Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Στο προηγούμενο άρθρο, είδαμε την παγίωση του πολιτικού σχήματος της Τριανδρίας μεταξύ των Μάρκου Αντωνίου, Λέπιδου και Οκταβιανού. Ομοίως, παρακολουθήσαμε την τύχη των σημαντικότερων δολοφόνων του Ιουλίου Καίσαρα και την ήττα της παράταξης των «Δημοκρατικών» στη μάχη των Φιλίππων. Σήμερα, θα ασχοληθούμε με τα γεγονότα που οδήγησαν το Μάρκο Αντώνιο και τον Οκταβιανό στη μεταξύ τους ρήξη και την τελική επικράτηση του δευτέρου που ως αποτέλεσμα είχε την οριστική και αμετάκλητη μετατροπή (της έστω και κατ’ όνομα) Ρωμαϊκής Δημοκρατίας σε αυτοκρατορία υπό τον τίτλο του Πριγκιπάτου (27 π.Χ.-284 μ.Χ.).
Όπως είδαμε, από τους νικητές των Φιλίππων ο μεν Αντώνιος στράφηκε προς την Ανατολή, ενώ ο Οκταβιανός επέστρεψε στην Ιταλία επιφορτισμένος με την αποκατάσταση των παλαιμάχων. Παρά τις προσβολές και τα εμπόδια εναντίον του από τον αδερφό του Αντωνίου, Λεύκιο, ο Οκταβιανός τον συγχώρεσε. Παράλληλα, επιτεύχθηκε με τον Αντώνιο, μετά από παρ’ ολίγον πόλεμο, νέος διακανονισμός. Ο Αντώνιος θα κρατούσε την Ανατολή (με όριο τη Μακεδονία), ενώ ο Οκταβιανός θα αναλάμβανε τις δυτικές επαρχίες και ο Λέπιδος την Αφρική. Στο Σέξτο Πομπήιο επετράπη να διατηρήσει τις κτήσεις του στη Σικελία και η ανάληψη της υπατείας για το 39. Ο Σέξτος, ηττήθηκε το 36 από το Μ. Βιψάνιο Αγρίππα με τη συνδρομή του Λέπιδου στη ναυμαχία της Ναυλόχου, είχε προηγηθεί αποτυχημένη εκστρατεία εναντίον του υπό τον Οκταβιανό (37), διέφυγε όμως στην Ανατολή, όπου και εκτελέστηκε από τον Αντώνιο (35). Στη συνέχεια ο Λέπιδος, αφού τέθηκε στο περιθώριο από τον Οκταβιανό, αποσύρθηκε αναγκαστικά από την πολιτική ζωή, διατηρώντας μόνο το αξίωμα του Μεγίστου Αρχιερέως (Pontifex Maximus).
Εντωμεταξύ, η θητεία της Τριανδρίας που επισήμως είχε λήξει το 38, ανανεώθηκε αναδρομικά για άλλα πέντε έτη, μέχρι το 33. Στην Ανατολή, ο Αντώνιος κατάφερε να αποκρούσει παρθική εισβολή και προσπάθησε ανεπιτυχώς να υποτάξει την Παρθία. Καίτοι πανδρεμένος με την αδερφή του Οκταβιανού, Οκταβία τη Νεώτερη, χώρισε και σύνηψε σχέση με την Κλεοπάτρα, από την οποία απέκτησε τρία παιδιά. Το 37 ο Αντώνιος παρέσχε βασιλικούς τίτλους στα παιδιά του και ανακήρυξε τον Καισαρίωνα συμβασιλέα της μητέρας του. Η απόδοση ρωμαϊκών εδαφών στα παιδιά του ως βασίλεια κλόνισε την εμπιστοσύνη προς το πρόσωπό του. Οι Ύπατοι του 32, οπαδοί του Αντωνίου, μετά από λεκτική διαφωνία με τον Οκταβιανό εγκατέλειψαν την Ιταλία, και ενώθηκαν με τον Αντώνιο στην Ανατολή.
