Του Νικόλαου Τσελέντη,
Αραβική άνοιξη. Μία φράση χιλιοειπωμένη και άμεσα συνυφασμένη με την έκρυθμη πολιτική κατάσταση στις χώρες της βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Πρόκειται για μία μαζική εξέγερση των λαών που βρίσκονταν υπό την εξουσία αυταρχικών καθεστώτων, τα οποία ενέτειναν όλα αυτά τα έτη τη δυσαρέσκεια των πολιτών τους, μέσω του περιορισμού των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών. Η Τυνησία έδωσε το έναυσμα για την κινητοποίηση των αγανακτισμένων πληθυσμών, όταν ένας μικροπωλητής αυτοπυρπολήθηκε, σε μία προσπάθειά του να εκφράσει την απελπισία του για την πολιτικο-οικονομική εξαθλίωση υπό την προεδρία του Zine El Abidine Ben Ali. Φυσικά, το εν λόγω περιστατικό αποτέλεσε τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, βυθίζοντας ολοένα και περισσότερα κράτη σε έναν αέναο κύκλο εμφυλίων συρράξεων.
Στην κατηγορία των εμφυλίων συγκρούσεων ανά τον κόσμο πρωταρχική θέση κατέχει ένα κράτος της Μέσης Ανατολής∙ η Συρία. Στις 15 Μαρτίου του 2011, ξέσπασαν διαδηλώσεις στη νότια πόλη Deraa, με βασικό αίτημα των διαμαρτυρομένων την εγκαθίδρυση μίας μεστής δημοκρατίας, η οποία θα συνεπάγεται της κοινωνικής και οικονομικής ευμάρειας. Στο άκουσμα αυτών των αιτημάτων και αντιλαμβανόμενος την επιρροή των λαϊκών κινημάτων στις όμορες χώρες, ο Πρόεδρος της Συρίας Bashar al-Assad έδωσε άμεση εντολή να κατασταλούν οι προσπάθειες των αντικαθεστωτικών. Λίαν συντόμως, οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές, οι υποστηρικτές του Assad και οι πολέμιοί του, εφοδιάστηκαν με πάσης φύσεως εξοπλισμούς, πρωτίστως για να αμυνθούν και δευτερευόντως για να προσπαθήσουν να καταλάβουν υψίστης σημασίας περιοχές, στις οποίες εκτυλίσσονταν οι πολεμικές επιχειρήσεις. Αξίζει να επισημανθεί πως, ορώμενη τα τεκταινόμενα, η διεθνής κοινότητα ναι μεν θορυβήθηκε, αλλά δε λειτούργησε αποτρεπτικά, τουναντίον επέτρεψε σε πολλά κράτη να συνδράμουν στο χάος, επιλέγοντας στρατόπεδο με βάση τα συμφέροντά τους.
Πόλεμος δι’ αντιπροσώπων
Μία από τις πολλές διαστάσεις που πήρε η εμφύλια σύρραξη στη Συρία είναι η παρακίνηση του πολέμου από τρίτα κράτη. Ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων, ή αλλιώς ο διαμεσολαβητικός πόλεμος, χαρακτηρίζεται από τη διεξαγωγή στρατιωτικών και μη επιχειρήσεων από ξένες δυνάμεις, οι οποίες αποσκοπούν στην αποκόμιση ιδίων οφελών. Σε πολλές περιπτώσεις εμπλέκονται στρατιωτικές μονάδες των κρατών αυτών, ενώ άλλες φορές περιορίζονται στη χρηματική αρωγή και την εκπαίδευση του φίλιου στρατεύματος. Στο πλευρό των κυβερνητικών δυνάμεων ασφαλείας του Προέδρου Assad τάχθηκαν η Ρωσία και το Ιράν, με την Τουρκία, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες να στηρίζουν, για τους δικούς της λόγους η κάθε μία, τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης.
