Η εισαγωγή της βιομετρικής τεχνολογίας στην Ε.Ε.

Της Ευφροσύνης Κουκουφιλίππου,

Ήδη από τις απαρχές του 21^ου αιώνα, η τεχνολογία έχει γνωρίσει ραγδαία κι αλματώδη ανάπτυξη, αν συγκριθεί με τα επιτεύγματα των δεκαετιών του προηγούμενου ακριβώς αιώνα. Είναι πραγματικά  αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι μόλις μέσα σε δύο δεκαετίες καταφέραμε να κρατήσουμε κινητό με πλήκτρα -το οποίο ήδη τότε φάνταζε αντικείμενο που ξεπήδησε από ταινία επιστημονικής φαντασίας- και λίγο αργότερα κινητά υψηλής τεχνολογίας, τα οποία λειτουργούν με την αφή, αναγνωρίζουν το δακτυλικό αποτύπωμα, τα χαρακτηριστικά του προσώπου και πραγματοποιούν φωνητικές εντολές. Τα τελευταία που αναφέρθηκαν ονομάζονται βιομετρικά χαρακτηριστικά κι ολοένα κερδίζουν έδαφος στην αγορά τεχνολογικών προϊόντων, ενσαρκώνοντας το μέλλον της τεχνολογικής εξέλιξης.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με σκοπό να προάγει την έρευνα και την καινοτομία στους χώρους της επιστήμης και της τεχνολογίας, δημιούργησε ένα πρόγραμμα, το Horizon 2020 το οποίο χρηματοδοτείται με έναν γενναιόδωρο προϋπολογισμό, ύψους 80 δις ευρώ. Εκ των 80 δις, περίπου 1,7 δις διοχετεύονται σε ένα υπο-πρόγραμμα του Horizon 2020, το οποίο προωθεί την ανάπτυξη προϊόντων ασφαλείας για αστυνομικές δυνάμεις και ομάδες συνοριακού ελέγχου που ανήκουν τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Ειδικότερα, συμπεριλαμβάνονται τεχνολογίες που βασίζονται στην Τεχνητή Νοημοσύνη (AI), μη επανδρωμένα drones, λογισμικό επαυξημένης πραγματικότητας (AR), σε εφαρμογές αναγνώρισης προσώπου, ίριδας, φωνής και φλεβών (βιομετρικά χαρακτηριστικά) και ό,τι άλλο είναι χρήσιμο για να επιτυγχάνεται η απαιτούμενη εποπτεία.

Και μόνο η ιδέα εφαρμογής αυτών των προϊόντων στη μελλοντική καθημερινή μας ζωή φαντάζει δυστοπική-οργουελική σκηνή. Στην πραγματικότητα, όμως, όλα αυτά εκ χρονικής απόψεως δεν είναι παρά μία ανάσα μακριά. Μερικά από τα βιομετρικά χαρακτηριστικά είναι ήδη ενσωματωμένα στα smartphones, με την δική μας συναίνεση, τα drones αποτελούν πλέον ένα σημαντικό κομμάτι του στρατιωτικού τομέα ενώ η Τεχνητή Νοημοσύνη εξελίσσεται γοργά. Βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν είναι αποδεκτή η δαιμονοποίηση των νέων τεχνολογιών και η έμμονη προσκόλληση σε παλαιολιθικές κι απαρχαιωμένες τεχνολογικές επιτυχίες. Κρούεται, εντούτοις, ο κώδων του κινδύνου για τις εκφάνσεις των νέων τεχνολογιών που καταστρατηγούν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και ξεπερνούν τα λεπτά και δυσδιάκριτα όρια της βιοηθικής.