Ο Οκταβιανός, εκμεταλλευόμενος τη λαϊκή δυσαρέσκεια εναντίον του Αντωνίου και έχοντας αποκτήσει τη διαθήκη του τελευταίου, προχώρησε σε μία εκστρατεία δυσφήμησης της Κλεοπάτρας. Στα πλαίσια αυτά, ο Αντώνιος παρουσιαζόταν ως θύμα μιας μοιραίας γυναίκας. Η «εθνική σταυροφορία» του Οκταβιανού απέδωσε καρπούς και οι Ιταλικές πόλεις ορκίστηκαν να αντιταχθούν στις έκνομες ενέργειες του Αντωνίου. Έτσι, το φθινόπωρο του 32 κηρύχθηκε ο πόλεμος κατά της Κλεοπάτρας. Οι δύο αντίπαλοι στρατοί συναντήθηκαν και πάλι εντός ελληνικού εδάφους, στο Άκτιο. Η τελική μάχη δόθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου του 31 και οι δυνάμεις του Αντωνίου κατατροπώθηκαν. Οι δύο εραστές μετά την ήττα τους υποχώρησαν στην Αίγυπτο και αυτοκτόνησαν, ενώ ο Οκταβιανός εισήλθε στην Αλεξάνδρεια (30) και ανακηρύχθηκε Φαραώ. Σε ένδειξη καλής θέλησης σεβάστηκε τη ζωή των παιδιών του ζεύγους, εξαιρέσει του Καισαρίωνα, την επιμέλειά των οποίων ανέλαβε η πρώην σύζυγος του Αντωνίου, Οκταβία.
Αφού διευθέτησε της υποθέσεις της Ανατολής, ο Οκταβιανός επέστρεψε στη Ρώμη. Τον Ιανουάριο του 27 ο Καίσαρας δήλωσε ενώπιον της Συγκλήτου την επιθυμία να παραιτηθεί από όσα αξιώματα κατείχε. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την πρόθεσή του αυτή, η Σύγκλητος με ψήφισμά της του απένειμε τον τίτλο «Αύγουστος» (Σεβαστός στα Ελληνικά). Από το διακανονισμό που προέκυψε ο Οκταβιανός βγήκε κερδισμένος: η Πολιτεία «αποκαταστάθηκε» στην παραδοσιακή της μορφή (ελλόχευε άλλωστε ο κίνδυνος νέου εμφυλίου ελλείψει ενός ισχυρού άνδρα), η Αίγυπτος αναγνωρίστηκε ως προσωπική του κτήση με έναν Ιππέα να αναλαμβάνει τη διακυβέρνησή της και του παραχωρήθηκε ανθυπατικό imperium για όσες επαρχίες διέθεταν στρατεύματα, με τη διοίκησή τους να ασκείται μέσω απεσταλμένων (Legati). Τέλος, του επετράπη να διορίζει τους μισούς εκ των δημοσίων αρχόντων.
Από το 27 μέχρι και το 23, οπότε και ασθένησε σοβαρά, ο Αύγουστος έφερε συνεχώς το αξίωμα του Υπάτου. Αντιλαμβανόμενος τη δυσφορία των Συγκλητικών για τη μονοπώληση στην κατοχή ενός τόσο σημαίνοντος αξιώματος (παρά το γεγονός πως είχε καταστεί χωρίς πραγματική εξουσία) προέκρινε τη λύση να του παραχωρηθεί ισοβίως η δημαρχική εξουσία (στην πράξη ανανεωνόταν κάθε πέντε χρόνια). Με τον τρόπο αυτό, οι φωνές διαμαρτυρίας εναντίον του καταλάγιασαν και ο ίδιος μπορούσε απερίσπαστα να ασκεί έλεγχο επί της Συγκλήτου. Μετά το θάνατο του Λέπιδου, ο Οκταβιανός έλαβε και το αξίωμα του μεγίστου αρχιερέως, το οποίο διατηρήθηκε στην αυτοκρατορική τιτλοφορία μέχρι την εποχή του Μεγάλου Θεοδοσίου, ενώ το 2 ανακηρύχθηκε pater patriae (πατήρ πατρίδος).
