Της Φαίης Φωτιάδου,
Ανάμεσα στους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα συγκαταλέγεται ο σπουδαίος ζωγράφος και γλύπτης Αλμπέρτο Τζιακομέτι (Alberto Giacometti). Ανήκε, αρχικά, στο κίνημα του Σουρεαλισμού, όμως σταδιακά προσχώρησε στον Υπαρξισμό. «Η τέχνη δεν είναι παρά ένα μέσο για να βλέπεις», υποστήριζε η θεωρητική του κι έτσι προτίμησε τα έργα του να μην είναι απλώς «όμορφες ζωγραφιές» και «ωραία γλυπτά». Δημιουργούσε με σκοπό να δει και να δείξει, ενώ έδινε ιδιαίτερη προσοχή στο σχέδιο, που θεωρούσε πως είναι η βάση των πάντων.
Μερικές από τις πιο γνωστές φιγούρες του τις δημιούργησε κατά την μεταπολιτική περίοδο, ενώ, ήδη από τη δεκαετία του 1940, ο Τζιακομέτι ξεκίνησε να παράγει μια νέα σειρά έργων. Αφοσιώνεται στις «Συνθέσεις με Φιγούρες» που παίρνουν διάφορα μεγέθη και αποκτούν τραχιά μορφή. Η θεματική στα έργα του φαίνεται να είναι επαναλαμβανόμενη, είναι όμως μια ακόμα από τις θεωρίες του σχετικά με τη ζωή. Με τον ίδιο τρόπο που οι συνθέσεις του είναι όμοιες μεταξύ τους, έτσι και τα γεγονότα και οι στιγμές της ζωής δεν διαφέρουν η μία από την άλλη, καθώς ζούμε σε μια επαναλαμβανόμενη ρουτίνα.
«Βυθίζοντας τα δάχτυλά μου στον γύψο, αναζητώ κάτω από το δέρμα τα οστά, το κρανίο, τους σπονδύλους, το ανθρώπινο σώμα αποφλοιωμένο»
-Αλμπέρτο Τζιακομέτι
Στο έργο «Πλατεία Μεγαλούπολης», οι μορφές, σμιλευμένες από πηλό, αποτελούν μια ομάδα. Τέσσερις άντρες, μια γυναίκα, καθεμία καχεκτική μορφή ακολουθεί άσκοπα από μια διαφορετική κατεύθυνση. Μπορεί να βρίσκονται σωματικά κοντά το ένα στο άλλο, όμως γίνεται αντιληπτή η απροθυμία να συνδεθούν μεταξύ τους σε κάποιο επικοινωνιακό πλαίσιο. Η χάλκινη πλάκα που στηρίζει τις φιγούρες χρησιμεύει τόσο ως βάση όσο και ως πλατεία. Οι άνθρωποι αποδίδονται εξωπραγματικοί, σκελετωμένοι, με μακρόστενα άκρα και κορμό, τόσο περιορισμένο που θυμίζει υπερφυσική οντότητα. Παρ’ όλα αυτά, το συνολικό ύψος δεν ξεπερνά το μισό μέτρο.
Αυτό που κατάφερε ο Τζιακομέτι, συρρικνώνοντας τις μορφές του, ήταν η ολοκληρωμένη ματιά της σύνθεσης. Χωρίς το βλέμμα να πηδά από τη μία λεπτομέρεια στην άλλη, ο θεατής βλέπει μια εικόνα στο σύνολό της. Πρόκειται για μια τεχνική που εισήγαγε στη γλυπτική, εκείνη της απόδοσης της απόστασης. Στην ουσία, μέσα στο έργο του περιλαμβάνεται και η ίδια η απόσταση που χωρίζει τον δημιουργό από το δημιούργημά του τη στιγμή της κατασκευής του, αποδίδοντας τη μορφή έτσι όπως την αντιλαμβάνεται ο θεατής. Η τρισδιάστατη φύση του γλυπτού καταργείται, καθώς μοιάζει περισσότερο με πίνακα. Όπως οι χαρακτήρες του Μπέκετ, έτσι και οι χαρακτήρες του Τζιακομέτι αντιπροσωπεύουν μια θεωρία, κατά την οποία ο χώρος και ο χρόνος έχουν μια ιδιαίτερη θέση και προέρχονται από τον πυρήνα του κάθε όντος.
«Απτές, αλλά μη προσβάσιμες», χαρακτηρίστηκαν οι μορφές αυτού του γλυπτού-πίνακα, αφού δίνουν την αίσθηση πως, όσο κι αν πλησιάζει κανείς, παραμένουν το ίδιο μακριά. Όπως υποστηρίζει ο ίδιος ο Ζαν Πωλ Σαρτρ (Jean-Paul Sartre, Γάλλος φιλόσοφος και λογοτέχνης), δεν πρόκειται για ανθρώπινες φιγούρες, αλλά για τη σκιά που δημιουργούν. Ο πηλός αρκείται στο να ντύσει σχεδόν μόνο την αρματούρα, τον σιδερένιο σκελετό που στηρίζει το εύπλαστο υλικό. Το φως δεν μπορεί να σταθεί στις σχεδόν εξαϋλωμένες, απόκοσμες φιγούρες στο πάχος ενός μολυβιού, δίνοντάς τους μια σχεδόν διάφανη, αόρατη υπόσταση.