Μέχρι στιγμής, το πρώτο προϊόν που αφορά τον έλεγχο εισόδου δια των ευρωπαϊκών συνόρων με την επωνυμία iBorderCtrl, είναι γεγονός. Πρόκειται για έναν ανιχνευτή ψεύδους Τεχνητής Νοημοσύνης (AI lie detector) ο οποίος είναι ικανός, όπως ισχυρίζονται οι δημιουργοί του, να αναγνωρίζει μικρο-εκφράσεις του προσώπου -μορφασμούς- οι οποίοι δύνανται να «προδώσουν» τους ψευδείς ισχυρισμούς του ατόμου που ομιλεί ενώ απαντά σε ερωτήσεις που του τίθενται. Η ανάπτυξη της εφαρμογής απορρόφησε 45 εκατ. ευρώ από το πρόγραμμα Horizon, λειτούργησε πιλοτικά στα χερσαία σύνορα της Λιθουανίας, της Ουγγαρίας και της Ελλάδας, ωστόσο συνάντησε σκόπελο στην προσπάθεια πλήρους εφαρμογής σε όλα τα μέλη της Ε.Ε. Ο «σκόπελος» αυτός φέρει όνομα και είναι ο Γερμανός ευρωβουλευτής Patrick Breyer από τον μικρό κομματικό σχηματισμό των Πειρατών. Ο Γερμανός ευρωβουλευτής ζήτησε πρόσβαση στα έγγραφα που εγκρίνουν το iBorderCtrl βασιζόμενος στους ευρωπαϊκούς νόμους και στα δικαιώματα περί διαφάνειας. Η Ε.Ε. αρνήθηκε την πρόσβαση στα έγγραφα, ισχυριζόμενη την προστασία εμπορικών δικαιωμάτων που αφορούν την εφαρμογή iBorderCtrl. Ο Patrick Breyer προχώρησε σε αγωγή κατά της Ε.Ε., ζητώντας άρση του αδικαιολόγητου απορρήτου επί των εγγράφων και η υπόθεση παραπέμφθηκε προς εκδίκαση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (ECJ). Επιπροσθέτως, η εφαρμογή σε πείραμα που διενεργήθηκε απέτυχε, κρίνοντας λανθασμένα πως το άτομο ψευδόταν ενώ στην πραγματικότητα έλεγε την αλήθεια.

Η Ε.Ε. προσπαθεί εντατικά να ανταγωνιστεί την τεχνολογία και τις πρακτικές ασφαλείας που ισχύουν στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στην Κίνα και στη Ρωσία. Η Ένωση, όμως, δεν εμφανίζει χαρακτηριστικά των πολιτικών συστημάτων αυτών των χωρών. Αποτελεί ένα κράμα εθνικοτήτων, ιδεολογιών και οικονομικών συμφερόντων. Κατά συνέπεια, συνιστά δικαίωμα όλων των ευρωπαίων πολιτών, σύμφωνα με την αρχή της διαφάνειας που διέπει το ευρωπαϊκό κράτος δικαίου, η πρόσβαση σε πρωτοβουλίες της Ένωσης μέσω εγγράφων, έτσι ώστε να γνωρίζουν με σαφήνεια οι πολίτες σε ποιες ενέργειες διοχετεύονται τα χρήματα που καταβάλουν δια της φορολογίας που τους επιβάλλεται. Προσχήματα περί προστασίας «εμπορικών συμφερόντων», δημιουργούν μονάχα δεύτερες σκέψεις και κινούν υποψίες που οδεύουν σε υποθέσεις για παράνομα κονδύλια, διαφθορά κι «ανήθικους» σκοπούς. Η Ε.Ε. φαίνεται να τρέμει στην ιδέα άσκησης κριτικής στις συγκεκριμένες τεχνολογικές πρωτοβουλίες, εφόσον κάτι τέτοιο θα έβλαπτε την πώληση των επερχόμενων προϊόντων ασφαλείας τα οποία είναι περιζήτητα σε άλλες αγορές.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως από το κονδύλι για έρευνα ενδυνάμωσης της κρατικής ασφάλειας, έχει επωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό ο ιδιωτικός τομέας, απορροφώντας περίπου το 42% και συμμετέχοντας ως κύριος εταίρος σε projects, ενώ ο δημόσιος τομέας και τα ινστιτούτα ερευνών λαμβάνουν πολύ μικρότερο κομμάτι της πίτας. Για την χορήγηση της χρηματοδότησης σε τέτοιου είδους προγράμματα υπάρχει το συμβουλευτικό σώμα PASAG (Protection and Security Advisory Group), το οποίο επίσης αποτελείται στην πλειοψηφία του από παράγοντες του ιδιωτικού τομέα που επωφελούνται ανάλογα με το που προσπαθούν να διοχετεύσουν τους πόρους. Τις τελικές αποφάσεις πράγματι τις παίρνει το Ευρωκοινοβούλιο, αλλά είναι ευρέως γνωστό το μέγεθος της πίεσης που ασκείται από τον ιδιωτικό τομέα με το lobbying. Πλέον, η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών δεν απειλείται μόνο από το κράτος, αλλά και από τους ισχυρούς ιδιωτικούς οργανισμούς.