Η Ρωσία, διαθέτουσα πριν από τον πόλεμο στρατιωτικές βάσεις στο συριακό κράτος, ξεκίνησε από το 2015 και μετά αεροπορικές εκστρατείες προς υποστήριξη του Assad. Ειδικότερα, προχώρησε σε ανελέητους βομβαρδισμούς πόλεων, ισχυριζόμενη πως οι επιθέσεις της στοχεύουν στην εξόντωση των τρομοκρατικών φατριών. Βέβαια, παρά τα θετικά αποτελέσματα που φαίνεται να έχουν επιφέρει τα αεροπορικά χτυπήματα, ανακαταλαμβάνοντας σημαντικές εκτάσεις, έχουν σημειωθεί εκατοντάδες χιλιάδες θάνατοι τόσο των αντάρτικων ενόπλων ομάδων, όσο και αθώων πολιτών. Περνώντας στον δεύτερο πιο σημαντικό σύμμαχο της κυβερνήσεως Assad, το Ιράν, παρατηρείται μία τεράστια οικονομική συνεισφορά στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Έχει συνδράμει τα μέγιστα στην ανάπτυξη ικανών ενόπλων δυνάμεων, σιιτικών καταβολών, που προέρχονται από τον Λίβανο μέχρι το Ιράκ και το Αφγανιστάν.
Στον αντίποδα, οι δυτικές δυνάμεις έδειξαν την ένθερμη υποστήριξή τους σε ό,τι θεωρούσαν εκείνες «μετριοπαθείς ομάδες ανταρτών». Με άλλα λόγια, παρατάχθηκαν στο πλευρό των αντιπολιτευτικών ομάδων, οι οποίες είχαν ευθύς εξαρχής εναντιωθεί στην καθεστηκυία τάξη, δίχως να εμπλέκονται στις δράσεις των τζιχαντιστών. Άλλωστε, οι τρομοκρατικές οργανώσεις αποτέλεσαν, και εξακολουθούν να αποτελούν, κόκκινο πανί για τις Η.Π.Α., διενεργώντας από κοινού με τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (Syrian Democratic Forces-SDF) επιθέσεις κατά του ISIL (Islamic State of Iraq and the Levant) στα βορειοανατολικά. Η Τουρκία, τέλος, αξιολογεί θετικά όλο αυτό το διάστημα τις ενέργειες των αντικαθεστωτικών, στο βαθμό τουλάχιστον που δεν πλήττονται τα καίρια εθνικά της συμφέροντα. Έτσι, παρόλο που συνεργάζεται με τις SDF για να περιορίσει την ισχύ της συριακής κυβέρνησης, συγχρόνως έρχεται αντιμέτωπη με την κουρδική πολιτοφυλακή (YPG), η οποία φαίνεται πως υποκινεί ενέργειες στην τουρκική ενδοχώρα.
Τρομοκρατία
Αδιαμφισβήτητα, η τρομοκρατία αποτελεί ένα φαινόμενο δίχως γεωγραφικούς περιορισμούς. Δεν έχει τις ρίζες της σε ένα μόνο κράτος, ούτε και δραστηριοποιείται σε περιορισμένες εκτάσεις. Όμως, μπορεί να λεχθεί πως η ίδρυση του Ισλαμικού Κράτους (IS) το 2014, με την κατάληψη πλούσιων σε ορυκτά περιοχών, όπως η Μοσούλη, άλλαξε σημαντικά τον ρου της ιστορίας στη Συρία. Αυτό τεκμαίρεται από το γεγονός ότι ένας μη κρατικός δρών είχε τη δυνατότητα να διενεργεί επιθέσεις εναντίον όλων των «απίστων» του κράτους, λεηλατώντας χωριά, σφάζοντας πολίτες και ελέγχοντας κομβικά σημεία-διόδους για τις πολεμικές επιχειρήσεις. Αν προστεθεί στα ανωτέρω και η ύπαρξη της φατρίας της al-Qaeda σχεδόν παράλληλα με το Ισλαμικό Κράτος, τότε γίνεται περισσότερο από ποτέ αντιληπτή η τεράστια ανθρωπιστική κρίση που έχει προκληθεί.
