Της Αναστασίας Ερνεάνου,
Αυτή η υπόθεση απασχόλησε πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΔΔΑ) και συγκεκριμένα, τον Ιούλιο του 2020. Όσον αφορά τα πραγματικά περιστατικά, ο Jafarizad Barenji Rana, Ιρανός διεμφυλικός άντρας ζήτησε άσυλο από το κράτος της Ουγγαρίας, καθώς υφίστατο απάνθρωπη μεταχείριση στη γενέτειρά του, το Ιράν, εξαιτίας της ταυτότητας φύλου του. Η Υπηρεσία Ασύλου της Ουγγαρίας έπειτα και από τις ιατρικές γνωματεύσεις δύο Ιρανών ιατρών που βεβαίωναν τη διεμφυλικότητα του αιτούντος, του χορήγησε άσυλο. Το 2016, ο αιτών ζήτησε τη μεταβολή του ονόματός του και του αναγραφόμενου στα δημόσια έγγραφα φύλου του. Η αίτηση αυτή όμως, απορρίφθηκε με την αιτιολογία πως το ουγγρικό κράτος δεν μπορούσε να προβεί σε μια τέτοια διαδικασία, αφού αρμόδιο είναι το ιρανικό κράτος όπου εδραζόταν το αρμόδιο Ληξιαρχείο και η ληξιαρχική πράξη γέννησης του αιτούντος. Η απόφαση αυτή μάλιστα, επικυρώθηκε τόσο σε δεύτερο βαθμό όσο και από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ουγγαρίας.
Το τελευταίο ωστόσο, επεσήμανε την απουσία νομοθετικής προστασίας και για τους μη-Ούγγρους πολίτες, ζήτημα το οποίο όπως ανέφερε, χρήζει μεταρρύθμισης, ούτως ώστε να δίνεται ελεύθερα η δυνατότητα αλλαγής ονόματος, ώστε αυτό να βρίσκεται σε αρμονία με το επαναπροσδιορισθέν φύλο του ατόμου. Έτσι, η υπόθεση ήχθη ενώπιον του ΕΔΔΑ, το οποίο προχώρησε σε μια ιδιαίτερα σημαντική απόφαση.
Προχωρώντας στην εξέταση της υπόθεσης το Δικαστήριο διαπίστωσε πως πράγματι υπήρχε η δυνατότητα αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου των τρανς ατόμων με ανανέωση στα δημόσια έγγραφα. Ένα σημαντικό στοιχείο που υπογράμμισε όμως, είναι το γεγονός πως η εγχείρηση επαναπροσδιορισμού φύλου των διεμφυλικών ατόμων, ενώ αναφέρεται ως προϋπόθεση για τη νομική τους αναγνώριση, μαζί με την ιατρική γνωμάτευση εξειδικευμένων γιατρών, δεν αποτελεί από μόνη της προϋπόθεση.
Στη συνέχεια, το ΕΔΔΑ συμφώνησε με την κρίση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ουγγαρίας, ως προς την απουσία νομοθετικού πλαισίου όσον αφορά τους μη-Ούγγρους πολίτες. Εκκινώντας από αυτή τη σκέψη, το Δικαστήριο επικεντρώθηκε στον προβληματισμό αν το κράτος απέτυχε να συμμορφωθεί με τη θετική υποχρέωσή του, όπως αυτή συνοψίστηκε στην, προγενέστερη αλλά εξίσου σημαντική, απόφαση Hämäläinen v. Finland, αναφορικά με την προστασία της ιδιωτικής ζωής του αιτούντος, όπως αυτή ρυθμίζεται από το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ. Ειδικότερα, το ζήτημα που ανακύπτει και στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι αν, στο πλαίσιο της διακριτικής ευχέρειας του κράτους, έλαβε χώρα μια δίκαιη στάθμιση και εξισορρόπηση μεταξύ του ιδιωτικού δικαιώματος του αιτούντος για αναγνώριση και προστασία της ταυτότητας φύλου του και της κοινωνίας εν συνόλω.
Σε αυτό το σημείο το Δικαστήριο προχώρησε σε μια σημαντικότατη διευκρίνιση. Συγκεκριμένα, αναγνώρισε πως η αξιοπιστία και η συνέπεια των κρατικών αρχείων και η ασφάλεια δικαίου «δικαιολογεί» την επιβολή αυστηρότερων διαδικασιών, ενώ τόνισε πως η αρμοδιότητά του δεν είναι να αντικαταστήσει τις αρμόδιες αρχές του κάθε κράτους-μέλους ως προς την επιλογή των πιο κατάλληλων διαδικασιών όσον αφορά τον επαναπροσδιορισμό του φύλου και του ονόματος. Ωστόσο, στην παρούσα υπόθεση, σε αντίθεση με προγενέστερες, το ΕΔΔΑ αναγνώρισε στο κράτος της Ουγγαρίας στενό περιθώριο εκτίμησης, καθώς το ζήτημα αφορά μια βασική πτυχή της προσωπικότητας των ατόμων.
