Της Αννίτας Ελισσαίου,
Δέκα χρόνια μετά την έναρξη των διαπραγματεύσεων μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου για την ομαλοποίηση των σχέσεων τους, γεννιούνται ελπίδες ότι η ολοκλήρωση της μακρόχρονης αυτής διαδικασίας μπορεί να είναι κοντά. Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν το 2011 και οι συμφωνίες που προέκυψαν από αυτές έχουν μέχρι σήμερα προσφέρει πολλά στη διατήρηση της σταθερότητας της περιοχής. Ο Ειδικός Εντεταλμένος της Ε.Ε για τον διάλογο Πρίστινας-Βελιγραδίου, Miroslav Lajčak, δείχνει αισιόδοξος για το μέλλον, παρά τα προβλήματα που παρακωλύουν τη σύναψη της τελικής συμφωνίας.
Νωρίτερα τον Μάρτιο, ο Lajčak επισκέφθηκε το Κόσοβο και τον νέο πρωθυπουργό, Albin Kurti, ο οποίος ανέλαβε την εξουσία ξανά μετά την πτώση της κυβέρνησης του το 2020. Ο Kurti, όμως, κατέστησε σαφές κατά την πρώτη του συνάντηση ότι η συνέχιση των διαπραγματεύσεων δεν αποτελεί προτεραιότητα της πολιτικής του. Η καταπολέμηση της διαφθοράς και της ανεργίας, βασικά σημεία τις προεκλογικής του καμπάνιας, κατέχουν την πρώτη θέση στην ατζέντα της νέας κυβέρνησης, «σπρώχνοντας» πίσω τις διαπραγματεύσεις με τη Σερβία. Παρόλο που η απόφαση να αντιμετωπιστούν πρωτίστως εσωτερικά ζητήματα δεν είναι απαραίτητα μεμπτή, αποτελεί τροχοπέδη της πορείας του διαλόγου.
Καθώς οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται πιο χαμηλά στη λίστα των εργασιών, εκκρεμεί η παρουσίαση της πολιτικής που θα ακολουθήσει η νέα κυβέρνηση. Οι πολίτες του Κοσόβου περιμένουν μια διαδικασία βασισμένη στη διαφάνεια, σε αρχές και αξίες, που έχει ως στόχο την εξασφάλιση των συμφερόντων τους. Ο τελικός στόχος που επιζητά η Πρίστινα είναι η αμοιβαία αναγνώριση από τη Σερβία, ωστόσο φαίνεται ότι οι σχέσεις των δύο πλευρών απέχουν ακόμα από την ιδανική λύση. Προς το παρόν, η καθυστέρηση του διαλόγου ευνοεί τη Σερβία, δίνοντας στον πρόεδρό της, Aleksandar Vučić, την ευκαιρία να ρίξει το βάρος των ευθυνών στην άλλη πλευρά, καταδεικνύοντας την «απροθυμία» του Κοσόβου για την ομαλοποίηση των σχέσεων τους.
Ανεξάρτητα από την πολιτική ατζέντα που θα ακολουθήσει ο Kurti, η επίσκεψη του Lajčak είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική για το μέλλον των διαπραγματεύσεων και αναδεικνύει την υποστήριξη της Ε.Ε. Παρόλο που η στάση του νέου πρωθυπουργού μπορεί να εμποδίσει τη συνέχιση των εργασιών, οι στενότερες σχέσεις και η αναζωπύρωση των προσπαθειών μπορούν εν τέλει να παροτρύνουν τον Kurti να αναθεωρήσει τις προτεραιότητές του. Κατά τον Lajčak, η Ευρώπη επιθυμεί εποικοδομητική ολοκλήρωση της δεκαετούς αυτής διαδικασίας κι όχι τη διατήρηση του τωρινού status quo. Η επίτευξη της συμφωνίας είναι άλλωστε απαραίτητη προϋπόθεση για το ευρωπαϊκό μέλλον των δύο μερών και τις φιλοδοξίες τους για ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Η θέση αυτή αποτυπώθηκε σαφώς από τον Ειδικό Εντεταλμένο στον πρωθυπουργό αλλά και την πρόεδρο του Κοσόβου, Vjosa Osmani. Ο Lajčak διαβεβαίωσε την κυβέρνηση ότι έχει την στήριξη της ΕΕ, επισημαίνοντας ότι η επιτυχία των διαπραγματεύσεων βασίζεται στην πολιτική σύμπραξη και ενότητα. Ο διάλογος με το Βελιγράδι αφορά όλα τα κόμματα και η συνεργασία τους με την κυβέρνηση κρίνεται πολύτιμη για τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Την συμπαράστασή τους προσφέρουν και οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, με τη νέα κυβέρνηση να συνεργάζεται στενά με την Ε.Ε για την ολοκλήρωση των διαδικασιών. Η συγκεκριμένη εξέλιξη μπορεί πράγματι να αποδειχθεί παραγωγική, λαμβάνοντας υπόψιν την έντονη αντίδραση του Kurti μετά την ψήφο μομφής που έριξε την κυβέρνησή του πέρυσι τον Απρίλιο εξαιτίας παραλείψεων στη διαχείριση της πανδημίας. Ο Kurti, ωστόσο, είχε τότε κατηγορήσει τον Ειδικό Απεσταλμένο των ΗΠΑ ότι ενεπλάκη ενεργά στην ανατροπή της κυβέρνησής του, εν όψει των αμερικανικών εκλογών. Αργότερα, τον κατηγόρησε ότι υπονόμευσε την διαδικασία των διαπραγματεύσεων με τη Σερβία, μετά την υπογραφή μιας άτονης εμπορικής συμφωνίας. Η αλλαγή στην αμερικανική διοίκηση μπορεί τελικά να συνεισφέρει στη μείωση των εντάσεων μεταξύ των δύο πλευρών.
