Του Γιώργου Δαλακούρα,
Ο Ηφαιστίωνας, ένας άνδρας του οποίου η φήμη έχει συνδεθεί με τον Αλέξανδρο Γ΄ Μέγα, υπήρξε μία δευτερεύουσα προσωπικότητα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, αλλά το όνομά του μέχρι και σήμερα είναι διαδεδομένο. Ο ίδιος ήταν Μακεδόνας και ήταν συνομήλικος του μεγάλου κατακτητή της Ανατολής. Πρέπει να προερχόταν από ευγενικής καταγωγής οικογένεια, ενώ, μάλλον, ανατράφηκε κοντά στον Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης μερίμνησε για την εκπαίδευση του Αλεξάνδρου Γ΄ και των βασιλικών παίδων, στους οποίους άνηκε και ο Ηφαιστίωνας, μέσω των διδασκαλιών του στη Μίεζα της Μακεδονίας.
Από νεαρή, λοιπόν, ηλικία, οι δύο άνδρες ανέπτυξαν μία δυνατή σχέση και ο ένας στεκόταν στο πλευρό του άλλου.
Ο Ηφαιστίωνας ακολούθησε τον Μέγα Αλέξανδρο στη μεγαλόπνοη εκστρατεία προς την Περσική Αυτοκρατορία και την κατάκτηση της ασιατικής ενδοχώρας. Το 324 π.Χ., έναν χρόνο πριν τον θάνατο του Μακεδόνα στρατηλάτη, ο Ηφαιστίωνας πέθανε. Αιτία του θανάτου του φαίνεται πως ήταν κάποια αρρώστια, η οποία και τον ταλαιπώρησε. Η απώλεια του παιδιόθεν συντρόφου του συνέτριψε τον Αλέξανδρο, ο οποίος και μερίμνησε για τη μεγαλειώδη ταφή του νεκρού.
Κατά τις μακεδονικές ταφικές πρακτικές, οι νεκροί αποτεφρώνονταν. Ο Αλέξανδρος φρόντισε να ανάψει μία τεραστίων διαστάσεων πυρά, ώστε να καεί το νεκρό σώμα του Ηφαιστίωνα. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα μαρτυρούν την ύπαρξη πυράς στην ευρύτερη περιοχή της Βαβυλώνας, το κέντρο της πολυπολιτισμικής αυτοκρατορίας, που είχε σχηματισθεί. Πένθος κηρύχθηκε αστραπιαία στην πόλη και ο γιατρός του νεκρού πρέπει να θανατώθηκε! Τα άλογα των ανδρών κουρεύτηκαν, ενώ και ο ίδιος ο Αλέξανδρος Γ΄ πρέπει να έκοψε τα μαλλιά του. Η μουσική απαγορεύθηκε. Ο μόνος ήχος που αντηχούσε ήταν ο θρήνος για τον νεκρό Ηφαιστίωνα. Κατόπιν, ο Αλέξανδρος Γ΄ αιτήθηκε χρησμού από το μαντείο του Άμμωνος στην Αίγυπτο. Το ιερατείο αποφάσισε πως ο Ηφαιστίωνας πρέπει να τιμηθεί ως ήρωας. Έτσι, διοργανώθηκαν γυμνικοί και μουσικοί αγώνες προς τιμήν του, ενώ πιθανό είναι πως ζήτησε να τιμάται ο νεκρός του σύντροφος ισόβια. Πρέπει να σημειωθεί, πως η πρακτική διοργάνωσης νεκρικών αγώνων ήταν εξαιρετικά συνήθης στον ελλαδικό χώρο από πρωιμότερες περιόδους (αρκεί να θυμηθεί κανείς του νεκρικούς αγώνες που διοργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιμήν του Πατρόκλου). Ακόμη, λαμπροί καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων πρέπει να ήταν και ο περίφημος Απελλής, εκλήθησαν, ώστε να φιλοτεχνήσουν τον τύμβο του. Το κόστος της κηδείας του Ηφαιστίωνα υπολογίζεται περί τα 10.000 τάλαντα, ένα από τα υψηλότερα ποσά που πρέπει να είχε δαπανηθεί καθ΄ όλη τη διάρκεια της αρχαίας ελληνικής ιστορίας για έναν τέτοιο σκοπό.
Καθώς το πένθος του Αλεξάνδρου Γ΄ ήταν δυσβάσταχτο, θρηνούσε για μέρες για τον χαμό του Ηφαιστίωνα και είχε εγκαταλείψει τον στρατό του. Μετά από λίγο διάστημα, μαζί με τους άνδρες του, εκστράτευσε κατά των Κοσσαίων. Οι Κοσσαίοι ήταν φύλο που επιχωρίαζε στον ορεινό ιστό της Μεσοποταμίας και δεν είχε αστική οργάνωση. Ο Αλέξανδρος Γ΄ τούς συνέτριψε και μάλιστα εκτέλεσε όλους τους ενήλικες, κατά την αφήγηση του Πλουτάρχου. Ο πόλεμος και η νίκη ήταν η γιατρειά του Αργεάδη μονάρχη, ώστε να λησμονήσει τα όσα είχαν συμβεί.
