Της Νικολέτας Κουγεντάκη,
Μάρτιος 2021, έναν χρόνο ακριβώς μετά την εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων κορωνοϊού στη χώρα μας και την έναρξη της πανδημίας, η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα ακόμη καθεστώς lockdown. Ένα καθεστώς, που όχι μόνο φαντάζει, αλλά είναι -αν όχι για όλους- για τους περισσότερους από εμάς ένας δίχως τέλος εφιάλτης. Ένας εφιάλτης, ο οποίος μέρα με τη μέρα μας ωθεί σε έναν δρόμο μακριά από τα αγαθά της ανθρώπινης ζωής, σε μια απομακρυσμένη πορεία και επικίνδυνη αποστασιοποίηση απ’ αυτά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, πλήττεται και η επαφή μας με τα αγαθά του πολιτισμού και της ιστορίας, συγκεκριμένα με τα αρχαιολογικά μας μνημεία.
Μπορεί τα αρχαιολογικά μνημεία να μην αποτελούν αγαθά ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο και την καθημερινότητά του, μπορεί πολλοί να διαφωνούν ως προς το ότι αποτελεί πλήγμα στη ζωή μας η μη δυνατότητα επαφής με αυτά, αλλά οι θέσεις αυτές δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα. Τα μνημεία αποτελούν δημιουργήματα παλαιότερων πολιτισμικών περιόδων, τα οποία έχουν ξεχωριστή ιστορική και καλλιτεχνική αξία, αφού είτε αναδεικνύουν το επίπεδο ανάπτυξης και τα αισθητικά κριτήρια μιας συγκεκριμένης εποχής είτε με το κάλλος και την καλλιτεχνική αρτιότητά τους προσφέρουν συγκίνηση διαχρονικά τόσο στους ανθρώπους του τόπου, όπου βρίσκονται, όσο και στους επισκέπτες τους, όπως δείχνει και ο ορισμός τους.
Οι αρνητικές συνέπειες από αυτή την αποστασιοποίηση είναι, προφανώς, αναπόφευκτες. Πώς, άλλωστε, να μην είναι, από την στιγμή που τα μνημεία αποτελούν τα αποτυπώματα του πολιτισμού, των κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών και της ιδεολογίας της εποχής που φιλοτεχνήθηκαν ως ένα ορατό κομμάτι της ιστορίας; Πώς αλλιώς θα επιτευχθεί η καλύτερη γνωριμία του παρελθόντος και κατ’ ακόλουθα η διασύνδεσή του με το παρόν; Ο επισκέπτης ενός μνημείου, ακόμη κι αν έχει προηγουμένως μελετήσει τα σχετικά ιστορικά στοιχεία, μόνο όταν το αντικρίζει από κοντά, μπορεί να εκτιμήσει την πραγματική του αξία, συνειδητοποιώντας την έκταση των εργασιών που χρειάστηκαν για τη δημιουργία του. Έτσι, η άμεση αυτή επαφή με το μνημείο προσφέρει ουσιαστική κατανόηση της αισθητικής αξίας του, κατά τρόπο που η απλή παράθεση πληροφοριών σε ένα βιβλίο δεν θα μπορούσε να προσφέρει.
