Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Οι κοινωνικές επιστήμες έχουν ξεκινήσει τη διαδικασία από-αποικιοποίησης ήδη από τη δεκαετία του 1970, με χαρακτηριστικά παραδείγματα την ανθρωπολογία και την κοινωνιολογία, όμως στην οικονομική επιστήμη αυτή η συζήτηση ξεκίνησε πριν 10 χρόνια και ακόμα δεν έχει αποκτήσει ιδιαίτερη προσοχή από τον ακαδημαϊκό και πολιτικό λόγο. Τι σημαίνει, όμως, απο-αποικιοποίηση των οικονομικών; Για να γίνει καλύτερα κατανοητό, θα αναφερθούμε πρώτα στο τι σημαίνει ο όρος απο-αποικιοποίηση και πώς παραλληλίζεται με τα οικονομικά.
Ως απο-αποικιοποίηση ορίζεται η διαδικασία πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ανεξαρτησίας ενός έθνους, που κυριαρχείται από μια ξένη κυβέρνηση. Είναι ένας όρος που εμφανίζεται μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν στις χώρες της Ασίας και της Αφρικής που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία ξένων αποικιστών (στην πλειοψηφία Ευρωπαϊκής προέλευσης) προωθήθηκε η διαδικασία ανεξαρτησίας τους.
Σύμφωνα με την Ingrid Harvold Kvangraven (2021), η οικονομική επιστήμη έχει υποστεί αποικιοποίηση με τους εξής 5 τρόπους. Πρώτον, έχει διαγραφεί η σημασία της αποικιοκρατίας για την ανάπτυξη του καπιταλισμού. Αντίθετα, η ανάπτυξη του καπιταλισμού προωθείται ως μια περίοδος ορθολογισμού και τεχνολογικής ανάπτυξης, αποτελέσματα των ενδογενών χαρακτηριστικών της Αγγλίας. Παράλληλα, προωθούνται οι ιδέες του διαφωτισμού και ιδιαίτερα η ελευθερία της επίτευξης του προσωπικού οφέλους μέσα από την αγορά. Δηλαδή, αποσιωπούνται οποιεσδήποτε σχέσεις με τον ρατσισμό και την αποικιοκρατία ενώ η ανάπτυξη προωθείται ως μια ορθολογική και ενδογενής διαδικασία που διέπεται από τους καθολικά ισχύοντες οικονομικούς νόμους της αγοράς. Δεύτερον, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη μοντερνοποίηση και θεωρείται ότι είναι κάτι που στοχεύεις και το πετυχαίνεις. Το παραδοσιακό θεωρείται ως κάτι παλιό και μη επιθυμητό. Η Ευρώπη υποστηρίζει ότι μόνο εκείνη παράγει επιστήμη και αληθινή γνώση, ενώ «οι άλλοι» παράγουν μύθους. Έτσι, στα αναπτυξιακά οικονομικά, η ανάπτυξη ταυτίζεται με την μοντερνοποίηση και ως απαραίτητη διαδικασία για την μετάβαση στον καπιταλισμό. Τρίτον, αποσιωπείται η μη-δυτική οικονομική σκέψη. Η ιστορία της οικονομικής σκέψης ξεκινάει με τον Άνταμ Σμιθ και μέσω αυτού υποστηρίζεται ότι ο καπιταλισμός είναι ο πιο ωφέλιμος τρόπος να οργανωθεί μια κοινωνία. Όμως, (προς μεγάλη μου έκπληξη) υπάρχει ένας φιλόσοφος κατά πολύ προγενέστερος του Σμιθ που είχε ασχοληθεί με την ιδέα του καταμερισμού της εργασίας, ο Ibn Khaldûn (1332-1406), ο οποίος έχει αποκλειστεί από την συζήτηση. Τέταρτον, η οικονομική επιστήμη είναι το αντίθετο του πλουραλισμού (έχω αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο μου ειδικά για την ανάγκη πλουραλισμού στα οικονομικά, διαθέσιμο εδώ). Πέμπτον, στα οικονομικά έχει αποσιωπηθεί η ανάλυση σχέσεων εξουσίας, ενώ προωθείται το αφήγημα ότι η οικονομική σκέψη είναι ουδέτερη με συνέπεια να έχει καταλήξει μια αποπολιτικοποιημένη επιστήμη, έχοντας αποκόψει κάθε δεσμό με την Κλασική Πολιτική Οικονομία.
Σύμφωνα με τα παραπάνω 5 σημεία, κατά την απο-αποικιοποίηση των οικονομικών τίθεται στο επίκεντρο ότι ο καπιταλισμός παγιώθηκε μέσα από τη βία και την εκμετάλλευση, την αποικιοκρατία και το ρατσισμό. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τον τρόπο που θεωρητικοποιούμε τη δυναμική του καπιταλισμού στο σήμερα. Πώς μπορούμε να λέμε (σαν Δύση) στις αφρικανικές χώρες να ακολουθήσουν τα βήματα του καπιταλισμού, δηλαδή να διορθώσουν τα λάθη των αγορών τους (π.χ. να απελευθερώσουν το εμπόριο τους και να βελτιώσουν τις χρηματοπιστωτικές αγορές τους) όταν όλα τα παραπάνω έγιναν εφικτά στη Δύση λόγω της αποικιοκρατικής πολιτικής τους; Για αυτό και δημιουργείται η ανάγκη να αποκεντροποιήσουμε την δυτική σκέψη και να επαναπολιτικοποιήσουμε την οικονομική θεωρία.
