Ο Μπετόβεν και η «Αθάνατη Αγαπημένη» του

Tης Μαρίας Βασταρδή,

Κάθε δημιουργός έχει ανάγκη από μία πηγή έμπνευσης. Η φύση, η πίστη, ένα ιστορικό γεγονός ή ένα βίωμα πυροδοτούν συχνά τη δημιουργικότητα του συνθέτη. Ιδιαίτερα, όμως, για τους συνθέτες της ρομαντικής εποχής, ο έρωτας αποτέλεσε την κύρια πηγή της έμπνευσής τους. Το ανεκπλήρωτο, η απογοήτευση, ο πόνος της απόστασης και της αβεβαιότητας συνέβαλαν στη δημιουργία αριστουργημάτων του ρομαντικού ρεπερτορίου της μουσικής. Ωστόσο, μία συγκεκριμένη ερωτική ιστορία έχει μονοπωλήσει το ενδιαφέρον της παγκόσμιας μουσικής κοινότητας, όχι μόνο λόγω του μεγαλείου της αγάπης που την χαρακτήριζε, αλλά και λόγω του μυστηρίου ως προς το πρόσωπο της γυναίκας, που υπήρξε ο παραλήπτης της αγάπης αυτής.

Πρόκειται για την «Αθάνατη Αγαπημένη», όπως απευθύνεται σε αυτήν στο γράμμα του ο Ludwig Van Beethoven, ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών. Η ταυτότητά της παραμένει μέχρι και σήμερα ένα άλυτο μυστήριο για τους ιστορικούς της μουσικής, καθώς μόνο υποθέσεις έχουν γίνει ως προς το ποια μπορεί να είναι η γυναίκα εκείνη που έκανε τον Γερμανό συνθέτη να γράψει μία φλογερή επιστολή γεμάτη πάθος και αγωνία για το μέλλον του έρωτά του. Αν και ο Beethoven πέθανε σχετικά νέος -στα 56 του χρόνια και χτυπημένος από την κώφωση- υπήρξε αρκετές φορές ερωτευμένος με γυναίκες, κυρίως της αριστοκρατικής τάξης, που υπήρξαν μαθήτριές του. Εφόσον η κοινωνική του θέση και η οικονομική του κατάσταση δεν του επέτρεψαν ποτέ να παντρευτεί κάποια από αυτές, καμία δεν φαίνεται να βρίσκεται πίσω από αυτό το ψευδώνυμο.

Το μυστήριο της «Αθάνατης Αγαπημένης» ξεκίνησε σαν σήμερα, στις 27 Μαρτίου 1827, μία ημέρα μετά τον θάνατο του Βeethoven. Ψάχνοντας για τα τραπεζικά ομόλογα που κληροδότησε ο συνθέτης στον ανιψιό του, ο δικηγόρος και φίλος του Άντον Σίντλερ ανακάλυψε ένα μυστικό συρτάρι, στο οποίο βρέθηκαν δύο γράμματα. Το ένα από αυτά είχε παραλήπτες τους δύο αδερφούς του Beethoven και είχε τη μορφή μίας ιδιόχειρης διαθήκης, ενώ το άλλο απευθυνόταν στην «Αθάνατη Αγαπημένη». Το γράμμα αποτελείται από τρία σκέλη﮲ τα δύο πρώτα γράφτηκαν την 6^η Ιουλίου το πρωί και το απόγευμα, ενώ το τρίτο το πρωί της 7^ης Ιουλίου, χωρίς ωστόσο να αναγράφεται συγκεκριμένη χρονολογία. Τα πορίσματα των ιστορικών ερευνών συντείνουν στο έτος 1812 ως την πιθανότερη περίοδο συγγραφής του γράμματος, όταν ο Beethoven βρισκόταν στην τσέχικη πόλη Τέπλιτσε προκειμένου να αναρρώσει από κάποια ασθένεια. Οι ιστορικοί, ωστόσο, διαφωνούν ως προς την ταυτότητα της γυναίκας.

