Του Παναγιώτη Χριστοδούλου,
Διανύοντας πλέον την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα και παρά τις βαθιές κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού, η πρόοδος της σύγχρονης κοινωνίας είναι αδιαμφησβήτητη. Μολονότι τα ατομικά και συνταγματικά δικαιώματα των ανθρώπων γνώρισαν πρωτοφανείς, αλλά (θεωρητικά) άκρως προσωρινούς περιορισμούς, η έννοια της ατομικής ελευθερίας βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της πολιτικής συζήτησης. Τα δικαιώματα των προσφύγων, των θρησκευτικών -και όχι μόνο- μειονοτήτων και της LGBT κοινότητας έχουν κερδίσει αναντίλεκτα σημαντικό έδαφος, με τον δρόμο να παραμένει ανοιχτός -αλλά και μακρύς- για την πλήρη και αποτελεσματική κατοχύρωσή τους.
Στο πλαίσιο αυτό, μία σημαντική νίκη στον παγκόσμιο χάρτη των θεμελιωδών ελευθεριών σημειώθηκε τις τελευταίες ημέρες του 2020 στη Λατινική Αμερική. Η Αργεντινή, μία χώρα 40 εκατομμυρίων, νομιμοποίησε τις αμβλώσεις για τις πρώτες 14 εβδομάδες της κύησης, συμβάλλοντας στη μεταστροφή του κοινωνικού βαρομέτρου για ολόκληρη την ήπειρο. Ωστόσο, στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση κινήθηκε η ακροδεξιά κυβέρνηση της Πολωνίας, τον Ιανουάριο του νέου έτους, όταν και έθεσε σε ισχύ ένα πολύκροτο νομοσχέδιο, το οποίο απαγορεύει σχεδόν καθολικά κάθε είδους διακοπή της εγκυμοσύνης.
Αντίστοιχη οπισθοδρόμηση σημείωσαν στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και δύο συντηρητικές Πολιτείες του Αμερικανικού Νότου. Στη Νότια Καρολίνα, ψηφίστηκε νομοθετική ρύθμιση, που αφαιρεί τη δυνατότητα αυτή για τερματισμό της κύησης, εφ’ όσον ανιχνευτεί καρδιακός παλμός στο έμβρυο -πράγμα που συμβαίνει ακόμη και κατά τις πρώτες εβδομάδες μετά τη σύλληψη. Πιο πρόσφατα, ο κυβερνήτης του Αρκάνσας υπέγραψε σχετικό νομοσχέδιο που απαγορεύει πλήρως το δικαίωμα στη διακοπή της εγκυμοσύνης, ακόμη και για τις περιπτώσεις που αυτή είναι προϊόν αιμομιξίας ή βιασμού(!). Στις σχετικές δηλώσεις του, ο ίδιος διακήρυξε ρητά, πως στόχος του είναι να «σωθούν όλα τα έμβρυα» και αναρωτήθηκε, μάλιστα, «Ποιος μπορεί να πει ότι ένα μωρό δεν αξίζει να ζήσει, επειδή η γέννησή του θα προκύψει λόγω μιας βίαιης πράξης;».
Οι ρυθμίσεις αυτές, όπως είναι προφανές, προκάλεσαν τεράστιες αντιδράσεις, ιδίως μεταξύ των ομάδων υπεράσπισης των δικαιωμάτων των γυναικών, και αναμένεται να «μπλοκαριστούν» δικαστικά. Στην πραγματικότητα, όμως, αποτελούν μέρος μίας εντεινόμενης προσπάθειας τουλάχιστον 12 Πολιτειών, να θέσουν μικρότερους ή μεγαλύτερους φραγμούς στις δυνατότητες εκούσιας διακοπής της εγκυμοσύνης, στο πλαίσιο υλοποίησης υπερσυντηρητικών αντιλήψεων, που υπερακοντίζουν τα δικαιώματα των γυναικών στο όνομα της «προστασίας της αγέννητης ζωής».
Ως τώρα, πολιτειακοί και ομοσπονδιακοί δικαστές έχουν εμποδίσει την εφαρμογή τέτοιων σοβαρών περιορισμών, εκκινούμενοι από ένα από τα θεμελιωδέστερα δόγματα της Αμερικανικής συνταγματικής ιστορίας, σύμφωνα με το οποίο το δικαίωμα στην άμβλωση προστατεύεται από το Σύνταγμα των Η.Π.Α. Η δικαστική αυτή προσέγγιση οφείλει την ύπαρξή της στην 21χρονη Norma McCorvey, η οποία το 1970 κινήθηκε δικαστικά κατά της Πολιτείας του Τέξας, ύστερα από την ανεπιτυχή προσπάθειά της, να διακόψει την κύησή της, δεδομένου ότι αυτή ήταν επιτρεπτή υπό την κείμενη νομοθεσία, μόνο όταν ετίθετο σε κίνδυνο η ζωή της μητέρας. Ο δικαστικός αγώνας της McCorvey -η οποία και χρησιμοποίησε το προσωνύμιο Jane Roe- έμελλε να οδηγήσει στην πιο φημισμένη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της χώρας, γνωστή ως Roe v. Wade (1973).
