Της Νάντιας – Ελπίδος Δουρίδα,
Το κίνημα του Φιλελληνισμού αποτέλεσε μία αυθόρμητη εκδήλωση ενδιαφέροντος και αμέριστης συμπαράστασης προς την επαναστατημένη Ελλάδα. Η δράση του, που έγινε εμφανής σχεδόν συγχρόνως με την εκδήλωση της ελληνικής επανάστασης, ήταν εμφανής σε όλη την Ευρώπη, αλλά και στην Αμερική. Η αγάπη αυτή που είχαν οι αλλοεθνείς για το ελληνικό έθνος, πιθανολογείται να είναι απότοκη τόσο του θαυμασμού των Ευρωπαίων για την Αρχαία Ελλάδα, όσο και της όσο άμεσης απόρροιας των επαναστατικών κινημάτων της εποχής που εμπνέονταν από την αρχή των εθνοτήτων.
Μία άλλη άποψη για το χαρακτήρα του Φιλελληνισμού αφορά το θρησκευτικό τομέα. Καθώς στο μεγαλύτερο κομμάτι της Ευρώπης, οι άνθρωποι ήταν Χριστιανοί, η στήριξη αυτή των ξένων προς την Ελλάδα θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως μια από κοινού προσπάθεια για αντίσταση προς τους Μουσουλμάνους κατακτητές και την Οθωμανική αυτοκρατορία στο σύνολο της.
Το κίνημα αυτό όμως, αναπτύχθηκε αρχικά από τους Έλληνες της διασποράς, οι οποίοι κατοικούσαν σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης, και ήθελαν να στηρίξουν το κοπιώδες εγχείρημα που λάμβανε χώρα στη γενέτειρά τους. Πρώτοι τους στόχοι ήταν η ενημέρωση και χειραγώγηση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, ώστε να είναι υπέρ του ελληνικού αγώνα, αλλά και η νομική και χρηματική του υπεράσπιση.
Πρώτες ενδείξεις λειτουργίας του εν λόγω κινήματος παρατηρήθηκαν στα γερμανικά κρατίδια, στα οποία ξεκίνησε μία προπαγάνδα υπέρ των Ελλήνων, που πραγματοποιήθηκε μέσω της έκδοσης σχετικών ποιημάτων και κειμένων. Χαρακτηριστικό όνομα φιλέλληνα Γερμανού αποτελεί αυτό του Wilhelm Muller, ο οποίος είναι και κατά βάση υπεύθυνος για τη διασπορά και τη συγγραφή των κειμένων αυτών. Οι Γερμανοί όμως, δεν περιορίστηκαν μόνο στην πνευματική και θεωρητική υποστήριξη, αλλά ανέλαβαν και άμεση δράση με συγκέντρωση χρημάτων και αποστολή εθελοντικών στρατιωτικών τμημάτων προς την επαναστατημένη Ελλάδα.
Στη γειτονική Γαλλία, τα γραπτά κείμενα είναι αυτά που για άλλη μια φορά θα αποτελέσουν θερμούς υποστηρικτές του ελληνισμού. Εξαιτίας μάλιστα της ελευθερίας του τύπου που αποτελούσε αδιαμφησβήτητη αρχή στη χώρα, οι φιλελεύθερες εφημερίδες είχαν «ανοικτό πεδίο» να συνηγορήσουν υπέρ της επαναστατημένης Ελλάδας. Συγχρόνως, υπήρχε ευρεία διάδοση φιλελληνικών φυλλαδίων, τα οποία παρακινούσαν με τη σειρά τους τις Μεγάλες Δυνάμεις να στηρίξουν οικονομικά την Ελλάδα σε τούτο τον αγώνα. Τέλος, αρκετά καινοτόμα ενέργεια αποτέλεσε και η ίδρυση επιτροπών για την περίθαλψη Ελλήνων προσφύγων.
Όσον αφορά την Αγγλία, ο τύπος αποτέλεσε ξανά την εφαλτήριο δύναμη για τη στήριξη των Ελλήνων, με μεγαλύτερους υποστηρικτές τις εφημερίδες ”Morning Chronicle” και ”Courrier”. Η ένθερμη αυτή στάση του Ηνωμένου Βασιλείου προς την Ελλάδα μάλιστα εντάθηκε μετά την καταστροφή της Χίου, αλλά και άλλες οθωμανικές θηριωδίες. Έτσι, ο αγγλικός τύπος καταλήγει να φιλοξενεί σχεδόν καθημερινά άρθρα για την Ελλάδα, επηρεάζοντας έτσι θετικά την κοινή γνώμη για την Ελληνική Επανάσταση. Συγκριτικά όμως με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και πέρα από τη στήριξη του τύπου και κάποιων ευγενών, ο φιλελληνισμός στη Βρετανία δε γνώρισε την ίδια άνθηση.
