Του Παναγιώτη Παναγιωτακόπουλου,
Συνεχίζουμε, χωρίς καμία σπατάλη χρόνου, στα υπόλοιπα κομμάτια ενός πολύ συναρπαστικού παζλ, που στην ολοκλήρωση του θα μας δώσει την εικόνα της Νευροχρηματοοικονομικής. Σε αυτό το δεύτερο μέρος, θα ακολουθήσει παρουσίαση της Θεωρίας Χαρτοφυλακίου, της Ψυχολογίας και της Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής.
Θεωρία Χαρτοφυλακίου
Η θεωρία χαρτοφυλακίου είναι ο κλάδος που μελετά την σύσταση των επενδυτικών χαρτοφυλακίων. Ως χαρτοφυλάκιο ορίζεται το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων που έχει ένας επενδυτής στην κατοχή του. Τα χαρακτηριστικά των περιουσιακών αυτών στοιχείων είναι τρία: η αναμενόμενη απόδοση, η ρευστότητα και ο κίνδυνος. Ανάλογα με αυτά η θεωρία χαρτοφυλακίου προτείνει διάφορες προσαρμογές στο εκάστοτε χαρτοφυλάκιο.
Σημαντικό κεφάλαιο της παραπάνω θεωρίας αποτελεί ο Harry Markowitz. Κατά τους ισχυρισμούς του, οι επενδυτές πρέπει να διαφοροποιούν τα χαρτοφυλάκιά τους επειδή ενδιαφέρονται τόσο για τον κίνδυνο όσο και για την απόδοση. Αν λάβουμε υπόψη μας την διακύμανση (Variance) ως μέτρο κινδύνου, τότε η διακύμανση του χαρτοφυλακίου προκύπτει με συνδυασμό των συνδιακυμάνσεων (Covariance) ασφάλειας και της αξιοπιστίας των προσεγγίσεων. Δεδομένου ότι υπάρχουν δύο κριτήρια, ο κίνδυνος και η απόδοση, είναι φυσικό να υποθέσουμε πως οι επενδυτές επιλέγουν ανάμεσα από ζεύγη βέλτιστων κατά Pareto συνδυασμών ρίσκου-απόδοσης. Σύμφωνα με τον Markowitz, απώτερος σκοπός κάθε επενδυτή είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους και η ελαχιστοποίηση του κινδύνου. Η μελέτη του πάνω στη συσχέτιση ασφάλειας και διαφοροποίησης ήταν αυτή που τον βοήθησε να κερδίσει το βραβείο Νόμπελ στον τομέα των οικονομικών το 1990.
Ψυχολογία
«Καταρχήν, έχουμε τη γνώμη ότι η γνώση είναι ένα από τα ωραία και πολύτιμα πράγματα και ότι η μία επιστήμη διαφέρει από την άλλη ή για την ακρίβειά της ή γιατί το αντικείμενό της, είναι από τα ανώτερα και αξιοθαύμαστα πράγματα. Την Ψυχολογία ωστόσο και για τους δύο αυτούς λόγους, μπορούμε εύλογα να την κατατάξουμε μεταξύ των πρώτων επιστημών. Έπειτα, φαίνεται ότι η γνώση της ψυχής συμβάλλει πάρα πολύ και στην αναζήτηση της αλήθειας γενικά και κατεξοχήν της αλήθειας σχετικά με τη φύση. Γιατί η ψυχή είναι κατά κάποιον τρόπο η αρχή των ζωντανών όντων».
Αριστοτέλης, «Περί ψυχής»
Με άλλα λόγια ο λόγος της ψυχής, η ψυχολογία. Η αλήθεια είναι πως αποτελεί αντικείμενο μελέτης εδώ και πάρα πολλά χρόνια καθώς θίγει το ζήτημα της λήψης αποφάσεων και τη γενικότερη επιρροή των συναισθημάτων στις ανθρώπινες πράξεις. Παρ’ όλα αυτά η αρχή της ψυχολογίας τείνει σήμερα να ταυτίζεται με την στιγμή αναγνώρισης της ως ανεξάρτητης επιστήμης. Πρώτη φορά ο όρος αναφέρθηκε από τον Rudolf Gockel, όμως η πρώτη επιστημονική εμφάνιση του όρου έγινε το 1879 όταν ο Wilhelm Wundt ίδρυσε το πρώτο πειραματικό εργαστήριο ψυχολογίας στην Λειψία.