Αντιστοίχως, τι άλλο θα μπορούσε να αποτελέσει τον καταλληλότερο θεματοφύλακα αξιών και προτύπων, ιδεωδών και ιδανικών και το σύμβολο αυτοθυσίας, ηρωισμού, που μυεί στις αξίες του μέτρου, της αρμονίας και του ανθρωπισμού, παρά ένα μνημείο; Ένα μνημείο, είτε έχει θρησκευτικό χαρακτήρα, όπως οι ναοί, είτε σχετίζεται με την κοσμική εξουσία, όπως ένα ανάκτορο, είτε σχετίζεται με την τέχνη και τον πολιτισμό, όπως, για παράδειγμα, το Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού, αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα της πορείας και της δυναμικής ενός λαού και επιτρέπει στον καθένα να αποκτά συναίσθηση της σημαντικής ιστορικής πορείας που έχει διανύσει το έθνος του, προσφέροντάς του πεποίθηση και πίστη στις δημιουργικές δυνάμεις του λαού, στον οποίο ανήκει. Μάλιστα, υπό τις παροντικές συνθήκες, όλοι μας θα αντλούσαμε ψυχική δύναμη από τα μνημεία του μακραίωνου πολιτισμού μας, καθώς θα συνειδητοποιούσαμε κάθε φορά πως ανήκουμε σε ένα έθνος που έχει επιδείξει υψηλή πνευματική ανάπτυξη και αξιοθαύμαστη αντοχή απέναντι στις δυσκολίες που έχει κατά καιρούς κληθεί να αντιμετωπίσει, τροφοδοτώντας μας με ελπιδοφόρες σκέψεις για μία Ελλάδα που θα κατορθώσει με την πάροδο του χρόνου να ξεπεράσει την υγειονομική κρίση του κορωνοϊού. Τα μνημεία, επομένως, δεν είναι απλώς υλικά δημιουργήματα, συνιστούν κομμάτι της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς και πηγή υπερηφάνειας για τους ανθρώπους του τόπου μας.
Με δεδομένη, λοιπόν, την ιδιαίτερη αυτή αξία, που έχουν τα διάφορα ιστορικά μνημεία, είναι εύλογη η ανάγκη εύρεσης νέων τρόπων προσέγγισής τους, ειδικά τώρα εν καιρώ πανδημίας και καραντίνας. Γιατί να μην υπάρχει μέριμνα για τα αρχαιολογικά μνημεία, ενώ καθημερινά τίθενται στο τραπέζι των συζητήσεων προτάσεις για την ασφαλή συμμετοχή μας σε άλλα προσφερόμενα αγαθά; Γιατί να είναι επιτρεπτή αυτή η έκπτωση της μόρφωσης, της παιδείας και της καλλιέργειάς μας;
Προκειμένου να αποτραπεί η αποστασιοποίησή μας από τα αρχαιολογικά μνημεία, η τεχνολογία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως σύμμαχός μας. Η προβολή σχετικών ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση ή η δυνατότητα διαδικτυακής παρακολούθησής τους θα πρόσφερε την ευκαιρία σε ένα ευρύ κοινό από εμάς να αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση με τα αγαθά της πολιτισμικής κληρονομιάς μας. Παράλληλα, αξίζει να προσθέσουμε, ότι η εικονική περιήγηση σε μουσεία και η οργάνωση τηλεοπτικών ή διαδικτυακών περιηγήσεων σε αρχαιολογικούς χώρους, όπου τώρα δεν είναι εφικτή η επίσκεψή μας σε αυτούς, θα διευκόλυνε την απόκτηση γνώσεων για την κοινή ιστορία και τον πολιτισμό μας.
Διαπιστώνουμε, τελικά, ότι κανένα αρχαιολογικό μνημείο δεν μπορεί να τεθεί υπό καθεστώς lockdown. Ζούμε σε μία εποχή, που η τεχνολογία βρίσκεται στο απόγειό της και είναι χρέος μας υπό τις παρούσες συνθήκες να προωθήσουμε τη διαδικτυακή επαφή μας με τα σημαντικά αυτά αποτυπώματα του πολιτισμού και της ιστορίας. Η παροχή ψηφιακού αρχαιολογικού υλικού θα μας αφυπνίσει ως ένα βαθμό από τον εφιάλτη της καραντίνας, που έλκει σαν μαγνήτης την αποστασιοποίησή μας από τα αρχαιολογικά μνημεία!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ανθρωπιστικά: Ι Ελληνική Κλασική Παιδεία ΙΙ Φιλολογική Ερμηνεία, Κακριδής Ιωάννης, Εστία, Αθήνα, 2002