Η αντίθεση στο έργο γίνεται σαφής τόσο στον συμβολισμό όσο και στον ίδιο τον τίτλο του. Η πλατεία, μια μικρή έκταση, έρχεται σε αντιπαράθεση με την έννοια της μεγαλούπολης, με τον ίδιο τρόπο που ένας τόσο μεμονωμένος άνθρωπος αντιτίθεται σε μια απέραντη κενή πλατεία. Ακόμα, η μεγαλειότητα της βάσης του γλυπτού τάσσεται απέναντι από τα σκελετωμένα, εύθραυστα πλάσματα.
«Στο δρόμο οι άνθρωποι με εκπλήσσουν και με ενδιαφέρουν περισσότερο από οποιοδήποτε γλυπτό ή ζωγραφική. Κάθε δευτερόλεπτο οι άνθρωποι ρέουν μαζί και απομακρύνονται, μετά πλησιάζουν ο ένας τον άλλο για να πλησιάσουν ο ένας τον άλλο. Διαμορφώνουν και ανασχηματίζουν συνεχώς ζωντανές συνθέσεις με απίστευτη πολυπλοκότητα. Είναι το σύνολο αυτής της ζωής που θέλω να αναπαραγάγω σε ό,τι κάνω»
-Αλμπέρτο Τζιακομέτι
Το έργο γρήγορα απέκτησε πληθώρα ερμηνειών. Καθώς πρόκειται για την περίοδο μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί συνέδεσαν το έργο με τις συνέπειες, που επέφερε, που δεν είναι παρά λυπημένες φιγούρες, λεπτοί και κακοποιημένοι επιζώντες της μεγάλης καταστροφής, που περιπλανιούνται χωρίς νόημα και χωρίς κουράγιο μέσα σε ένα χάος. Ωστόσο, ο ίδιος δήλωσε, πως η σκηνή αναπαριστούσε τη σύγχρονη αστική εμπειρία.
Οι άνθρωποι συναντούν ανθρώπους. Κινούνται ανεξάρτητα μέσα στην τυχαία ενότητά τους. Είναι μαζί, αλλά ταυτόχρονα μόνοι, βυθισμένοι σε μεμονωμένες φιλοδοξίες και απορροφήσεις, όλοι γεμάτοι αποξενωμένοι και μόνοι. Θεωρήθηκε πως μέσα από το έργο του προσπαθεί να κατανοήσει την πορεία της ανθρώπινης ζωής. Ενσωμάτωσε στο έργο τις προσωπικές του φιλοσοφικές ανησυχίες, υποστηρίζοντας πως το αίσθημα της ανθρώπινης φύσης «άξιζε να γίνει τέχνη».
Μια ακόμη ερμηνεία που δόθηκε ήταν ο φόβος και η αμφιβολία για τη νέα πραγματικότητα, που αφορά την τεχνολογική εξέλιξη. Παίρνει τη μορφή ενός πιθανού δολοφόνου της ουσιαστικής επικοινωνίας, ο κόσμος μεταλλάσσεται σε ένα συνεχώς αβέβαιο μέρος για να ζει κανείς.
Ο καλλιτέχνης έλαβε μεγάλη αναγνώριση μετά το 1950, μέσα από εκθέσεις στην γκαλερί Pierre Matisse, και χάρη στο σπουδαίο δοκίμιο που έγραψε προς τιμήν του ο Σαρτρ. Πλέον έχουν ακολουθήσει πολλές εκθέσεις γύρω από το όνομά του, ενώ έχει δημοσιευτεί και μια βιογραφική ταινία, που επικεντρώνεται στον τελευταίο χρόνο της ζωής του Τζιακομέτι, τον οποίο πέρασε στο Παρίσι, σε ένα μικρό στούντιο στο Montparnasse, δουλεύοντας αδιάκοπα πάνω στα έργα του. Γεγονός είναι, πως η χρόνια αρρώστια του τον έκανε να μοιάζει όλο και περισσότερο με τις φιγούρες στα γλυπτά του, υπερβολικά λεπτές και οστεώδεις μορφές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Alberto Giacometti, guggenheim.org, διαθέσιμο εδώ
- Alberto Giacometti, moma.org, διαθέσιμο εδώ
- Sculpting the soul, thenation.com, διαθέσιμο εδώ
- How Alberto Giacometti’s fragile world view still resonates, theconversation.com, διαθέσιμο εδώ
- History of Architecture and Sculpture, Alberto Giacometti, all-art.org, διαθέσιμο εδώ
- Σπάνια εκμαγεία και σχέδια του κορυφαίου μοντέρνου γλύπτη που δεν έχουν εκτεθεί ποτέ ξανά, στη νέα έκθεση της Tate Modern, elculture.gr, διαθέσιμο εδώ
- Tucci, S. (Σκηνοθέτης). (2017). Final Portrait [Ταινία].
- Zonda, R. (2012). Alberto Giacometti, A Retrospective Exhibition. Academia.
- ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ. Στο Ε. Μ. Όλγα Ζιρώ, Ιστορία της Τέχνης (σσ. 309-324). «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ».
