Της Σοφίας Ζαφειροπούλου,
Οι γυναίκες στο Περού αντιμετωπίζονται ως μειονότητα, λαμβάνοντας υπόψιν τον συνολικό αριθμό τους και τα νομικά τους δικαιώματα. Αν και ιστορικά είχαν περισσότερες ελευθερίες και ισότητα με τους άνδρες, τουλάχιστον μετά την κατάκτηση των Ισπανών, ο πολιτισμός της λατινογενούς χώρας γίνεται σήμερα όλο και πιο πατριαρχικός. Οι γυναίκες λαμβάνουν μικρότερες αμοιβές από τους άνδρες, έχουν λιγότερες θέσεις εργασίας και πολιτικές ευκαιρίες και κατά καιρούς κακοποιούνται χωρίς επιπτώσεις. Η διαθεσιμότητα αντισυλληπτικών δεν επαρκεί για τη ζήτηση και πάνω από το ένα τρίτο των εγκυμοσυνών καταλήγουν σε άμβλωση. Τα ποσοστά μητρικού θανάτου είναι επίσης μερικά από τα υψηλότερα στη Νότια Αμερική. Η κυβέρνηση του Περού έχει ξεκινήσει προσπάθειες για την καταπολέμηση του υψηλού ποσοστού μητρικής θνησιμότητας και της έλλειψης πολιτικής εκπροσώπησης των γυναικών, καθώς και της βίας κατά των γυναικών. Ωστόσο, οι προσπάθειες δεν έχουν αποφέρει ακόμη καρπούς.
Σε αυτό το κλίμα περιθωριοποίησης των γυναικών ξεκίνησε ο δικαστικός αγώνας των θυμάτων τις κυβέρνησης Fujimori την πρώτη Μαρτίου. Η κυβέρνηση είχε αρχίσει την περίοδο 1996-2000 ένα πρόγραμμα οικογενειακού προγραμματισμού που προέβλεπε την απολίνωση των σαλπίγγων γυναικών, θεωρητικά σε εθελοντική βάση. Αυτό αποσκοπούσε στη μείωση της γεννητικότητας, ενισχύοντας κατ’ επέκταση την οικονομική ανάπτυξη του κράτους. Οι επεμβάσεις γίνονταν μαζικά σε γυναίκες του ινδιάνικου πληθυσμού του Περού, που ανήκουν στα φτωχότερα τμήματα της κοινωνίας, και σε αναλφάβητους και άπορους ανθρώπους, οι οποίοι μιλούσαν κυρίως τη διάλεκτο Quechua.
Κατά επίσημες εκτιμήσεις, μεταξύ του 1996 και του 2000, οι χειρουργοί πραγματοποίησαν 215.227 επεμβάσεις στείρωσης σε γυναίκες και 16.547 αγγειεκτομές σε άνδρες. Σε αυτές, προστίθενται 80.385 στειρώσεις και 2.795 αγγειεκτομές από τα προηγούμενα τρία χρόνια. Ανάμεσα στα τόσα χιλιάδες θύματα, μόνο 2.074 έχουν προσφύγει μέχρι στιγμής στη δικαιοσύνη, διότι υποβλήθηκαν στις επεμβάσεις παρά τη θέλησή τους. Μάλιστα, αποδείχθηκε ότι οι υποχρεωτικές αυτές επεμβάσεις ενέχουν υψηλότατο κίνδυνο, με τον θάνατο 18 γυναικών να το επιβεβαιώνει.
Ο τότε Πρόεδρος του Περού, Alberto Fujimori, υποστήριξε ότι οι στειρώσεις θα γίνονταν εθελοντικά, ενώ είχε νομιμοποιήσει και σειρά αντισυλληπτικών μεθόδων για να ενισχύσει την προσπάθειά του να ελέγξει τον οικογενειακό προγραμματισμό, με απώτερο σκοπό να αναδειχθεί ως ο ιθύνων νους της οικονομικής ανάκαμψης της χώρας του. Ωστόσο, η πρόεδρος του προγράμματος “Quipu”, Rosemarie Lerner, δήλωσε πως ο Fujimori είχε θέσει ευθύς εξαρχής ένα κατώτατο όριο στειρώσεων, το οποίο θα έπρεπε να φθάνουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Επομένως, ο εθελοντικός χαρακτήρας των επεμβάσεων δεν αποδεικνύεται εμπράκτως.
