Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
2021 και η Ελλάδα πάλλεται στους ρυθμούς για τους εορτασμούς από τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Το διάστημα αυτό είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία, για ν’ αναστοχαστούμε ως έθνος και να γνωρίσουμε καλύτερα και με νηφάλιο τρόπο τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της, όχι και τόσο μακρινής, εποχής. Σε αυτή τη διαδικασία, έρχεται να συμβάλει το πόνημα του Ιστορικού και Ομότιμου Καθηγητή στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κ. Θάνου Μ. Βερέμη, «1821 Τριπολιτσά – Μεσολόγγι, πολιορκία και άλωση. Μέσα από τις μαρτυρίες των αγωνιστών», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του έργου, στο βιβλίο επιχειρείται μια παρουσίαση αυτών των δυο καθοριστικών στιγμών του ελληνικού αγώνα, μέσα και από το πρίσμα των αφηγήσεων των πρωταγωνιστών της εποχής.
Οι μαρτυρίες που χρησιμοποιούνται είναι από τους Δημήτριο Αινιάν (στρατιώτης, γραμματέας και βιογράφος του Καραϊσκάκη), Νικόλαο Κασομούλη (επιζήσαντας του Μεσολογγίου), Νικόλαο Σπηλιάδη (ήταν παρών λίγο πριν την άλωση της Τριπολιτσάς και ένας σημαντικός αξιωματούχος στα επόμενα χρόνια), Σπυρομίλιο ή Σπύρο Μίλιου (έζησε και έγραψε για την πολιορκία του Μεσολογγίου, πριν όμως από την έξοδο, καθώς είχε σταλεί στο Ναύπλιο για εύρεση βοήθειας από την κυβέρνηση), Γεώργιο Τερτσέτη (έγραψε απομνημονεύματα πολλών αγωνιστών, όπως του Κολοκοτρώνη, που χρησιμοποιούνται και στο βιβλίο), Φωτάκο ή Φώτιο Χρυσανθόπουλο (υπασπιστής του Κολοκοτρώνη στην Τριπολιτσά).
Το βιβλίο χωρίζεται σε δυο μέρη και σε καθένα από αυτά υπάρχει ένα χρήσιμο χρονολόγιο γεγονότων. Στο πρώτο μέρος, παρουσιάζονται τα γεγονότα από την άλωση της Τριπολιτσάς, στο δεύτερο η πολιορκία του Μεσολογγίου και στο τέλος συμπεριλαμβάνεται ένα τμήμα με τα βιογραφικά σημειώματα των έξι πρωταγωνιστών από τους οποίους χρησιμοποιήθηκαν οι μαρτυρίες. Ο συνδυασμός του άμεσου και συνάμα επιστημονικού λόγου του συγγραφέα και της σταχυολόγησης των πηγών προσφέρει μια αίσθηση αναβίωσης των εξιστορούμενων γεγονότων.
Η εισαγωγή προσφέρει ευσύνοπτα στον αναγνώστη όλα τα απαραίτητα στοιχεία που προηγήθηκαν, καθιστώντας έτσι το έργο προσιτό σε όλους. Παρουσιάζεται ο αναβρασμός, που υπήρχε στην Οθωμανική αυτοκρατορία τις παραμονές της Επανάστασης, με τις τοπικές ανταρσίες κατά της Υψηλής Πύλης και οι μεγάλες βλέψεις που είχαν κάποιοι ισχυροί τοπάρχες. Επίσης, σχολιάζονται και οι επιδράσεις που είχαν στους Έλληνες λόγιους οι άλλες δυο μεγάλες Επαναστάσεις στη Δύση (αμερικανική και γαλλική), περνώντας, στη συνέχεια, το μήνυμα αυτό και στους υπόδουλους Έλληνες. Δεν παραλείπονται τα κίνητρα των προκρίτων και των ενόπλων, από τη μία, ούτε και η στάση και τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων, από την άλλη. Τέλος, παρατίθενται κάποια στοιχεία για τους εμφυλίους πολέμους και τις θαλάσσιες και χερσαίες δυνάμεις, για να φτάσουμε στις πρώτες αναφορές των δυο μεγάλων γεγονότων του βιβλίου.
