Της Μαρίας Καράμπελα,
Καθώς τα έθνη που πλήχθηκαν από τον πόλεμο της Ευρώπης αντιμετώπιζαν πείνα και οικονομική κρίση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρότειναν την ανοικοδόμηση της ηπείρου προς το συμφέρον της πολιτικής σταθερότητας και μίας υγιούς παγκόσμιας οικονομίας, διακηρύσσοντας έτσι, μέσω του δόγματος Τρούμαν, το σχέδιο Μάρσαλ.
Μετά από τόσες δεκαετίες, πολλοί Έλληνες συγχέουν το δόγμα Τρούμαν με το σχέδιο Μάρσαλ. Το δόγμα Τρούμαν, ο οποίος ήταν Πρόεδρος των ΗΠΑ, ήταν η διατύπωση των αρχών της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής σε όλη την υφήλιο, που στόχευε στην ανάσχεση της παγκόσμιας κομμουνιστικής απειλής, όπως την αντιλαμβάνονταν οι Αμερικανοί, ενώ το Σχέδιο Μάρσαλ, εμπνευστής του οποίου ήταν ο Υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Τρούμαν, ήταν η πρακτική υλοποίηση του δόγματος Τρούμαν σε όλη τη δυτική Ευρώπη και στην Ελλάδα ως μέρος της Ευρώπης. Οι ΗΠΑ θα βοηθούσαν οποιοδήποτε κράτος θεωρούσαν -αυτοβούλως ή καθ’ υπόδειξή τους- ότι κινδύνευε από τους Σοβιετικούς και τους συμμάχους τους. Εξάλλου, για να αντιληφθούμε καλύτερα τις οικονομικές δυνατότητες των ΗΠΑ εκείνη την περίοδο, αρκεί να σκεφτούμε ότι μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι ΗΠΑ είχαν μόνες τους το 50% του ΑΕΠ όλης της υφηλίου.
Α’ και Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσαν επαχθείς καταστροφές στην Ευρώπη, καθιστώντας έτσι τις ΗΠΑ την πιο ισχυρή χώρα τη συγκεκριμένη περίοδο. Με το σχέδιο Μάρσαλ, είναι η πρώτη φορά που υπήρξε ξένη βοήθεια, είτε τραπεζική, είτε σε είδος. Παρ’ όλα αυτά, η βοήθεια αυτή ήταν μονομερής, προς όφελος των Ηνωμένων Πολιτειών. Η εισαγωγή κεφαλαίων και αγαθών είχε ως αντάλλαγμα την πλήρη πολιτική επιρροή των Αμερικανών, αρχικά στην Ελλάδα και μετέπειτα στην Τουρκία. Το σχέδιο Μάρσαλ, επί της ουσίας, αποτελεί συνέχεια του “new deal”. ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση συναγωνίζονται η μία την άλλη για την επικράτεια.
Το σχέδιο Μάρσαλ αναφέρεται πρωτίστως στην ανασυγκρότηση της Δυτικής Γερμανίας και δευτερευόντως στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης. Η Δυτική Γερμανία ήταν ένα ανάχωμα στην πολιτική εξάπλωση της Κομμουνιστικής Σοβιετικής Ένωσης και εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της αμερικανικής Βιομηχανίας. Γαλλία και Μ. Βρετανία υπέστησαν σοβαρές απώλειες ύστερα από το τέλος του Πολέμου, όμως τους ενοχλούσε κάθε είδους οικονομική ενίσχυση της Γερμανίας. Για να αποδεχθούν δηλαδή οι Γάλλοι, οι Ολλανδοί, οι Βέλγοι τα θύματα της Γερμανίας μέχρι το 1945, να λάβουν από τον σύμμαχο Αμερικανό οικονομική βοήθεια δια του σχεδίου Μάρσαλ, θα έπρεπε να λάβουν αντιστοίχως μεγάλη οικονομική βοήθεια από τους Αμερικανούς και οι υπόλοιπες ΕυρωπαΪκές χώρες, η σχέση των οποίων με τη Γερμανία ήταν σχέση θύτη – θύματος.
Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που δέχτηκε σημαντική οικονομική βοήθεια. Εκείνη την περίοδο, επιδίωκε με τις προσπάθειές της να εισπράξει από τους Γερμανούς οικονομικές αποζημιώσεις για όσα προκάλεσαν στη διάρκεια της κατοχής. Οι Αμερικανοί, με ασφυκτικές πιέσεις, σταμάτησαν τις Ελληνικές διεκδικήσεις, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δε θα ασκούσαν συνεχείς πιέσεις στη χώρα, προκειμένου να μη ζητήσουν οι Έλληνες πολίτες αποζημιώσεις από τη Γερμανία. Φυσικά αυτό επισημοποιήθηκε αργότερα, την περίοδο 1953-1955.
Το σχέδιο Μάρσαλ εντάχθηκε σε ένα τετραετές σχέδιο ανασυγκρότησης της Ελληνικής Οικονομίας από το 1948-1952, το οποίο περιλάμβανε δύο αιχμές. Η μία είναι η ανάπτυξη ενέργειας στην Ελλάδα, δηλαδή η αξιοποίηση των εγχώριων πηγών ενέργειας, όπως για παράδειγμα ο λιγνίτης και τα ποτάμια, και η δεύτερη η εκβιομηχάνιση. Το ποσό χρηματοδότησης για την εποχή ήταν αστρονομικό, καθώς ανερχόταν στα 900 εκατομμύρια δολάρια. Όσον αφορά τη διανομή αυτής της βοήθειας, τα περισσότερα χρήματα εκτιμάται ότι δαπανήθηκαν κυρίως στις εισαγωγές τροφίμων και τα υπόλοιπα σε υποδομές για τον εμφύλιο πόλεμο και σε πρώτες ύλες μηχανημάτων.
Χάρη στο σχέδιο Μάρσαλ προωθήθηκε η ιδέα των Κρατικών Εταιρειών, ώστε να υπάρξει κεντρικός σχεδιασμός ανάπτυξης. Η ιδέα της Ελληνικής Τουριστικής Ανάπτυξης είναι απότοκη του σχεδίου Μάρσαλ. Ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού ιδρύεται το 1950, με προτροπή των Αμερικανών συμβούλων, μόλις έναν χρόνο μετά τη λήξη του εμφύλιου πολέμου. Παράλληλα, την ίδια περίοδο δημιουργήθηκε και η ΔΕΗ. Οι Αμερικανοί σύμβουλοι κατέβαλαν περίπου 130 εκατομμύρια δολάρια, για να γίνουν εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Με τη ΔΕΗ άλλαξε αδιαμφισβήτητα το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων. Στη συνέχεια ακολούθησε και η δημιουργία του ΟΤΕ.
Το σχέδιο Μάρσαλ ολοκληρώθηκε στα τέλη του 1952. Η Ελλάδα πλέον ήταν διαφορετική. Παρά τις τεράστιες δυσκολίες, κατάφερε εν τέλει να επιβιώσει και να ανακτήσει την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Αυτό είναι το μήνυμα που κρατάμε και στη σημερινή δύσκολη οικονομική συγκυρία.
Αναφορές
- Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, Karl Gunnar Persson & Paul Sharp, εκδόσεις Διπλογραφία.
- Χειρόγραφα του σχεδίου Μάρσαλ, Centre Virtuel de la Connaissance sur l’Europe.