Λαμβάνοντας όλα τα παραπάνω υπόψιν, είναι δυνατό να εξαχθούν ορισμένα δεδομένα περί της ταφής του Ηφαιστίωνα, αλλά και των μακεδονικών ταφικών εθίμων γενικότερα.
Η ταφή, λοιπόν, ήταν ένα ολοκληρωμένο τελετουργικό. Σε πρώτη φάση, ο νεκρός πλενόταν και ντυνόταν. Το σώμα τοποθετούνταν σε μία κλίνη, προκειμένου να εξαγνισθεί. Ο Πλούταρχος αναφέρει, πως η σφαγή των Κοσσαίων ήταν ο εξαγνισμός του Ηφαιστίωνα! Κατόπιν, το νεκρό σώμα εναποτίθετο στην πυρά και στη συνέχεια περισυνελέγονταν τα οστά (ας θυμηθούμε τις περίφημες ολόχρυσες μακεδονικές λάρνακες). Το πένθος πλέον είχε ξεκινήσει. Η οικογένεια και ο στενός κύκλος του νεκρού είχαν χρέος να μην λησμονηθεί ο εκλιπών. Έτσι, όφειλαν να επισκέπτονται συχνά και τον τύμβο του.
Ο θάνατος στη Μακεδονία ήταν ένα πολύπλευρο γεγονός. Για τους Μακεδόνες, δεν ήταν το τέλος, αλλά, στην πραγματικότητα, ήταν το πέρασμα προς μία άλλη κατάσταση. Διονυσιακού τύπου τελετές φαίνεται πως συσχετίζονταν άμεσα με τα ταφικά έθιμα των Μακεδόνων, αν και δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη αναφορά επ΄ αυτού, όσον αφορά την περίπτωση του Ηφαιστίωνα.
Ακόμη, λόγος έχει γίνει για τις ομοιότητες που εντοπίζονται στις ταφές του Ηφαιστίωνα και του Πατρόκλου, αλλά και του Αλεξάνδρου Γ΄ και του Αχιλλέα. Ο Αλέξανδρος Γ΄, κατά το ήμισυ, ήταν Μολοσσός στην καταγωγή, δηλαδή συνδεόταν με τη μυθική γενιά του ήρωα του Τρωικού Πολέμου. Πολλές από τις κινήσεις του, καθ΄ όλη τη διάρκεια του βίου του, έχουν ερμηνευθεί ως μία απόπειρα «μίμησης» της δράσης του τελευταίου. Παρόλα αυτά, έχοντας κατά νου την αγάπη που έτρεφε για τον Ηφαιστίωνα, ασφαλώς και θα επιθυμούσε να τιμήσει με ένδοξο τρόπο τον σύντροφό του.
Συμπερασματικά, η πυρά, η ταφή του Ηφαιστίωνα φαίνεται πως έλαβε τεράστιες διαστάσεις. Ο Αλέξανδρος Γ΄ έδωσε μεγάλη βαρύτητα, ώστε να τιμηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ο παιδικός του φίλος και να μην λησμονηθεί από τους υπηκόους του. Μάλιστα, έχει υποστηριχθεί πως δεν ορίστηκε αντικαταστάτης του στο στράτευμα. Είναι ορατό πως ακολουθήθηκε το παραδοσιακό νεκρικό τελετουργικό, που εντοπίζεται στον μακεδονικό δυναστικό οίκο. Ο Ηφαιστίωνας ετάφη με όλες τις τιμές και όπως φαίνεται, επρόκειτο για μία από τις ακριβότερες ταφές του αρχαίου κόσμου, δείγμα του αντίκτυπου της απώλειάς του για τον Μακεδόνα στρατηλάτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αρριανός, Ἀλεξάνδρου ἀνάβασις, εκδ. Loeb.
- Πλούταρχος, Ἀλέξανδρος, εκδ. Loeb.
- Alonso V. (2009), «Some Remarks on the Funerals of the Kings: From Philip II to the Diadochi», in P. Wheatly-R .Hannah (eds.) Antipodes, Claremont, 276-298.
- Christensen P., Murray S. (2010), «Macedonian Religion», in Roisman J., Worthington I. (eds.) A companion to ancient Macedonia, Oxford, 428-445.
- Palagia O. (2000), «Hephasetion’s Pyre and the Royal Hunt of Alexander», in A. Bosworth-E. Baynnham (eds.), Alexander the Great in Fact and Fiction, Oxford, 167-206.
