Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,
Οι δραστηριότητες εργασίας καταναλώνουν το μεγαλύτερο μέρος της μέρας ενός ενήλικα και κατά συνέπεια αλληλεπιδρούν με τις διάφορες πτυχές του χαρακτήρα και της καθημερινότητάς του και καταφέρνουν να επηρεάζουν και να επηρεάζονται αντίστοιχα από τη γενικότερη δομή της ζωής του. Μικρή σημασία έχει αν στην οργάνωση της μέρας του περιλαμβάνονται ψυχοθεραπείες, αγχολυτικά χάπια, εργοθεραπείες και άλλες εναλλακτικές μορφές διαχείρισης της συμπτωματολογίας της οποιασδήποτε μορφής ψυχασθένειας, ενώ σε αντιδιαστολή μέγιστη σημασία έχει το κατά πόσο το άτομο «διψά» για προσφορά και για προσωπική ανέλιξη. Φυσικά, εν έτει 2021 δεν μοιραζόμαστε όλοι αυτή την προσέγγιση, πράγμα απόλυτα σεβαστό αλλά όχι θεμιτό, με αποτέλεσμα από τον επαγγελματικό στίβο να μην λείπει -δυστυχώς- το στίγμα της ψυχικής διαταραχής.
Ως εργασία ορίζεται οποιαδήποτε παραγωγική δραστηριότητα, είτε έμμισθη είτε άμισθη, που συμβάλλει στη συντήρηση ή την πρόοδο της κοινωνίας, καθώς επίσης και στην επιβίωση και την ανάπτυξη του ατόμου. Η εργασία περιλαμβάνει έργα δεσμευτικά για το άτομο που εκτελούνται με ή χωρίς οικονομική ανταμοιβή ή επιβράβευση. Παρατηρούμε ότι τονίζεται το γεγονός πως η εργασία δεν συνδέεται απαραίτητα με τις οικονομικές απολαβές, καθώς όσο πρωτοφανές κι αν φαίνεται, για κάποια άτομα είναι πολύ πιο σημαντικό να παράγουν σκόπιμη δραστηριότητα παρά να πληρωθούν για το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους. Ακόμη και για την πλειονότητα των ατόμων που δεν νοσούν, η εργασία απαριθμεί πολλαπλά οφέλη για την ψυχοσωματική τους ακεραιότητα και ευεξία. Ενισχύει την προσωπικότητα του ατόμου, το αίσθημα παραγωγικότητας και προσωπικής ανάπτυξης, ενώ υποστηρίζει την επιβίωσή του και την αίσθηση αυτονομίας του. Αντίστροφα, η ανεργία είναι υπεύθυνη για κακή ψυχική υγεία.
Αναγνωρίζοντας το δίπολο αυτό και αξιολογώντας τα ελλείμματα των ατόμων με ψυχική διαταραχή, οι θεραπευτές τείνουν να εντάσσουν στα θεραπευτικά τους προγράμματα την ενίσχυση δεξιοτήτων που μπορούν να οδηγήσουν μακροπρόθεσμα στην ένταξη σε εργασιακά πλαίσια. Λόγω της φύσης της πλειοψηφίας των ψυχικών συμπτωμάτων στη λειτουργικότητα του ατόμου, η αποτελεσματική εμπλοκή σε εργασία δυσχεραίνεται χωρίς την κατεύθυνση και την εμπλοκή των ειδικών.