Σύμφωνα με διάφορους διεθνείς οργανισμούς η ψυχολογία ορίζεται ως εξής:
- Η επιστημονική μελέτη της συμπεριφοράς των ατόμων και των ψυχικών διεργασιών τους. (American Psychological Association)
- Η επιστημονική μελέτη των ανθρώπων, του νου και της συμπεριφοράς. Είναι τόσο ένας ακμάζων ακαδημαϊκός τομέας και μία επαγγελματική πρακτική ζωτικής σημασίας. (British Psychological Society)
- Η επιστήμη που ερευνά τις ψυχικές λειτουργίες του ανθρώπου με σκοπό την κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς τόσο στο βιολογικό της υπόβαθρο όσο και στις κοινωνικές της αλληλεπιδράσεις, την μελέτη των γενεσιουργών αιτιών της και την εξεύρεση μεθόδων και τεχνικών παρέμβασης με στόχο της τροποποίηση της σε ανθρωπιστική κατεύθυνση. (European Federation of Psychologists’ Associations)
Συμπληρωματικά με την ψυχική υγεία, η ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστεί σε μια μεγάλη γκάμα ζητημάτων που αφορούν στην υγεία και καθημερινή ζωή μας όπως στην ενίσχυση των τρόπων ζωής μας, στην αυτοβοήθεια, στην εργονομία, στα κίνητρα, στην παραγωγικότητα και πολλά ακόμα. Στην προσπάθεια αποκωδικοποίησης της ανθρώπινης ψυχής, αναπτύχθηκαν πολλοί και σημαντικοί ψυχολογικοί κλάδοι. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένους από αυτούς όπως τη γνωστική ψυχολογία, την διαπολιτισμική ψυχολογία, την κλινική ψυχολογία και την κοινωνική ψυχολογία.
Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζεται στην ένωση των δύο παραπάνω κλάδων. Αν, λοιπόν, βάλουμε στο ίδιο τραπέζι την θεωρία χαρτοφυλακίου και την ψυχολογία τότε συναντάμε αυτό που ονομάζουμε συμπεριφορική χρηματοοικονομική.
Σταθμός σε ότι έχει να κάνει με την αναγνωρισιμότητα του κλάδου είναι το 2002 όταν και απονεμήθηκε Νόμπελ Οικονομικών στους Daniel Kahneman και Vernon Smith για τον συνδυασμό ψυχολογικής έρευνας και πειραμάτων, οικονομικής επιστήμης και λήψης αποφάσεων.
Ο πρώτος έχει ενσωματώσει ιδέες από την ψυχολογία στα οικονομικά, θέτοντας έτσι τα θεμέλια για ένα νέο πεδίο μελέτης. Τα κυριότερα ευρήματα του αφορούν την λήψη αποφάσεων υπό καθεστώς αβεβαιότητας, όπου έχει αποδείξει πως οι ανθρώπινες αποφάσεις μπορούν να απομακρύνονται συστηματικά από εκείνες που προβλέπονται από την τυποποιημένη οικονομική θεωρία.
Ο δεύτερος ανέπτυξε μια σειρά από πειραματικές μεθόδους, καθορίζοντας πρότυπα για το τι αποτελεί αξιόπιστο εργαστηριακό πείραμα στα οικονομικά. Στο δικό του πειραματικό έργο έχει αποδείξει την σημασία των εναλλακτικών θεσμών της αγοράς, όπως για παράδειγμα την «εξάρτηση» των εσόδων μια πώλησης από την επιλογή διαφόρων τύπων δημοπρασίας.
Επίσης, γεγονότα όπως αυτό της Μαύρης Δευτέρας του 1987, των οποίων τα αίτια δεν ήταν ανάμεσα στα προφανή και χρειάζονταν εκτενέστερη μελέτη, βοήθησαν στην ανάπτυξη του κλάδου.
Προσπαθώντας να ορίσουμε την έννοια της συμπεριφορικής χρηματοοικονομικής συναντάμε διάφορους ορισμούς από ανθρώπους καταξιωμένους στους κλάδους των οικονομικών και της ψυχολογίας. Κατά τον Martin Sewell (2001) είναι η μελέτη της επίδρασης της ψυχολογίας στη συμπεριφορά των επαγγελματιών του χρηματοπιστωτικού τομέα και η επακόλουθη επίδραση στις αγορές. Κατά τον Harsh Shiffrin (1999), συμπεριφορική χρηματοοικονομική είναι η εφαρμογή της ψυχολογίας στην οικονομική συμπεριφορά, δηλαδή την συμπεριφορά των επενδυτών. Ο G. Lintner (1998) έκανε λόγο για μελέτη των ανθρώπινων ερμηνειών και ενεργειών στην πληροφόρηση για την λήψη ενημερωμένων επενδυτικών αποφάσεων. Τέλος ο Robert Olsen (1998) μίλησε για την επιστήμη που επιδιώκει την κατανόηση και την πρόβλεψη συστηματικών επιπτώσεων της ψυχολογικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων στην αγορά.
Κάπου εδώ, μία μεγάλη άνω τελεία θα βάλει, προσωρινά, παύση σε αυτή τη σειρά άρθρων που πρόκεται να ξεδιπλώσουν τον άκρως ενδιαφέροντα κόσμο της Νευροχρηματοοικονομικής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Harry Markowitz, Investopedia. Διαθέσιμο εδώ.
- Τι είναι τελικά η Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική (Behavioral Finance);, Lectures Bureau. Διαθέσιμο εδώ.
- Behavioural Finance: Meaning and Applications, Bussiness Management Ideas. Διαθέσιμο εδώ.
