Της Μαριθένιας Μιχαλοπούλου,
Το ανθρώπινο σώμα έχει ουκ ολίγες φορές παρομοιαστεί με ένα εργοστάσιο. Όπως κάθε παραγωγική μονάδα, έτσι κι αυτό βρίθει αποβλήτων και τοξικών ουσιών. Ικανή και αναγκαία συνθήκη για να συνεχίσει να επιτελεί απρόσκοπτα τις λειτουργίες του είναι η αποβολή των εν λόγω ουσιών. Πώς πραγματοποιείται αυτό; Με την ομαλή λειτουργία του απεκκριτικού συστήματος. Από ποιους; Τους νεφρούς. Και τι συμβαίνει, όταν αυτοί υπολειτουργούν; Νεφρική ανεπάρκεια.
Για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου, απαιτούνται στοιχειώδεις γνώσεις για τη δομή και τη λειτουργική οργάνωση του τμήματος. Αρχικά, το απεκκριτικό σύστημα στελεχώνεται από τον αριστερό και δεξιό νεφρό, τους αντίστοιχους ουρητήρες, την ουροδόχο κύστη και την ουρήθρα. Οι κύριες λειτουργίες του είναι η ρύθμιση του όγκου των εξωκυττάριων υγρών και της αρτηριακής πίεσης, η διατήρηση της ισορροπίας ιόντων, η ομοιοστατική ρύθμιση του pH, η απέκκριση αποβλήτων, η παραγωγή ορμονών και η γλυκονεογένεση. Φυσικά, «εξωτερικοί συνεργάτες» συμβάλλουν ενεργά στην πραγμάτωση των διεργασιών αυτών, χωρίς όμως να αποτελούν αξιοσημείωτα μέλη της ομάδας. Τον κυριότερο ρόλο όλων φέρουν οι νεφροί, οι οποίοι καθίστανται υπεύθυνοι για τη διατήρηση της ισορροπίας νερού, αλάτων και ανόργανων συστατικών (Na, K, Ca, P) στο αίμα, την απομάκρυνση των μεταβολικών αποβλήτων, καθώς και των ήδη χρησιμοποιημένων διαλυμένων συστατικών σε υγρή και αέρια κατάσταση. Η ισορροπία αυτή, μάλιστα, είναι κρίσιμη για τη λειτουργία των νεύρων, των μυών και των διαφόρων ιστών του οργανισμού. Ταυτόχρονα, συνδράμουν στη δημιουργία ερυθρών αιμοσφαιρίων και στον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης, παράγοντας ορμόνες.
Οι νεφροί είναι όργανα αποτελούμενα από πολυάριθμες μονάδες φιλτραρίσματος, κατά κόσμον γνωστές ως νεφρώνες. Κάθε νεφρώνας απαρτίζεται από ένα σπείραμα και ένα σωληνάριο: το πρώτο φιλτράρει το αίμα και το δεύτερο επαναφέρει στο αίμα τις χρήσιμες ουσίες και απομακρύνει τις άχρηστες. Πιο αναλυτικά, τα λεπτά τοιχώματα του σπειράματος διαπερνούν μόνο απόβλητα και υγρά, επιτρέποντας στα κύτταρα του αιμοποιητικού συστήματος και τις πρωτεΐνες να παραμείνουν στο προσαγωγό αρτηρίδιο. Παράλληλα, σε αυτό εντοπίζεται το σωληνάριο, κατά μήκος του οποίου ρέει το φιλτραρισμένο υγρό. Η γειτνίαση των δύο αυτών δομών επιτρέπει στο αιμοφόρο αγγείο να απορροφήσει το νερό, τα μέταλλα και τα θρεπτικά συστατικά από το σωληνάριο. Η περίσσεια οξέων καθώς και τα απόβλητα, μαζί με νερό, απομακρύνονται από τον οργανισμό υπό τη μορφή ούρων. Αξίζει να αναφερθεί πως μέσω της κυκλοφορίας αυτής, και σε μεγαλύτερη κλίμακα μέσω της νεφρικής αρτηρίας και φλέβας, οι νεφροί φιλτράρουν έως και 150 λίτρα αίματος ημερησίως, εκ των οποίων τα 1-2 λίτρα γίνονται ούρα. Μέσω του ουρητήρα μεταφέρονται από τους νεφρούς στην ουροδόχο κύστη και ύστερα μέσω της ουρήθρας αποβάλλονται.
