Της Ιωάννας Μήτση,
Όλοι είμαστε γνώστες των γεγονότων που εκτυλίχθηκαν, με σκοπό την απελευθέρωση των Ελλήνων από τα τουρκικά δεσμά, των ενεργειών που είναι άρρηκτα συνυφασμένες με την Επανάσταση του 1821. Ως τόπος έναρξης ορίστηκε η περιοχή των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών, τον Φεβρουάριο του 1821. Ιθύνων νους για αυτό ήταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ενώ, στη συνέχεια, επαναστάτησε η Πελοπόννησος, ο πολύπαθος Μοριάς, με την συμβολή του να είναι καθοριστική. Ωστόσο, λιγοστές είναι οι πληροφορίες που διαθέτουμε για τον ρόλο της Κρήτης και τα γεγονότα που έλαβαν χώρα εκεί παραμένουν στην αφάνεια.
Παρόλο, λοιπόν, που τα γεγονότα στην Κρήτη έχουν αποσιωπηθεί μέσα στο σύνολο των γεγονότων, ο κρητικός πληθυσμός, εξαιτίας της ευρείας διάδοσης του επαναστατικού μηνύματος, δεν έμεινε στον ρόλο του θεατή. Όλοι οι Κρητικοί, συγκεντρωμένοι μαζί με τους προύχοντες του νησιού, αποφάσισαν να ακολουθήσουν τις υπόλοιπες ελληνικές περιοχές. Η επανάσταση στην Κρήτη ξεκίνησε στις αρχές της άνοιξης, μεταξύ 10-15 Απριλίου 1821, και είχε ως εναρκτήρια περιοχή τα Σφακιά, και συγκεκριμένα την Παναγία τη Θυμιανή. Οι Κρητικοί, βέβαια, βρίσκονταν σε δυσμενή θέση την περίοδο της έναρξης της επανάστασης στη περιοχή, λόγω της έλλειψης όπλων και πολεμοφοδίων. Οι Κρητικοί απηύθυναν έκκληση βοήθειας στους Πελοποννησίους και τους νησιώτες, προκειμένου να ξεκινήσουν τις εχθροπραξίες κατά των τυράννων. Επιπρόσθετα, βασικό πρόβλημα, που είχαν να διαχειριστούν οι Κρητικοί, ήταν ο πολύ καλά εξοπλισμένος τουρκικός τακτικός στρατός, καθώς η πλειονότητα των κατοίκων της περιοχής ήταν μουσουλμάνοι, ενώ υπήρχαν και δύο συντάγματα γενιτσάρων.
Η πρώτη μεγάλη νίκη, που ανύψωσε το ηθικό των Κρητικών, ήταν αυτή στο Λούλο των Χανίων, στις 14 Ιουνίου 1821, που εξολόθρευσαν ένα σώμα γενίτσαρων από τα Χανιά, ενώ σκότωσαν και τον αρχηγό τους. Οι Τούρκοι, όμως, αντεπιτέθηκαν και προσπαθώντας να επιβάλουν την τάξη κατέφυγαν σε σφαγές, λεηλασίες και μαζικές καταστροφές. Οι σφαγές εξαπλώθηκαν στο Ρέθυμνο και τη Σητεία. Στη συνέχεια, βέβαια, οι Κρητικοί απάντησαν με νίκη στο Ζουρίδι, αλλά και στις Καλύβες και το Βοθειακό. Κάλεσαν βοήθεια και από την Ύδρα, τόσο σε πολεμοφόδια, αλλά και σε άνδρες, δίχως ιδιαίτερη επιτυχία.
Στις αρχές του Ιουλίου, οι Κρητικοί νικούν στο χωριό Γάλλου και υποχρεώνουν τον τουρκικό στρατό να επιστρέψει στο Ρέθυμνο. Συνεχίζουν με νίκη στους Λάκκους, αναγκάζοντάς τους να γυρίσουν στο κάστρο των Χανίων. Διαδραματίζεται στα μέσα του Ιουλίου προσπάθεια από τους Τούρκους να καταλάβουν τα Σφακιά. Αν και καταλαμβάνουν τα χωριά Καλλικράτης και Ασκύφου, γίνεται στο τελευταίο συντονισμένη επίθεση από Σφακιανούς, κάνοντας τους Τούρκους να το εγκαταλείψουν και να υποχωρήσουν στο Ρέθυμνο. Στα τέλη Ιουλίου, εκδηλώνεται και άλλη προσπάθεια κατάληψης των Σφακίων, με κοινή εκστρατεία από τους πασάδες της περιοχής. Οι Έλληνες επιτίθενται πρώτοι στην Επισκοπή, αλλά δυστυχώς χάνουν τη μάχη. Η κρίσιμη κατάσταση αναγκάζει τους Σφακιανούς να ζητήσουν βοήθεια από τις Σπέτσες, αφού η Ύδρα δεν είχε ανταποκριθεί. Οι Τούρκοι φτάνουν στα Σφακιά και νικούν στο Ασκύφου. Πολλά γυναικόπαιδα θανατώθηκαν και αιχμαλωτίστηκαν και όσοι μπόρεσαν να ξεφύγουν κατέφυγαν στη Γαύδο.
Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, η μάχη που αποτέλεσε ορόσημο ήταν αυτή στο χωριό Μουργιέλες στις 20 Αυγούστου 1823. Εκεί δύναμη 3.000 ανδρών, με αρχηγό τον Ρούσσο Βουρδουμπά, έρχεται σε σύγκρουση με μια τουρκική μεραρχία. Υπήρξαν και άλλες μικρότερες αψιμαχίες, όπως η πολιορκία της Κανδάνου, στις 30 Μαΐου 1823, που 5.000 Κρητικοί πολιορκούν το φρούριο της Κανδάνου, το οποίο και κατέλαβαν. Ακόμη μια σφοδρή μάχη, που δόθηκε από τους Κρήτες, ήταν αυτή στο Φραγκοκάστελο, με επικεφαλής τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη, ο οποίος έκανε διάφορους ελιγμούς, με στόχο να δώσει ένα αποφασιστικό χτύπημα στους Τούρκους.
Ως γνωστόν, τα μοναστήρια βρίσκονταν δίπλα στους αγωνιστές, παρέχοντάς τους υλικοτεχνική βοήθεια. Τα δύο μοναστήρια που αποτέλεσαν σημαντικότατους πυλώνες αρωγής ήταν η Ιερά Μονή Παναγίας Αγκαράθου στο Ηράκλειο, αλλά και το μοναστήρι της Μονής Αρκαδίου. Η Μονή Αρκαδίου αποτέλεσε ορμητήριο της επαναστατικής πράξης, καθώς χορηγούσε όπλα, τρόφιμα και πυρομαχικά, ενώ λειτούργησε ως ξενώνας, αλλά και ως μέρος προστασίας για τους αγωνιστές.
Ιδιαίτερα αγωνιστική προσωπικότητα, που αποτέλεσε σύμβολο και ταυτίστηκε από πολλούς με την επανάσταση στην Κρήτη, ήταν ο καπετάν Κόρακας. Γεννημένος στην Πόμπια της Κρήτης, διέθετε δικό του πλοίο και κατευθυνόμενος προς την Κάσο και την Κάρπαθο, κυνηγούσε τουρκικά εμπορικά πλοία. Έκανε τον πειρατή, ενώ συμμετείχε σε πολλές μάχες. Αποτέλεσε τον πιο διακεκριμένο αγωνιστή, με τα κατορθώματά του να αναδεικνύουν το μεγαλείο της κρητικής ψυχής. Αξιοσημείωτες προσωπικότητες ήταν, επίσης, ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης, ο οπλαρχηγός Γεώργιος Δασκαλάκης, ο Ρούσσο Βουρδουμπά, καθώς και ο στρατιωτικός Αντώνης Μελιδόνης.
Η Επανάσταση στην Κρήτη επλήγη σε σημαντικό βαθμό τόσο από τον Χουσεΐν Μπέη, αρχηγό των Τουρκοαιγυπτιακών δυνάμεων, ο οποίος ταλαιπώρησε σε μεγάλο βαθμό τους επαναστάτες, αλλά και από τον Ιμπραήμ Πασάς της Αιγύπτου, ο οποίος ήταν εξοπλισμένος με σύγχρονα όπλα και τακτικό στρατό, εκπαιδευμένο από Ευρωπαίους αξιωματικούς. Ήρθε στην Κρήτη, καίγοντας και καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά του, φέρνοντας τους Τούρκους σε άβολη θέση, μιας και έκανε αυτό που οι ίδιοι δεν κατάφεραν. Αποτέλεσμα αυτής της επέλασης ήταν ο περιορισμός των δράσεων των επαναστατών σε αυτές του ανταρτοπολέμου. Η αναζωπύρωση της επανάστασης πραγματοποιήθηκε την περίοδο 1825-1828, τη λεγόμενη και περίοδο της Γραμπούσας, η οποία πήρε το όνομά της από το ομώνυμο φρούριο. Αυτό κατέλαβαν, μαζί με άλλα στρατηγικά σημεία, Κρήτες επαναστάτες, οι οποίοι επέστρεψαν από την Πελοπόννησο και ξεκίνησαν την επανάσταση και πάλι.
Η έλευση του Καποδίστρια φέρνει ελπίδες για την περάτωση των βασάνων των Κρητών και των υπόλοιπων Ελλήνων. Όμως τα διπλωματικά παιχνίδια της Ευρώπης άφησαν εκτός από το πρώτο Ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος τη Μεγαλόνησο, η οποία συνέχιζε και θα συνέχιζε τους αγώνες, σε όλα τα επίπεδα, μέχρι να ενωθεί με τη μητέρα Ελλάδα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σ. Τρικούπης (1925). Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως. Αθήνα: Ι.Ν. Σιδέρης.
- Συλλογικό Έργο (1975). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους – Η Ελληνική Επανάσταση και η ίδρυση του Ελληνικού Κράτους 1821-1832 Τόμος ΙΒ. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
- Σαράντος Ι. Καργάκος (2014). Η Ελληνική επανάσταση του 1821, Τόμος Β’. Αθήνα: Εκδόσεις REAL MEDIA Α.Ε.