Ύστερα από την ακρόαση της υπόθεσης και κατόπιν σημαντικών διαβουλεύσεων μεταξύ των 9 δικαστών, το Δικαστήριο κατέληξε σε μία διευρυμένη πλειοψηφία 7-2, σύμφωνα με την οποία το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, που κατοχυρώνει το Σύνταγμα, αντανακλά «το αξίωμα της προσωπικής ελευθερίας… [το οποίο] έχει μεγάλο εύρος και περικλείει το δικαίωμα της γυναίκας να αποφασίζει για τον τερματισμό της εγκυμοσύνης της». Συνεχίζοντας, δέχθηκε ότι περιορισμοί στις αμβλώσεις καταπατούν το ατομικό αυτό δικαίωμα των γυναικών, διότι όχι μόνο επιβάλλουν ουσιαστικά την απόκτηση «ανεπιθύμητων» τέκνων, αλλά αποτελούν κίνδυνο για τη σωματική και ψυχική τους υγεία.
Χωρίς να δέχεται τον απόλυτο χαρακτήρα του δικαιώματος στη διακοπή της κύησης, το Δικαστήριο απέρριψε ρητά τη συνταγματικότητα καθολικών απαγορεύσεων των αμβλώσεων. Από την άλλη, αναγνώρισε σαφώς το αυξημένο ενδιαφέρον της πολιτείας, να προφυλάσσει την υγεία της εγκύου, αλλά και την ίδια τη ζωή του εμβρύου. Για τον λόγο αυτό, καθόρισε τη δυνατότητα επιβολής συναφών περιορισμών σε συνάρτηση με το τρίμηνο στο οποίο βρίσκεται η κύηση, ξεκινώντας δηλαδή από την απόλυτη ελευθερία της γυναίκας στον 1ο και καταλήγοντας στη δυνατότητα πλήρους περιορισμού αυτής στον 3ο. Ταυτόχρονα, δημιούργησε ένας μηχανισμός ελέγχου για τις μεταγενέστερες νομοθετικές ρυθμίσεις, σύμφωνα με τον οποίο αυτές θα πρέπει να περνούν την αυστηρότερη δυνατή εξέταση από τον δικαστή, δεδομένου ότι περιορίζουν ένα συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα.
Ο αντίκτυπος της απόφασης, ειδικότερα αν ληφθεί υπόψη η εποχή κατά την οποία αυτή εκδόθηκε, ήταν τεράστιος. Πέρα από το ότι έθεσε τα θεμέλια για τη νομική προστασία μίας ιδιαίτερα ευαίσθητης πτυχής της ζωής των γυναικών, αποτέλεσε έναν σταθερό και αμετακίνητο φραγμό σε τυχόν πρωτοβουλίες του κράτους, που επιχειρούν με οποιονδήποτε τρόπο να αναιρέσουν το δικαίωμα της εγκύου στην άμβλωση. Παράλληλα, δημιούργησε δικαστικό προηγούμενο για πλήθος άλλων αποφάσεων, που κλήθηκαν να εξειδικεύσουν και να εφαρμόσουν τα κριτήρια και τους συλλογισμούς της Roe v. Wade. Η χαρακτηριστικότερη από τις αποφάσεις που ακολούθησαν ήρθε το 1992, όταν το δικαστήριο απομακρύνθηκε από το αμιγώς χρονικό «τεστ των τριμήνων» και συνέδεσε τη δυνατότητα απαγορεύσεων στη διακοπή της κύησης με τη βιωσιμότητα του εμβρύου, όπως αυτή καθορίζεται ιατρικά.
Η επίδραση της ιστορικής αυτής απόφασης φτάνει ως τις μέρες μας, με το Supreme Court να εκδίδει σχετικές αποφάσεις -με οριακή πλειοψηφία πια- το 2016 και το 2020. Ωστόσο, με τη διευρυμένη συντηρητική πτέρυγα του δικαστηρίου, αλλά και με την ψήφιση νόμων, όπως αυτοί στο Αρκάνσας, έχουν γεννηθεί σημαντικές απειλές για τη βιωσιμότητά της. Σε περίπτωση που το Δικαστήριο αποφασίσει να ανατρέψει τα κεκτημένα με τη Roe, τότε δεκάδες περιορισμοί και απαγορεύσεις θα λάβουν αυτομάτως ισχύ, θέτοντας σε κίνδυνο τα δικαιώματα εκατομμυρίων γυναικών ανά τις Η.Π.Α. Μένει, επομένως, να φανεί αν η κοινωνική πρόοδος και η εξέλιξη των θεμελιωδών ελευθεριών θα διατηρήσει την αυξητική πορεία της ή αν θα υπάρξει οπισθοδρόμηση σε μία λιγότερο φιλελεύθερη εποχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:
- Roe v. Wade, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Planned Parenthood of Southeastern Pennsylvania v. Casey, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Arkansas Near Total Abortion Ban, CNN, διαθέσιμο εδώ