Λαμβάνοντας υπόψη και την κρίση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, κατέληξε πως η απουσία νομοθετικού πλαισίου για νόμιμους μη-Ούγγρους πολίτες περιόριζε δυσανάλογα το δικαίωμά τους στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια (“right to human dignity”). Το προβληματικό σημείο στη στάση της Ουγγαρίας εντοπίζεται στο γεγονός πως η αίτηση του ενδιαφερομένου απορρίφθηκε για τυπικούς, και μόνο, λόγους χωρίς να προχωρήσουν οι αρχές στην εξέταση της πραγματικής του κατάστασης κι έτσι, σε μια δίκαιη εξισορρόπηση των αντιτιθέμενων συμφερόντων. Το ιδιαίτερο σε αυτή την υπόθεση είναι πως ο αιτών είχε γίνει δεκτός ως πρόσφυγας και του είχε χορηγηθεί άσυλο ακριβώς εξαιτίας της ανυπόφορης μεταχείρισης που υπέστη στο Ιράν λόγω της ταυτότητας φύλου του. Με αυτόν τον τρόπο, το Δικαστήριο επιβεβαιώνει εκ νέου πως η Σύμβαση δεν αφορά θεωρητικές, αλλά πρακτικές πτυχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αναγνώρισε στην κρινόμενη υπόθεση παραβίαση του άρθρου 8 της Σύμβασης, ενώ επιδίκασε και αποζημίωση στον αιτούντα ερειδόμενο στο άρθρο 41.
H υπόθεση αυτή προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων το οποίο μαρτυρεί και η συμμετοχή ως τρίτων-παρεμβαινόντων και οργανισμών-ομάδων όπως οι: Transgender Europe, the European Region of the International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association (ILGA-Europe) και Transvanilla, που επεσήμαναν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα καταδιωγμένα άτομα και όσα αναζητούν άσυλο. Παράλληλα, προέβαλλαν μια συγκριτική επισκόπηση όσον αφορά τις εθνικές μεταρρυθμίσεις στον τομέα της αναγνώρισης φύλου και τις σχετικές εξελίξεις που σημειώθηκαν στο κράτος της Ουγγαρίας.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η στάση που επέδειξαν οι Ουγγρικές αρχές στην υπόθεση Rana φανερώνονται και σε άλλες περιστάσεις. Συγκεκριμένα, χρήζει αναφοράς ο νόμος που ψηφίστηκε στις 19 Μαΐου του 2020 με πλειοψηφία 133 βουλευτών της Ουγγαρίας έναντι 57, με τον οποίο καθίσταται αδύνατη η μεταβολή του φύλου (πλέον «φύλο γέννησης») στα δημόσια έγγραφα, καθώς εκεί βάσει αυτού του νόμου, αναγράφεται αποκλειστικά το βιολογικό φύλο με το οποίο γεννήθηκε το άτομο, χωρίς να επιτρέπεται η αναθεώρησή του. Όπως τονίστηκε και από διεθνείς οργανισμούς, αυτή η ρύθμιση περιορίζει υπέρμετρα τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, αλλά και των intersex προσώπων. Ιδιαίτερη μνεία απηύθυνε και η Διεθνής Αμνηστία: «Αυτή η απόφαση γυρίζει την Ουγγαρία πίσω στις σκοτεινές εποχές και καταπατά τα δικαιώματα των τρανς και των ίντερσεξ ατόμων», ενώ απαραίτητη κρίνει την παρέμβαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου προκειμένου να αναθεωρήσει και να ακυρώσει τις «φρικτές διατάξεις αυτού του νόμου».
Είναι γεγονός πως έχουν σημειωθεί κατά το πέρασμα των χρόνων σημαντικές νίκες στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα νόμος και κρατική πρακτική φαίνεται να διατηρούν μετριοπαθή στάση προς την ουσιαστική και πραγματική εξασφάλιση ισότητας και ισονομίας. Απόδειξη αποτελεί και η τρανσφοβική κι αναχρονιστική αντίληψη που αποτυπώθηκε σε νόμο στο κράτος της Ουγγαρίας. Αντιλήψεις που δεν -οφείλουν να- επέχουν καμία θέση στη σύγχρονη ειδικά κοινωνία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Υπόθεση RANA v. HUNGARY, διαθέσιμη εδώ
- Landmark judgement from the European Court of Human Rights, άρθρο στο tgeu.org, διαθέσιμο εδώ
- Ουγγαρία: Τα Τρανς Δικαιώματα είναι Ανθρώπινα Δικαιώματα, άρθρο στο amnesty.gr, διαθέσιμο εδώ
- Guide on Article 8 of the European Convention on Human Rights, διαθέσιμο εδώ