Σε αυτό το σημείο βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά σε μία διάσταση απόψεων. Από τη μία κρατεί η άποψη ότι δεν πρέπει να σταματάμε την εξέλιξη της τεχνολογίας, κι από την άλλη δυναμώνει η άποψη πως οι δημόσιες αρχές δεν πρέπει να αποκρύπτουν πληροφορίες για θέματα μαζικής εποπτείας των πολιτών, οπτική που αντικειμενικά ανακόπτει την πορεία της τεχνολογικής εξέλιξης. Τον γόρδιο δεσμό καλείται να λύσει η επιστήμη της βιοηθικής η οποία προς το παρόν είναι έρμαιο οικονομικών συμφερόντων στις ευρωπαϊκές διαδικασίες για δημιουργία προϊόντων ασφαλείας με βιομετρικά στοιχεία. Οι επιτροπές κωλύονται να λειτουργήσουν απρόσκοπτα και ορθολογικά λόγω των μεγάλων πιέσεων που δέχονται από τα lobbies, ενδεχομένως κι από λειτουργούς του δημόσιου τομέα, για να εγκρίνουν projects, τα οποία όπως δηλώνουν είναι εξ’ αρχής -γεγενημένης της ιδέας- «ανήθικα». Η βιομετρική τεχνολογία θέτει σε κίνδυνο τα κεκτημένα πολυετών αγώνων για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εξάλειψη των διακρίσεων, απειλεί στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα που αφορούν τα προσωπικά δεδομένα και την προσωπικότητα και εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με την αποθήκευση, την επεξεργασία και το διαμοιρασμό των βιομετρικών χαρακτηριστικών που θα συλλέγονται για εμπορικούς φυσικά σκοπούς.

Οι τρομοκρατικές ενέργειες, ιδιαίτερα αυτές στην αρχή του αιώνα, οι συνεχείς μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές, είναι γεγονότα που επικαλείται η Ε.Ε. για να προωθήσει την ανάπτυξη, τη χρήση προϊόντων εποπτείας και την εισαγωγή αυτής της τεχνολογίας. Η βιομετρική τεχνολογία, στο στάδιο που βρίσκεται, είναι εξαιρετικά αμφισβητήσιμη κι αμφιλεγόμενη. Από τη στιγμή που δε συμβαδίζει με τις ευρωπαϊκές αρχές και τα δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών, αλλά και δεν ελέγχεται κατάλληλα από τις αρμόδιες επιτροπές, είναι αθέμιτη η έγκρισή της και η πώλησή της στην αστυνομική και στρατιωτική αγορά. Ελάχιστες ελευθερίες μας έχουν απομείνει που δεν έχει αποκόψει η υπέρμετρη ασκούμενη εποπτεία από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το διαδίκτυο και από τις εφαρμογές γεωεντοπισμού ή καταγραφής ήχου, κι αυτό πάλι, μάλλον, αμφισβητείται.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Sci-fi surveillance: Europe’s secretive push into biometric technology, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
• We tested Europe’s new lie detector for travelers-and immediately triggered a false positive, The Intercept, διαθέσιμο εδώ
• Commission under pressure in EU court over ‘lie detector tech’, EURACTIV, διαθέσιμο εδώ
• HORIZON 2020 εν συντομία, Europa.eu, διαθέσιμο εδώ