Η αναρρωτική διαδικασία των ατόμων με ψυχικά προβλήματα υποστηρίζεται από τη διατήρηση σκοπού και νοήματος ζωής, την ικανοποιητική διαβίωση, την ελπίδα και την παραγωγικότητα, παρά τους περιορισμούς που προκύπτουν από την ασθένεια και από το περιβάλλον, από στοιχεία δηλαδή που δύναται να απορρέουν από μια έστω μερικώς επιτυχημένη εργασιακή ενασχόληση. Δεν έχει επιτευχθεί η αμερόληπτη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας, ενώ παρά τα βιβλιογραφικά τεκμηριωμένα πλεονεκτήματα που προκύπτουν, τα άτομα που νοσούν είναι λιγότερο πιθανό να προσληφθούν ακόμη και σε σχέση με άτομα με άλλου είδους αναπηρίες, με αποτέλεσμα το υποτιθέμενο δικαίωμα στην εργασία να βρίσκεται σε διαρκή κρίση. Είναι σαφές πως η απασχόληση ατόμων με οποιουδήποτε είδους διαταραχή πρέπει να πληροί κάποια συγκεκριμένα κριτήρια ώστε να είναι αποτελεσματική τόσο για τον εργαζόμενο όσο και για τον εργοδότη. Η μη τήρηση των διαλλειμάτων ή του προβλεπόμενου ωραρίου από τη μεριά του υπευθύνου, για παράδειγμα, ίσως επέφερε μια πραγματικά μεγάλη ταραχή. Όμως, εδώ τίθεται το εξής ερώτημα: αν οι συνθήκες εργασίας στην πλειονότητα των εργασιακών χώρων ήταν λιγότερο ψυχοφθόρες για τον εκάστοτε εργαζόμενο, μήπως το χάσμα μεταξύ ψυχικής ασθένειας και εργασίας θα μειωνόταν; Μήπως το πρόβλημα δεν είναι η «ευαισθησία» των ψυχικά πασχόντων να ανταποκριθούν, αλλά η αναγκαστική «αντοχή» των εργαζομένων σε οποιαδήποτε δυσμενή συνθήκη;
Στον ελλαδικό χώρο, για την εν μέρει επίλυση του προβλήματος της ανεργίας των ατόμων με αναπηρίες ψυχικού -κυρίως- περιεχομένου, θεσμοθετείται για πρώτη φορά το 1999 στο πλαίσιο της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης η λειτουργία των Κοι.Σ.Π.Ε., οι οποίες αποτελούν «κοινωνικές επιχειρήσεις» για την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας. Στο πλαίσιο αυτό, οι Κοι.Σ.Π.Ε., εκτός από τη θεμελιώδη κατεύθυνση της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, παρουσιάζονται ως επιχειρηματικές δομές, οι οποίες καλούνται να συσταθούν και να λειτουργήσουν με μια διαφορετική, εναλλακτική κουλτούρα για τη διαδικασία προώθησης στην απασχόληση. Οι υπηρεσίες αυτές, όμως, αποτελούν κάποια από τα τελευταία στάδια της εξέλιξης του ατόμου που έχει αποδεχτεί τον εαυτό του, έχει ξεκαθαρίσει τον στόχο του και θέλει να εργαστεί, καθώς ένα μεγάλο μέρος της προσπάθειας αυτής καταβάλλεται εντός του φορέα στον οποίο έχει απευθυνθεί το άτομο για τη γενικότερη φροντίδα του (π.χ. οικοτροφεία, ΕΕΕΚ), όπου εκεί αναπτύσσει ένα ευρύ φάσμα δεξιοτήτων, δραστηριοτήτων και γνώσεων σε διαρκή συνεργασία με τους φροντιστές και τους ειδικούς. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα στο άτομο να επιλέξει μαζί με τους επιβλέποντές του και με βάση τις δυνατότητες και τις επιδιώξεις του τον επαγγελματικό κλάδο στον οποίο θέλει να εξελιχθεί.
Η κοινωνία μας έχει την υποχρέωση να στηρίζει το εργατικό δυναμικό που προσπαθεί για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Οι οργανισμοί οφείλουν να ενημερώνονται και να εναρμονίζονται με τις εξελίξεις, παραβλέποντας ταμπού παλαιότερων εποχών. Ας αναγνωρίσουμε πως, όταν για κάποιους το πρωινό ξύπνημα για να πάνε στη δουλειά αποτελεί το δυσκολότερο κομμάτι της μέρας τους, για άλλους αποτελεί την πιο «γλυκιά» κούραση ή ακόμη και τον αυτοσκοπό της ύπαρξής τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Creek, J. & Lougher, L. (2014) Εργοθεραπεία και Ψυχική Υγεία, Τέταρτη έκδοση. Αθήνα: ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ
- Κουλουμπή, Μ. (2017) ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Η προσέγγιση της Εργοθεραπείας. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ
- «Αξιολόγηση κατά την διάρκεια (on going) της εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης “ΨΥΧΑΡΓΩΣ” από το 2011 μέχρι και το 2015», psychargos.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι οι Κοι.Σ.Π.Ε.;, acoop.gr, διαθέσιμο εδώ
- Άρθρο 27: Θέματα Ειδικής Αγωγής, opengov.gr, διαθέσιμο εδώ