Η επανάσταση ξεσπά τον Μάρτιο του 1821 και το πρώτο μέρος του έργου αυτού καταπιάνεται, όπως προείπαμε, με την άλωση της Τριπολιτσάς, του διοικητικού κέντρου των Οθωμανών, με τον πληθυσμό του εκεί να είναι από τους μεγαλύτερους σε σχέση με την υπόλοιπη Πελοπόννησο. Η αφήγηση ξεκινά από τον Ιούνιο με όλες τις προσπάθειες οργάνωσης και τελικά της πολιορκίας της πόλης. Καθώς περνούσε ο καιρός, οι πολιορκημένοι (Οθωμανοί, Αλβανοί, Εβραίοι και Χριστιανοί) βρίσκονταν όλο και περισσότερο σε δεινή θέση, με τα τρόφιμά τους από τις αποθήκες να αδειάζουν και τις ασθένειες (όπως ο τύφος) να κάνουν την εμφάνισή τους. Αυτές οι συνθήκες οδήγησαν πολλούς πολιορκημένους να έρθουν σε συμφωνίες με διάφορους αγωνιστές έναντι πλούσιων ανταλλαγμάτων, με σκοπό την απομάκρυνσή τους από την πόλη. Ειδική αναφορά γίνεται στις διαβουλεύσεις μεταξύ των Ελλήνων αγωνιστών και των Αλβανών της πόλης, για να μπορέσουν να γλυτώσουν. Σε αυτό συνέβαλε και ο Κολοκοτρώνης, διότι οι Αλβανοί αυτοί υποστήριζαν τον Αλή πασά των Ιωαννίνων, που εκείνο το διάστημα αντιμαχόταν την Υψηλή Πύλη. Ο Γέρος του Μοριά βγήκε μπροστά σε όλο αυτό, διακινδυνεύοντας μάλιστα και τη ζωή του.
Η άλωση της πόλης ήρθε στις 23 Σεπτεμβρίου, ύστερα από τη μυστική είσοδο στην Τριπολιτσά μερικών Ελλήνων στρατιωτών, που άνοιξαν τις πύλες, για να ορμήσουν μέσα οι αγωνιστές. Η πολύπειρη συγγραφική πένα του κ. Βερέμη υπενθυμίζει με τον καλύτερο τρόπο τις σκοτεινές στιγμές που εκτυλίχθηκαν μετά από την εισβολή, με τις σφαγές –ανδρών, γυναικών, παιδιών- και τις λεηλασίες. «Έξωθεν δε της Τριπολιτσάς σωρός μέγας τοιούτων πτωμάτων πάσης ηλικίας αμφότερων των γενών εκίνει τον θεατήν εις δάκρυα», όπως χαρακτηριστικά περιγράφει ο Σπηλιάδης και υπομιμνήσκει ο καθηγητής.
Το διοικητικό κέντρο έπεσε και ο γιος του Κολοκοτρώνη, Πάνος, ήταν ο πρώτος φρούραρχος. Το ηθικό των επαναστατών αναπτερώθηκε και άνοιξε ο δρόμος για νέες επιχειρήσεις.
Λίγα χρόνια αργότερα, οι Έλληνες από πολιορκητές έγιναν πολιορκημένοι, αυτή τη φορά όμως τα γεγονότα μεταφέρονται στην περιοχή του Μεσολογγίου. Ο συγγραφέας, λοιπόν, στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, μάς τοποθετεί νοερά στον χώρο δράσης και μέσα από τις αφηγήσεις των πρωταγωνιστών ζωντανεύει όλες τις πτυχές της ιστορίας αυτής. Παραθέτει αξιοσημείωτες πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο κατασκεύαζαν τάφρους και οι δυο πλευρές, ενώ αναβιώνει και τις συγκρούσεις τους τόσο σε ξηρά όσο και σε θάλασσα. Επίσης, μέσα από την προσεγμένη επιλογή των αποσπασμάτων, καταδεικνύει τη δεινή θέση, στην οποία είχαν περιέλθει οι επαναστάτες λόγω της έλλειψης τροφής φτάνοντας σε ακραία σημεία της ανθρώπινης φύσης. Μην αντέχοντας άλλο την πείνα, οι Μεσολογγίτες αποφάσισαν να προβούν σε μια ηρωική έξοδο.
Αυτά και άλλα πολλά θα έχει την ευκαιρία να διαβάσει το φιλίστωρ κοινό από το παρόν βιβλίο, το οποίο φωτίζει γνωστές και άγνωστες καταστάσεις, που θα το κάνουν να νιώσει υπερηφάνεια, αλλά και ντροπή. Η διατήρηση της ιστορικής μνήμης μακραίνει τις ρίζες ενός λαού και αυτό συμβαίνει στον υπέρτατο βαθμό μέσα από αυτό το πόνημα.