Γιατί, όμως, υπάρχει αυτή η ανάγκη και ιδιαίτερα για τα οικονομικά της ανάπτυξης;
Τα οικονομικά της ανάπτυξης είναι ένας υποκλάδος των οικονομικών που γεννήθηκε μεταξύ 1950 και 1960 με τους κύριους εκπροσώπους Hirschman (θεωρία της μη-ισόρροπης μεγέθυνσης – Unbalanced growth theory) Rosenstein-Rodan (θεωρία της μεγάλης ώθησης – big push theory) και Lewis (μοντέλο δυαδικής οικονομίας) οι οποίοι αναγνώριζαν τις ιδιαιτερότητες των υπανάπτυκτων χωρών. Το 1970 χαρακτηρίζεται από την ενεργειακή κρίση, όπου οδήγησε τις αναπτυσσόμενες χώρες σε κρίση χρέους, με αποτέλεσμα να προσφύγουν στο Δ.Ν.Τ. και μια δεκαετία αργότερα ξεκινάει η κυριαρχία των νεοκλασικών οικονομικών. Έκτοτε, η σχολή της θεωρίας του εκσυγχρονισμού, που υπογραμμίζει την ανάγκη εξεύρεσης των ελλειπόντων παραγόντων, π.χ. κεφάλαιο, επιχειρηματικότητα κτλ., θεωρείται ως η λύση για να οδηγηθούν οι λιγότερο ανεπτυγμένες οικονομίες στον δρόμο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, ενώ άλλες προσεγγίσεις όπως αυτή της σχολής της εξάρτησης παραμερίζονται (περισσότερα σε παλιότερο άρθρο μου εδώ).
Μέχρι και σήμερα, η έννοια της μοντερνοποίησης είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη, καθώς οι Βanerjee & Duflo (που τους απονεμήθηκε το Νόμπελ οικονομικών το 2019) υποστηρίζουν ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες αυτό που χρειάζονται για να αναπτυχθούν είναι μια «περισσότερο ορθολογική συμπεριφορά». Υπογραμμίζουν επίσης ότι ο καλός οικονομολόγος είναι σαν έναν καλό υδραυλικό, όπου επιδιορθώνει τα μικρά προβλήματα και παρεμβαίνει για να προκαλέσει μικρές αλλαγές στην κοινωνία. Στη πραγματικότητα όμως, αυτό που παρακινούν τους οικονομολόγους να κάνουν είναι να παραβλέπουν τα δομικά και μεγάλα προβλήματα που δημιουργεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και να επικεντρωθούν στα μικρά προβλήματα. Παράλληλα, προωθείται η δυτική λογική ως η μοναδική και σωστότερη λύση, με αποτέλεσμα στο πλαίσιο που επιτρέπεται να κινηθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες να είναι με παραμέτρους της Δυτικής Ατζέντας .
Αντίθετα, η προώθηση της απο-αποικιοποίησης των οικονομικών έχει πολλά περισσότερα να διδάξει στους νέους οικονομολόγους. Δίνοντας βήμα σε μη δυτικές φωνές θα μας βοηθήσει να δούμε καλύτερα τον κόσμο που ζούμε, προσφέροντας μας περισσότερα θεωρητικά αλλά και μεθοδολογικά εργαλεία προς χρήση. Οικονομολόγοι του παγκόσμιου Νότου είναι πιο πιθανό να αντιληφθούν την εκμετάλλευση σε αντίθεση με οικονομολόγους του παγκόσμιου Βορρά. Επίσης, επαναποπολιτικοποιούνται τα οικονομικά, καθώς αναγνωρίζονται οι σχέσεις εξουσίας και ο ρόλος που έχουν στη διαμόρφωση των οικονομικών αποτελεσμάτων, π.χ. εκμετάλλευση, ιμπεριαλισμός και δομικός ρατσισμός.
Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς σε ατομικό επίπεδο μέσα από την ακαδημαϊκή μας δραστηριότητα; (1) Να οργανώσουμε ή και να συμμετάσχουμε σε χώρους αντίστασης της αποικιοποίησης των οικονομικών μέσα από ομάδες τόσο εντός όσο και εκτός πανεπιστημίου (παραθέτω τη Rethinking economics, ένα διεθνές δίκτυο σπουδαστών, ακαδημαϊκών και επαγγελματιών που συζητούν για το μέλλον των οικονομικών μέσα από ένα πλουραλιστικό πλαίσιο, παραθέτω επίσης την ελληνική πρωτοβουλία Critique όπου έχει ανακοινώσει τη διεξαγωγή φοιτητικού συνεδρίου με θέμα τα ετερόδοξα οικονομικά και μπορούν να συμμετάσχουν προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές). (2) Να σκεφτόμαστε τρόπους με τους οποίους μπορούμε να απο-αποικιοποιήσουμε και εμείς οι ίδιοι τα οικονομικά, π.χ. μέσα από τα αναγνώσματα μας και ποιους οικονομολόγους και ποιες έρευνες επιλέγουμε να αναφέρουμε στις εργασίες μας (παραθέτω μια λίστα βιβλίων εδώ). (3) Να επικοινωνούμε την έννοια της απο-αποικιοποίησης μέσα από συζητήσεις στον δημόσιο διάλογο αλλά ακόμα και με τους ορθόδοξους οικονομολόγος.
Αναφορές
-
Kvangraven Η. Ι. (2021). Does economics need to be ‘decolonised’? Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 14/03/2021.
-
Kvangraven Η. Ι. Blog. Διαθέσιμο εδώ Τελευταία πρόσβαση 14/03/2021.