Κατά τον Lajčak, τα εμπόδια για την επίτευξη μιας τελικής συμφωνίας είναι πλέον λιγότερα, παρά τα σχέδια του Κοσόβου να επικεντρωθεί στα εσωτερικά του ζητήματα. Οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να ολοκληρωθούν μέσα σε μερικούς μόλις μήνες, εφόσον υπάρχει η θέληση και από τις δύο πλευρές. Ωστόσο, ακόμα κι αν η υποστήριξη της Ε.Ε και των ΗΠΑ ωθήσουν τις δύο πλευρές προς την επίσπευση του διαλόγου, η υπογραφή της τελικής συμφωνίας προϋποθέτει την εφαρμογή και προηγούμενων συμφωνιών, διαδικασία που ακόμα υστερεί. Η ίδρυση της Κοινότητας Σερβικών Δήμων στο Κόσοβο, για παράδειγμα, η οποία δημιουργήθηκε στη διάρκεια της Συμφωνίας των Βρυξελλών του 2013, δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί, γεγονός που προκαλεί εντάσεις ανάμεσα στη Σερβία και το Κόσοβο. Η Συμφωνία, σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας ευρωπαϊκής προσχώρησης των δύο μερών, προβλέπει ότι οι δήμοι που συμμετέχουν στην Κοινότητα ασκούν από κοινού την εξουσία τους σε τομείς οικονομικής ανάπτυξης, υγείας και εκπαίδευσης. Οι πολιτικές κρίσεις του Κοσόβου στα χρόνια που ακολούθησαν «πάγωσαν» τη διαδικασία από το 2015, με αποτέλεσμα τις έντονες αντιδράσεις της Σερβίας. Ως αναπόσπαστο κομμάτι της τελικής λύσης, μια θετική εξέλιξη στην παραπάνω συμφωνία θα έφερνε τις δύο πλευρές ένα βήμα πιο κοντά στη βελτίωση των σχέσεων τους.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, η πρόοδος στο διάλογο Πρίστινας-Βελιγραδίου θα σήμαινε σημαντικές υποχωρήσεις και από τις δύο πλευρές. Είναι γνωστή η εδώ και χρόνια άρνηση της Σερβίας να αναγνωρίσει το Κόσοβο ως ανεξάρτητο κράτος, ένας από τους μεγαλύτερους ανασταλτικούς παράγοντες στην πορεία των διαπραγματεύσεων. Αλλά και η κυβέρνηση του Κοσόβου δεν έχει υποχωρήσει στο αίτημά της για αναγνώριση και σεβασμό των συνόρων και του συντάγματος. Η πρόεδρος Vjosa Osmani, εξέφρασε την ανάγκη αναθεώρησης των ζητημάτων που καλύπτονται από το διάλογο, προκειμένου να εξασφαλίζονται εξίσου και τα συμφέροντα της δικής της πλευράς. Θα ήταν όμως αδύνατο να φτάσουν στη σύναψη της τελικής συμφωνίας χωρίς να γίνουν κάποιες παραχωρήσεις από τη Σερβία και το Κόσοβο, παρά την απροθυμία για περαιτέρω συμβιβασμούς. Η «ανταμοιβή» για τις αναπόφευκτες αυτές υποχωρήσεις θα ήταν η είσοδος στην ευρωπαϊκή οικογένεια, αλλά μόνο υπό τον όρο ότι ο διάλογος διακρίνεται από τη θέληση, την καλή πίστη και τη διαλλακτικότητα των δύο μερών.
Στη διάρκεια των τελευταίων δέκα χρόνων, το Κόσοβο και η Σερβία έχουν καταφέρει αξιοσημείωτη πρόοδο στην εξομάλυνση των σχέσεων τους, αλλά η τελική ευθεία ίσως να αργεί ακόμα. Η αισιοδοξία του Lajčak για ολοκλήρωση των εργασιών μέσα σε μερικούς μήνες έρχεται αντιμέτωπη με τη σκληρή πραγματικότητα των αντιθέσεων των δύο μερών. Η κυβέρνηση του Kurti έχει ορίσει άλλες προτεραιότητες, αλλά η παύση αυτή μόνο πιέσεις μπορεί να δημιουργήσει. Δεδομένου ότι ο στόχος είναι η αλλαγή του status quo, η καθυστέρηση δύναται να κρατήσει πίσω όλα τα μέρη του διαλόγου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Can Lajčak push the Belgrade Pristina Dialogue forward?, European Western Balkans, διαθέσιμο εδώ
- Anti-corruption party wins Kosovo parliamentary election, emerging-europe.com, διαθέσιμο εδώ