Η υποχρεωτική στείρωση των αυτοχθόνων και φτωχών γυναικών έχει ασκηθεί σε μεγάλη κλίμακα στο Περού. Η Τελική Έκθεση της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, που δημοσιεύθηκε το 2003, σημειώνει ότι κατά τη διάρκεια της εσωτερικής σύγκρουσης στη χώρα, υπήρχαν πολλές περιπτώσεις γυναικών που στειρώθηκαν βίαια. Επίσης, μία άλλη εκτιμάται ότι έως και 300.000 γυναίκες από την ύπαιθρο στειρώθηκαν με εξαπάτηση ή με ανεπαρκή συγκατάθεση τη δεκαετία του 1990, ως μέρος μιας εκστρατείας για την καταπολέμηση της φτώχειας.
Ο Υπουργός Υγείας, Fernando Carbone, δήλωσε ότι η κυβέρνηση έδωσε παραπλανητικές πληροφορίες, προσέφερε κίνητρα, όπως φαγητό, ενώ δε δίστασε να απειλήσει με πρόστιμα άνδρες και γυναίκες εάν αποκτούσαν περισσότερα παιδιά. Συνεχίζοντας, προσέθεσε ότι υπάρχουν στοιχεία για τον Πρόεδρο Fujimori αλλά και για ορισμένους υψηλόβαθμους αξιωματούχους που αποδεικνύουν την ενοχή τους για «λανθασμένες διαδικασίες» και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ζήτησε βαθύτερη έρευνα, υποσχόμενος ότι θα ληφθούν μέτρα εναντίον εκείνων που θεωρούνται υπεύθυνοι για τις αναγκαστικές στειρώσεις.
Η έκθεση από την επιτροπή που ερευνά δραστηριότητες «εθελοντικής αντισυλληπτικής χειρουργικής», κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξαν πολλά προγράμματα κατά τη διάρκεια του καθεστώτος Fujimori, τα οποία απειλούσαν φτωχές γυναίκες στο Περού. Οι επιχειρήσεις προώθησαν μια «δόλια» διαφημιστική εκστρατεία φυλλαδίων, αφισών και ραδιοφωνικών διαφημίσεων που υπόσχεται «ευτυχία και ευημερία», ανέφερε η έκθεση. Οι έρευνες διαπίστωσαν ότι υπήρχε ανεπαρκής αξιολόγηση πριν από τη χειρουργική επέμβαση και ελάχιστη φροντίδα κατά το στάδιο της αποκατάστασης. Διαπιστώθηκε, επίσης, ότι οι διαδικασίες ήταν αμελείς, με λιγότερες από τις μισές να πραγματοποιούνται με κατάλληλο αναισθησιολόγο. Η έκθεση της επιτροπής ανέφερε ότι η ανεπαρκής πολιτική οικογενειακού προγραμματισμού είχε ψυχολογικό και ηθικό αντίκτυπο και έβλαψε την αξιοπρέπεια και τη σωματική ακεραιότητα τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών.
Πεντακόσια επτά άτομα από αγροτικές περιοχές, όπως η Cuzco και το Ancash, έδωσαν μαρτυρίες στην επιτροπή. Μόνο το 10% αυτών παραδέχτηκε ότι εθελοντικά συμφώνησε στη διαδικασία στείρωσης μετά από υποσχέσεις οικονομικών και υγειονομικών κινήτρων, όπως τρόφιμα, επιχειρήσεις και φάρμακα. Άλλοι δήλωσαν πως σε περίπτωση άρνησής τους απειλούνταν με δυσβάσταχτα γι’ αυτούς πρόστιμα και με αποκλεισμό από την ιατρική κρατική περίθαλψη για τα παιδιά τους. Τέλος, οι περισσότερες από τις γυναίκες φοβούνταν να μιλήσουν για τα εν λόγω περιστατικά, εξαιτίας των ανώνυμων απειλών που δέχονταν συστηματικά.
Το πρόγραμμα διαπιστώθηκε ότι σχεδιάστηκε, ενθαρρύνθηκε και παρακολουθήθηκε στα υψηλότερα επίπεδα της κυβέρνησης του Fujimori, συμπεριλαμβανομένου του γραφείου του Προέδρου. Ο αριθμός των επιχειρήσεων και η πίεση από την κυβέρνηση άρχισαν να μειώνονται μετά από αυξανόμενες ανησυχίες από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Περού και τη διεθνή κοινότητα.