Τα ανωτέρω, ωστόσο, λαμβάνουν χώρα μόνο υπό την προϋπόθεση ότι οι νεφροί λειτουργούν σωστά. Στη νεφρική ανεπάρκεια, το τμήμα κλείνει ή λειτουργεί με το μισό προσωπικό. Στην αρχή όλα βαίνουν αισίως, οι αλλαγές είναι ανεπαίσθητες και το τελικό προϊόν ικανοποιητικό. Με την πάροδο του χρόνου, βέβαια, η κατάσταση ανατρέπεται. Καθώς τα πρώτα προβλήματα αναδύονται, το να αγνοήσει κανείς την κατάσταση δεν αποτελεί επιλογή. Υπέρταση, οιδήματα, αλλαγή στην όψη και την ποσότητα των ούρων ή και παρουσία αίματος θεωρούνται ύψιστης σημασίας ενδείξεις. Συγκεκριμένα, η αλλαγή στην όψη περιλαμβάνει ύπαρξη αίματος ή αφρού και πιο έντονο χρωματισμό, εξαιτίας πρωτεϊνών. Ο παθών πρέπει να ανησυχήσει και να κινητοποιηθεί άμεσα.
Τι ωθεί, όμως, τους νεφρούς να απεργήσουν, να διαμαρτυρηθούν και, στην έσχατη περίπτωση, τι τους οδηγεί στη θεαματική αποχώρηση; Ένα ξαφνικό, έντονο, οδυνηρό συμβάν και η χρόνια αμέλεια ή το τοξικό εργασιακό περιβάλλον αποτελούν γερές βάσεις για την κατακρεούργηση του απεκκριτικού συστήματος. Γίνεται λόγος για την οξεία και τη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια.
Οξεία νεφρική ανεπάρκεια
Διακρίνεται περεταίρω σε προ-νεφρική και εγγενή. Ως κύρια αιτιολογία της προ-νεφρικής ανεπάρκειας θεωρείται η μειωμένη ροή αίματος προς τους νεφρούς και η μορφή αυτή καθίσταται η μόνη θεραπεύσιμη, ύστερα από έγκαιρη ιατρική παρέμβαση. Η αποκατάσταση ενδέχεται να είναι πλήρης ή μερική, ανάλογα με τις υποκείμενες παθήσεις. Η εγγενής νεφρική ανεπάρκεια ανάγεται σε άμεσο τραυματισμό στους νεφρούς, καρδιακή προσβολή, συσσώρευση τοξινών ή ισχαιμία. Η ανεπαρκής οξυγόνωση του ιστού, δηλαδή η ισχαιμία, προκαλείται από σοβαρή αιμορραγία, αποπληξία, σπειραματονεφρίτιδα κα απόφραξη των νεφρικών αιμοφόρων αγγείων. Εν πάση περιπτώσει, οι εξελίξεις είναι τόσο γρήγορες που το τμήμα μπορεί να κλείσει σε διάστημα μερικών ημερών, με το εργοστάσιο να υφίσταται ανυπολόγιστες ζημιές.
Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια
Διακρίνεται σε προ-νεφρική, εγγενή και μετα-νεφρική. Πρόκειται για συσσώρευση βλαβών που επιβαρύνουν τους νεφρούς και δεν συμβαίνει εν μία νυκτί. Παθήσεις όπως ο διαβήτης και η υψηλή αρτηριακή πίεση είναι τα πλέον συχνά αίτια εμφάνισης χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας. Παράλληλα, αυτοάνοσες ασθένειες, όπως ο λύκος και η νεφροπάθεια IgA, γενετικές ασθένειες που υπάρχουν εκ γενετής, όπως η πολυκυστική νεφρική νόσος, προβλήματα του ουροποιητικού συστήματος, καθώς και το νεφρωτικό σύνδρομο αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο.