Το μοναδικό πρόβλημα που δε μπόρεσε να επιλύσει ο Αύγουστος ήταν αυτό της διαδοχής του. Ο Οκταβιανός δεν απέκτησε άρρενες απογόνους, είχε μόνο μια κόρη, την Ιουλία, που απέκτησε από το δεύτερο γάμο του με τη Σκριβωνία. Έτσι, προκρίθηκε τη δυναστική συνέχεια μέσω επιγαμιών. Πρώτος σύζυγος της Ιουλίας ήταν ο ανιψιός του Αυγούστου, Μάρκελλος, που όμως πέθανε λίγο μετά το γάμο του χωρίς να αφήσει απογόνους. Επόμενος υποψήφιος ήταν ο στενός φίλος και επί χρόνια συνεργάτης του, Αγρίππας. Ο γάμος του με την Ιουλία αποδείχθηκε εξαιρετικά παραγωγικός με το ζευγάρι να αποκτά πέντε παιδιά. Το σχέδιο του Αυγούστου ήταν να τον διαδεχθούν οι δύο εγγονοί του, τέκνα του Αγρίππα, Γάιος και Λεύκιος (Lucius), τους οποίους και υιοθέτησε. Όμως, ο πρόωρος θάνατος του Αγρίππα χάλασε τον προγραμματισμό, αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον αναγκαστικό χωρισμό του Τιβερίου, πρωτότοκου υιού της τρίτης γυναίκας του Οκταβιανού, Λιβίας, από την κόρη του Αγρίππα, Βιψανία, και το γάμο του με την Ιουλία. Μετά και το θάνατο των δύο εγγονών του, ο Αύγουστος υιοθέτησε τον Τιβέριο, ο οποίος και τον διαδέχθηκε. Σημειωτέον πως η Ιουλία εξαιτίας των ερωτικών σκανδάλων στα οποία πρωταγωνιστούσε, εξορίστηκε από τον πατέρα της σε ένα μικρό νησί του Τυρρηνικού πελάγους.
Ο Αύγουστος απεβίωσε σε ηλικία 75 ετών στη Νώλα. Μετά το θάνατό του ανακηρύχθηκε από τη Σύγκλητο θεός με την ονομασία divus Augustus. Το πολιτικό σχήμα που επεξεργάστηκε, αυτό της Ηγεμονίας (Principatus), συνέχισε να ισχύει για πολλούς αιώνες. Η προσπάθεια εκ μέρους του εξασφάλισης της δυναστικής συνέχειας είχε ως αποτέλεσμα μία οικογένεια με πολλά προβλήματα, όπως θα δούμε. Με τα προβλήματα αυτά και την αρχή του διαδόχου του Τιβερίου θα ασχοληθούμε στο επόμενό μας άρθρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mackay Ch., «Η κατάρρευση της Δημοκρατίας, 133-27 π.Χ.», Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, Παπαδήμας, Αθήνα 2014, σ. 225-231 και 243-258.
- Μπουραζέλης Κ., «Oι τρόφιμοι της Λύκαινας», ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015, σ. 239-263.
- Rostovtzeff M., «Ρωμαϊκή Ιστορία», Παπαζήση, Θεσσαλονίκη 1984, σ.163-171 και 189-210.
- Σακελαρίου Μ., «Από την προσάρτηση του Ελλαδικού χώρου ως την προσάρτηση της Αιγύπτου και το τέλος της Ελεύθερης Ρωμαϊκής Πολιτείας (148-30 π.Χ.), Ελληνισμός και Ρώμη», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 14, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2015, σ. 80-95.
- Τουλουμάκος Ι., «Ιστορία των Αρχαίων Ελλήνων», Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2017, σ. 211-240.