Η πρώτη υπόθεση που διατυπώθηκε αφορούσε την κόμισσα Julia Guicciardi, μαθήτρια του Beethoven, στην οποία μάλιστα αφιέρωσε πληθώρα έργων, μεταξύ των οποίων και τη διάσημη «Σονάτα του Σεληνόφωτος». Αν και εκείνη έτρεφε αισθήματα για τον δάσκαλό της, εν τέλει παντρεύτηκε κάποιον αριστοκράτη. Ο ίδιος ο Σίντλερ την κατονόμασε στη βιογραφία που έγραψε για τον Beethoven, αλλά η υπόθεσή του αποδυναμώθηκε με τη δημοσίευση 13 άγνωστων γραμμάτων που ο συνθέτης είχε στείλει στην εξαδέλφη της Guicciardi, Josephine Brunsvik.

Τόσο εκείνη όσο και η αδερφή της, Teréz, υπήρξαν μαθήτριές του. Αν και αρχικώς η Teréz ήταν εκείνη που του κέντρισε το ενδιαφέρον, εν τέλει ο Beethoven ερωτεύτηκε τη Josephine, η οποία ωστόσο ήταν παντρεμένη με κάποιον αριστοκράτη. Μετά τον θάνατο του συζύγου της, ο Beethoven επιδίωξε να την παντρευτεί, αλλά η κοινωνική του θέση στάθηκε εμπόδιο στα σχέδιά του για ακόμα μία φορά. Το καλοκαίρι του 1812, η Josephine φαίνεται να βρισκόταν στην Πράγα και επομένως μία συνάντηση μεταξύ των δύο δεν αποκλείεται από τους ιστορικούς. Μάλιστα, κάποιους μήνες μετά, η ίδια γέννησε ένα παιδί εκτός γάμου, του οποίου πατέρας φημολογούνταν ότι ήταν ο Beethoven, χωρίς ωστόσο αυτό να έχει αποδειχθεί.

Επικρατέστερη υποψήφια, όμως, είναι μάλλον η Antonie Brentano, αριστοκράτισσα και λάτρης των τεχνών, η οποία επίσης βρισκόταν στην Πράγα το καλοκαίρι του 1812. Δύο ακόμα στοιχεία συντείνουν προς αυτήν: πρώτον, στο συρτάρι που βρέθηκε το επίμαχο γράμμα βρέθηκε και η φωτογραφία της και, δεύτερον, μετά από προτροπή της, ο Beethoven συνέθεσε το 1816 έναν κύκλο τραγουδιών με τίτλο “An die ferne Geliebte” (στη μακρινή αγαπημένη). Ωστόσο, το γεγονός ότι η ίδια ήταν παντρεμένη ήδη αρκετά χρόνια, πριν γνωριστεί με τον συνθέτη, αλλά και η φιλία που διατηρούσε ο σύζυγός της με τον Beethoven εγείρουν ερωτηματικά και ως προς αυτή την υπόθεση.

Διακόσια περίπου χρόνια μετά την ανακάλυψη της ερωτικής επιστολής, η ταυτότητα της «Αθάνατης Αγαπημένης» παραμένει ένα καλά κρυμμένο μυστικό. Όμως, οι συνθέσεις και η φλογερή εξομολόγηση αγάπης του Beethoven αποκαλύπτουν μία καλά κρυμμένη πλευρά της ψυχοσύνθεσης του συνθέτη, εμπνέοντας ταυτόχρονα εκατομμύρια αναγνώστες με τις λέξεις του:

“I can only live, either altogether with you or not at all. […]

What longing in tears for you – You – my Life – my All – farewell.

Oh, go on loving me – never doubt the faith fullest heart

Of your beloved, L

Ever thine.

Ever mine.

Ever ours.”

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Beethoven’s ‘Immortal Beloved’: a passionate or compassionate relationship? SYLVIA BOWDEN, The Musical Times Vol. 156, No. 1931 (SUMMER 2015), pp. 47-72
• The 50 Greatest Love Letters of All Time, David Lowenherz, 2002, Crown.
• Beethoven’s love letters to his immortal beloved, 1812, διαθέσιμο εδώ 
• Who Was Beethoven’s ‘Immortal Beloved’? BARBARA MARANZANI, 2019, διαθέσιμο εδώ