Η νεφρική υποκατάσταση, επομένως, είναι αναπόφευκτη, με την αιμοκάθαρση, την περιτοναϊκή διύλιση και τη μεταμόσχευση νεφρού να αποτελούν σανίδα σωτηρίας. Στην αιμοκάθαρση αξιοποιείται ένα εξωτερικό μηχάνημα κάθαρσης του αίματος. Πιο αναλυτικά, το αίμα εισέρχεται στη συσκευή διύλισης, ύστερα από μία μικρή επέμβαση για να υπάρξει πρόσβαση στα αιμοφόρα αγγεία, και φιλτράρεται ειδικά από έναν «τεχνητό νεφρό», ο οποίος μιμείται τη φυσιολογική διαδικασία που θα λάμβανε χώρα στους νεφρούς του ατόμου. Αυτός ο τύπος διύλισης γίνεται σε νοσοκομείο, σε κέντρο αιμοκάθαρσης και στο σπίτι. Εν αντιθέσει, η περιτοναϊκή διύλιση συμβαίνει μέσα στο σώμα και, συγκεκριμένα, στην περιτοναϊκή κοιλότητα. Χρησιμοποιείται, φυσικά, και εδώ ένα φίλτρο, μόνο που αυτή τη φορά έχει τη μορφή διαλύματος και διαχέεται στην προαναφερθείσα περιοχή της κοιλιάς. Εκεί απορροφά από τα αιμοφόρα αγγεία τα τοξικά απόβλητα του μεταβολισμού και στη συνέχεια απομακρύνεται και απορρίπτεται. Αξίζει να σημειωθεί πως δεν έχει κάθε ασθενής την επιλογή της περιτοναϊκής διύλισης, καθώς δεν απευθύνεται σε άτομα που έχουν υποστεί εκτεταμένες χειρουργικές επεμβάσεις στην κοιλιά, άτομα που δεν έχουν κήλη ή κάποια φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, καθώς και άτομα που δυσκολεύονται να φροντίσουν τον εαυτό τους.
Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα για μεταμόσχευση νεφρού, όταν ο ασθενής έχει χάσει την ικανότητα να εξισορροπεί τα υγρά του και να απομακρύνει τα απόβλητα. Η χειρουργική αυτή επέμβαση περιλαμβάνει την αντικατάσταση των μη λειτουργικών νεφρών του δέκτη με έναν υγιή νεφρό δότη, ο οποίος συνδέεται στον νέο οργανισμό μέσω της νεφρικής αρτηρίας και φλέβας, καθώς και της ουρήθρας. Οι μετεγχειρητικοί κίνδυνοι, ωστόσο, ποικίλουν και η ζωή του ασθενούς δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια, ακόμη κι αν έχει βρεθεί συμβατό όργανο.
Το μόνο σίγουρο, λοιπόν, είναι πως το εργοστάσιο δεν πρέπει να κλείσει, δεν μπορεί. Είναι μονοπώλιο. Οι διαιτητικές συνήθειες, η καθημερινή ρουτίνα κι ο τρόπος ζωής θα αλλάξουν, θα προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα και το τέλος θα πάρει μία ακόμη αναβολή. Μικρή ή μεγάλη. Η νεφρική ανεπάρκεια καταπολεμάται και η παραγωγή ανθίζει ξανά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Physiology, Renal, National Center for Biotechnology Information, Διαθέσιμο εδώ
- Procedural understanding of Kidney Transplant, Medmonks, Διαθέσιμο εδώ
- Hemodialysis, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK), Διαθέσιμο εδώ
- Your Kidneys & How They Work, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK), Διαθέσιμο εδώ
- Peritoneal dialysis, Mayo Clinic, Διαθέσιμο εδώ
- Peritoneal Dialysis: What You Need to Know, National Kidney Foundation, Διαθέσιμο εδώ
