο του 2020 με την σημαντική συμβολή του Σωτήρη Τσιόδρα, το δεύτερο στοιχείο μετά το καλοκαίρι προκάλεσε ένα κενό αέρος στο πρώτο αφήγημα. Αυτή ήταν και η μεγάλη αδυναμία της πρωτεύουσας νοηματοδότησης που οδήγησε στην κατάρρευσή της. Οι διαρκείς προσαυξητικές ρυθμίσεις με το πλήθος των «σκληρότερων lockdown» εξαφάνισαν τον ορίζοντα, δημιουργώντας την αίσθηση του απείρου. Εξαφανίστηκε το «υπομονή μέχρι το καλοκαίρι» και κυριάρχησε το «πρέπει να παίξουμε και εμείς το ρε ματζόρε για τη ζωή μας». Εξ’ αυτού και η κωμικότητα της διάσημης φράσης των ημερών «οι επόμενες 2 εβδομάδες θα είναι κρίσιμες».
Όπως και παραπάνω ανέφερα, θραύσματα της νέας νοηματοδότησης παρατήρησα και στον λόγο αξιωματούχων της κυβέρνησης. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η δήλωση του Άδωνι Γεωργιάδη, Υπουργού Ανάπτυξης: «Με όπλο τον εμβολιασμό, ό,τι ανοίξει δεν θα ξανακλείσει» (22/3, Reader.gr). Ωστόσο, πρόκειται για ακόμη μεμονωμένες φράσεις και όχι κάποιο συνολικό αφήγημα. Κυρίως διότι εκείνο που αναμένει η νέα νοηματοδότηση είναι η πραγματοποίηση της νέας θέσμισης.
Νέα θέσμιση σημαίνει εν προκειμένω την αποκόλληση της αντιμετώπισης της πανδημίας από το μονοπάτι εξάρτησης της δημόσιας πολιτικής του lockdown. Την διαδικασία αυτή παρακολουθήσαμε να ξεκινά την προηγούμενη εβδομάδα, όταν εκφράστηκαν δημόσια οι σκέψεις για μερική άρση των περιορισμών. Ο πρωθυπουργός ανέφερε «πως θα υπάρξουν κάποιες αλλαγές στα μέτρα, ώστε να γίνουν εκ νέου ενεργοί οι πολίτες μας» (19/3, Καθημερινή), ενώ η κυβερνητική εκπρόσωπος έκανε λόγο για «βαλβίδα αποσυμπίεσης και εκτόνωσης των πολιτών» (BHMA, 19/3). Μάλιστα, στην πράξη μίκρυνε το ωράριο της απαγόρευσης κατά τα Σαββατοκύριακα.
Όμως, οι δύο αυτές διαδικασίες, η νέα θέσμιση και η νέα νοηματοδότηση, διακόπτονται από την τεράστια πίεση στην οποία βρίσκεται στο σύστημα υγείας τις ημέρες αυτές, ως απόρροια των παραπάνω αποτυχιών. Η χαλάρωση παγώνει άρα η νέα θέσμιση αναβάλλεται. Από την άλλη, η νέα νοηματοδότηση βρίσκεται μπροστά στην άγνοια. Κανένας δεν ξέρει ποιο είναι το ολικό μέγιστο των δεικτών. Και εδώ βρίσκεται η δύσκολη ισορροπία που κρύβει εντός της το μεγάλο ρίσκο.
Η μια πρόταση είναι η εξής: «Η απουσία νοήματος προκάλεσε την παγίωση και οδήγησε στην παραβίαση των μέτρων και στον υψηλό αριθμό διασωληνομένων». Η άλλη πρόταση είναι: «Τα κρούσματα προήλθαν από άλλους παράγοντες (πορείες, ΜΜΜ, εργασιακοί χώροι, καιρικές συνθήκες) άρα δεν πρέπει να αλλάξουμε τα μέτρα μέχρι να πέσει ο αριθμός των διασωληνωμένων». Άρα στην μία περίπτωση, ο κίνδυνος υπάρχει αν τα μέτρα παραμείνουν ως έχουν, ενώ στην άλλη ο κίνδυνος υπάρχει εάν τα μέτρα αλλάξουν.
Στο δίλλημα αυτό η κυβέρνηση σήμερα απαντά, λοιπόν, με την δεύτερη πρόταση. Άρα η διαδικασία της νέας νοηματοδότησης αναβάλλεται επ’ αόριστον. Όσο κλισέ και αν ακούγεται πλέον, πραγματικά η εβδομάδα αυτή θα είναι κρίσιμη. Η ισορροπία αυτή μεταξύ επίγνωσης αφενός της ανάγκης χαλάρωσης και αφετέρου της ανάγκης προστασίας του δημόσιου συστήματος υγείας, γεννά την αίσθηση του ρίσκου που λειτουργεί σαν δυναμίτης στη ζυγαριά.
Αυτή η αίσθηση του κενού εισάγει πολίτες και κυβέρνηση σε μια διαδικασία αναθεώρησης των προτεραιοτήτων. Η ανάγκη παραγωγής νοήματος τελικά συνίσταται στην ισορροπία μεταξύ ρίσκου και προτεραιότητας. Μένει να δούμε εάν θα επενδυθεί η παρατεταμένη ειδική πραγματικότητα με ένα νόημα άμεσα, ως μια ένεση συγκατάθεσης ή αν μια ολόκληρη κοινωνία θα συνεχίσει να αιωρείται στο κενό που καθορίζουν οι συγκυρίες, η μοίρα, με λίγα λόγια και τα δικά μας ατομικά νοήματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γεωργιάδης στο Reader: Με όπλο τον εμβολιασμό, ό,τι ανοίξει δεν θα ξανακλείσει, reader.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πώς θα γίνει η σταδιακή άρση των περιορισμών, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Lockdown : Επιχείρηση «βαλβίδες αποσυμπίεσης» – Τα νέα μέτρα, οι αλλαγές σε μετακινήσεις, λιανεμπόριο, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