Μπορεί τα θύματα να είχαν ήδη προσφύγει στην περουβιανή δικαιοσύνη, εντούτοις αυτή απέρριψε το αίτημα των θυμάτων να ασκηθεί δίωξη σε βάρος του Προέδρου Fujimori, με το σκεπτικό πως ήταν αδύνατο να αποδειχθεί η πολιτική του σκοπιμότητα για τέτοιου είδους εγκλήματα. Κατόπιν πιέσεων, τον Νοέμβριο του 2015, η κυβέρνηση του Περού διέταξε τη δημιουργία ενός εθνικού μητρώου των θυμάτων των εξαναγκαστικών στειρώσεων και τον Απρίλιο του 2018 η Γενική Εισαγγελία προχώρησε στη διεξαγωγή ερευνών. Ο Γενικός Εισαγγελέας απεφάνθη ότι οι κατηγορούμενοι «έπαιζαν με τη ζωή των ανθρώπων και την αναπαραγωγική τους ικανότητα, αδιαφορώντας για την πρόκληση ζημίας σε αυτούς».
Ο αγώνας ενάντια σε αυτήν την ατιμωρησία που διεξάγεται από οργανώσεις γυναικείων και ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνεχίζεται για περισσότερο από μια δεκαετία. Οι επιζώντες των συστηματικών αναγκαστικών στειρώσεων και των αγαπημένων θυμάτων συνεχίζουν να ζητούν δικαιοσύνη και αποζημιώσεις. Τα θύματα, που ουδέποτε αποζημιώθηκαν, μπορεί να αποκτήσουν το δικαίωμα να το ζητήσουν από το κράτος, στο πλαίσιο μεταρρύθμισης του Σχεδίου αποζημίωσης των θυμάτων της ένοπλης σύρραξης στο Περού, που μαινόταν την περίοδο του 1980 μέχρι το 2000.
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο καταδίκασε τα μέτρα αυτά, χαρακτηρίζοντάς τα ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, αλλά το σύστημα δικαιοσύνης του Περού συνεχίζει να κωλυσιεργεί ως προς τη διερεύνηση του θέματος και τη δίωξη των υπευθύνων. Οι εισαγγελείς του Περού σταμάτησαν τις έρευνες αρκετές φορές, με αποτέλεσμα τις διαμαρτυρίες οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περουβιανού λαού. Επιτέλους, η υπόθεση έχει αναφερθεί ξανά, αλλά μέχρι στιγμής κανείς δεν έχει κατηγορηθεί για αδικήματα.
Χρειάστηκαν 20 χρόνια για να αποδεχθεί η περουβιανή κυβέρνηση το γεγονός ότι τα θύματα έχουν δικαίωμα αποζημίωσης. Υπάρχουν τώρα σχέδια για αποζημιώσεις που αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης συμφωνίας που στοχεύει στην αντιμετώπιση των σοβαρών και μαζικών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έλαβαν χώρα στο Περού. Ο νομικός έλεγχος αυτής της βάναυσης διαδικασίας ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην καταπολέμηση της ατιμωρησίας. Αλλά το εάν και πότε θα καταβληθούν πραγματικά οι αποζημιώσεις στα θύματα και τις οικογένειές τους, είναι εικασία όλων.
Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι το πρόγραμμα οικογενειακού προγραμματισμού της κυβέρνησης Fujimori κάποτε χαιρετίστηκε ως τρόπος για τη μείωση της ευρείας φτώχειας, διασφαλίζοντας ότι οι οικογένειες με χαμηλό εισόδημα και λιγότερο μορφωμένους θα έχουν την ίδια πρόσβαση στον έλεγχο των γεννήσεων με τις οικογένειες υψηλού εισοδήματος. Δυστυχώς, κανείς δε μπορούσε να προβλέψει την οξεία εκμετάλλευση και την πολιτική σκοπιμότητα που θα ανέκυπτε, δημιουργώντας εν τέλει περισσότερες ανοιχτές πληγές παρά επουλωμένες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mass sterilisation scandal shocks Peru, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Stérilisations forcées des Indiennes du Pérou, Le Monde Diplomatique, διαθέσιμο εδώ
- Solidarity with Peruvian Victims of Forced Sterilizations, Inter Pares, διαθέσιμο εδώ