Ο ελληνικός αγώνας σύντομα ξεπέρασε το διάβα της Ευρώπης, και «ταξίδεψε» ως την Αμερική, όπου παραδόξως ανέπτυξε και αυτή με τη σειρά της ένα κίνημα φιλελληνισμού. Ίσως οι Αμερικάνοι έβλεπαν και αυτοί τους Έλληνες αγωνιστές ως συνεχιστές των δικών τους επαναστατικών ιδεωδών και οραμάτων. Με την αξιοποίηση των γραπτών κειμένων που δημοσιεύονταν σε εφημερίδες και μη, έκαναν διαρκή έκκληση για στρατιωτική βοήθεια προς τους αγωνιστές. Καθοριστικό παράδειγμα των παραπάνω αποτέλεσε μια εφημερίδα λεγόμενη «Patriot» που κυκλοφόρησε στη Βοστόνη, με τίτλο «Σώστε τους Έλληνες». Βέβαια, παρά την ίδρυση πολυάριθμων φιλελληνικών κέντρων, κυρίως στα ανατολικά της ηπείρου, η Αμερική δεν ενεπλάκη άμεσα σε μία ευρωπαϊκή υπόθεση.
Κέντρο του Φιλελληνισμού αποτέλεσε απ’ ότι φαίνεται η Γενεύη, με τη σύσταση των σημαντικότερων φιλελληνικών επιτροπών. Τί ήταν όμως οι εν λόγω επιτροπές; Ήταν μάλλον ένας τρόπος να εκδηλωθεί πρακτικότερα η βοήθεια των ευρωπαϊκών χωρών προς την Επαναστατημένη Ελλάδα. Έτσι, σε διάφορες πόλεις πραγματοποιήθηκε η σύσταση ελληνικών επιτροπών (κομιτάτων), στις οποίες ήταν ενεργά μέλη διακεκριμένες προσωπικότητες της εποχής. Πιο συγκεκριμένα, από τους βασικούς ρόλους των επιτροπών αυτών ήταν η περίθαλψη των Ελλήνων που είχαν καταφύγει στην Ευρώπη, η χρηματική διευκόλυνση για τη μετάβαση τυχόν εθελοντών προς την επαναστατημένη Ελλάδα, η διοργάνωση εράνων για τη συλλογή χρημάτων τα οποία θα αποστέλλονταν εκεί, και τέλος χρησιμοποιούνταν και για την εξαγορά Ελλήνων αιχμαλώτων.
Εμπόδιο σε αυτό το εγχείρημα αποτέλεσαν κυρίως ορισμένες πιο συντηρητικές κυβερνήσεις, οι οποίες υποστήριζαν το κατεστημένο, και δεν ήθελαν να αντισταθούν στην Οθωμανική διοίκηση. Έτσι, η σύσταση τέτοιων επιτροπών ήταν, για παράδειγμα, πολύ δύσκολη στην αυστριακή επικράτεια, σε αντίθεση με άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, που οι ιδεολογίες ήταν πιο φιλελεύθερες και το πολιτικό σύστημα λιγότερο καταπιεστικό.
Τέλος, αφορά πιο συγκεκριμένα τις προαναφερθείσες φιλελληνικές ενέργειες των Ελλήνων της διασποράς. Πρέπει να σημειωθεί πως ήταν ιδιαίτερα αξιέπαινες και πραγματοποιήθηκαν από Έλληνες, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής και ο κύκλος του στο Παρίσι, οι Έλληνες σπουδαστές σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος, που είχε εγκατασταθεί στην Πίζα, και συγχρόνως απεσταλμένοι από την Ελλάδα, όπως ο γιατρός Πέτρος Ηπίτης, που περιόδευε από την άνοιξη του 1821 σε πολλές χώρες της Ευρώπης και ο οποίος κατόρθωσε να προωθήσει την ελληνική υποστήριξη χάρη στις διευρυμένες διασυνδέσεις του.
Εν κατακλείδι, η ευαισθητοποίηση των λαών της Ευρώπης, παρόλο που στήριξε ηθικά τους Έλληνες αγωνιστές, δεν ήταν πάντοτε τόσο αποτελεσματική ούτε και ευρέως αποδεκτή από όλες τις κυβερνήσεις. Πάντως, αξίζει να σημειωθεί, πως ο φιλελληνισμός διήρκησε όσο και ο πόλεμος της ανεξαρτησίας, με συνεχή στήριξη από όλα τα κράτη σε όποιους τομείς ήταν εφικτό, και με όποια συχνότητα επέτρεπαν οι καταστάσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Απ. Β. Δασκαλάκη (1927), Τα αιτια και οι παραγοντες της ελληνικης επαναστασεως του 1821. Αθήνα: Εκδ. “Αγών” εν Παρισίοις
- Δ. Κόκκινος (1974). Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ Τομος 1. Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα
- National Geographic (2009), Κωνσταντίνου Παπαρηγόπουλου Η Ιστορια του Ελληνικου Έθνους. Tόμος 19. (Επιμ. ) Αθήνα: Εκδ. 4π για την National Geographic Society
- Υ.Π.Π.Θ. (2015) Rene Puaux – Ελληνική Έκδοση. Αθήνα: Τ. Α. Π.