Τα αποτελέσματα της δεκαετούς σύρραξης
Προς επίρρωση των ειρημένων, ενδείκνυται η παράθεση ορισμένων αριθμητικών δεδομένων από το Συριακό Παρατηρητήριο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (The Syrian Observatory for Human Rights-SOHR), που αποτελεί εν τοις πράγμασι μία ομάδα παρακολούθησης με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο με ένα δίκτυο επαφών στα συριακά εδάφη. Σύμφωνα, λοιπόν, με το SOHR, έχουν επιβεβαιωθεί 387.118 θάνατοι μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020, μεταξύ των οποίων οι 116.911 ήταν πολίτες. Ο αριθμός αυτός αυξάνεται, ωστόσο, αν υπολογιστούν και τα 205.300 άτομα που δηλώνονται από τις οικογένειές τους είτε ως εξαφανισμένα είτε ως κρατούμενοι σε κρατικές φυλακές, έχοντας μάλλον υποστεί βάναυσο θάνατο. Από το συνολικό αριθμό των θανούντων, οι 156.329 θάνατοι έχουν προξενηθεί από τις κυβερνητικές δυνάμεις, 34.606 από ομάδες της αντιπολίτευσης και 13.996 από τον ISIS. Σε μικρότερα νούμερα ακολουθούν οι διαπλεκόμενες ξένες δυνάμεις.
Επιπλέον, εξαιτίας των εναέριων βομβαρδισμών περισσότεροι από 2,1 εκατομμύρια άνθρωποι υπέστησαν σοβαρούς τραυματισμούς ή μόνιμες αναπηρίες και καταγράφηκαν 35.000 υλικές καταστροφές, εκ των οποίων 6 ιστορικά μνημεία της χώρας. Οι αλλεπάλληλες ζημίες ώθησαν με τη σειρά τους στην εγκατάλειψη της πατρώας γης από τουλάχιστον 11 εκατομμύρια πολίτες -ο μισός πληθυσμός της χώρας-, επιλέγοντας είτε την εσωτερική μετακίνηση είτε τη διαφυγή στο εξωτερικό. Οι πλέον συνήθεις προορισμοί των Σύριων ήταν η Τουρκία, ο Λίβανος και η Ιορδανία, που φιλοξενούν το 93% των προσφύγων, ενώ έχουν γεννηθεί περίπου 1 εκατομμύρια παιδιά μακριά από την πατρίδα τους. Στην ίδια μοίρα βρίσκονται και όσοι έχουν παραμείνει στη Συρία, δεδομένου ότι η μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού χρειάζεται κάποιας μορφής ανθρωπιστική βοήθεια, αφού αναγκάζονται να διαβιούν με 2 δολάρια ημερησίως.
Ακτίδα φωτός
Ο ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ στη Συρία, Geir Pedersen, παρουσιάζεται για πρώτη φορά αισιόδοξος όσον αφορά στη διευθέτηση της μακροχρόνιας σύρραξης. Διαπιστώνει πως, μετά την κατάληψη αρκετών εδαφών από τις δυνάμεις ασφαλείας του Assad και των συμμάχων του, έχει δημιουργηθεί μία πάγια κατάσταση. Δηλαδή, υπάρχει μεν μία εύθραυστη εκεχειρία μεταξύ των εμπολέμων, αλλά για πρώτη φορά σε αυτά τα δέκα χρόνια δεν έχουν μεταβληθεί οι πρώτες γραμμές του πολέμου. Το συμβάν αυτό δίνει την ευκαιρία να διαπραγματευθούν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη ειλικρινώς, ξεκαθαρίζοντας τις πολιτικές τους σκοπιμότητες συν τω χρόνω. Μάλιστα, ο Pedersen προέταξε τη σύσταση μίας συνταγματικής επιτροπής, η οποία θα επωμιστεί το βάρος της ανακατανομής της ισχύος, αναγκάζοντας τα κράτη να προβούν σε αμοιβαίες υποχωρήσεις.
Συνοψίζοντας, ο εορτασμός των δέκατων «γενεθλίων» της Αραβικής Άνοιξης μπορεί να είναι ο πιο καθοριστικός. Με τις κατάλληλες και πολύ προσεκτικές κινήσεις, η ειρήνη ίσως βρίσκεται πολύ πιο κοντά από όσο πιστεύουμε. Ίσως και όχι. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η έκβαση του πολέμου θα εξαρτηθεί ως επί το πλείστον από τη στάση των διαπραγματευομένων. Αν συνεργαστούν “bona fides”, τότε το αποτέλεσμα θα είναι ευεργετικό για όλους. Ειδάλλως, η Συρία θα είναι εδώ για να τους στοιχειώσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why has the Syrian war lasted 10 years?, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Syria war: ‘Grasp window of opportunity’, says UN envoy, BBC, διαθέσιμο εδώ
- The Syrian Civil War’s Never-Ending Endgame, Wolrd Politics Review, διαθέσιμο εδώ
