Η Τραγωδία της Χίου και η εκδίκηση του Κανάρη

Της Αίγλης Μπένου,

Κατά τη διάρκεια του Αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία σημειώθηκαν, εκτός από επιτυχίες, και αρκετές αποτυχίες. Mια από τις πιο οδυνηρές είναι η Σφαγή της Χίου, στις 30 Μαρτίου του 1822. Σφαγή πολυήμερη του άμαχου πληθυσμού του νησιού από τα οθωμανικά στρατεύματα και τους συμμάχους τους. Η τραγωδία στη Χίο αποτελεί μελανό σημείο στην Ιστορία, προκαλώντας μεγάλο σάλο στην Ευρώπη και καταδεικνύοντας τη βαρβαρότητα του πολέμου. Τι, όμως, είχε προηγηθεί πριν την απάνθρωπη σφαγή των Χιωτών; Τι οδήγησε τους Οθωμανούς να επιτεθούν με αυτόν τον τρόπο;

Παρά τη φλογερή έναρξη της επανάστασης στην ηπειρωτική Ελλάδα, το νησί της Χίου δεν είχε λάβει τη σκυτάλη. Αν και η επιθυμία των νησιωτών για ανεξαρτησία ήταν δεδομένη, η κοντινή απόσταση του νησιού από τα παράλια της Μικράς Ασίας, σε συνδυασμό με την έλλειψη όπλων και την απειρία του ντόπιου πληθυσμού αποτέλεσαν ανασταλτικούς παράγοντες. Οι εκκλήσεις των κατοίκων του νησιού και, πιο συγκεκριμένα, του Αντώνη Μπουρνιά, στο Δημήτριο Υψηλάντη και στους Πελοποννησίους για παροχή βοήθειας δεν εισακουστήκαν.

Το γεγονός που έδρασε ως καταλύτης των εξελίξεων ήταν η επανάσταση της Σάμου, με ηγέτη το Λυκούργο Λογοθέτη, στις 18 Απριλίου 1821. Το κύρος του άνδρα και η επιτυχία των κινήσεών του οδήγησε, μερικούς μήνες αργότερα, τον Αντώνη Μπουρνιά σε αυτόν, με το Χιώτη να προβάλλει την ετοιμότητα των συμπατριωτών του ως απάντηση στους δισταγμούς του Σάμιου αγωνιστή. Με τον ενθουσιασμό να είναι έκδηλος, ο Λογοθέτης πείθεται και συγκεντρώνει στράτευμα περίπου 2.500 ανδρών.

Στις 11 Μαρτίου του 1822 αποβιβάστηκε στο νησί της Χίου το εκστρατευτικό σώμα των Σαμιωτών, γεγονός που προκάλεσε το ξεσηκωμό του νησιού. Οι Τούρκοι, μπροστά στη θυελλώδη έφοδο των επαναστατών, οι οποίοι έφτασαν στη Σάμο με 8 μπρίκια και 60 σακολέβες, αποβιβάζοντας σε 2 σημεία του νησιού 2.500 άνδρες, αιφνιδιάστηκαν και κλείστηκαν στο κάστρο του νησιού. Αν και οι πρόκριτοι του νησιού, ανήσυχοι για τους ομήρους-εγγυήσεις που είχαν στα χέρια των Τούρκων, δε συνέτρεξαν στο εγχείρημα αυτό. Παρά τον ενθουσιασμό των νησιωτών, οι οποίοι ενώθηκαν με τους ενόπλους με ότι όπλα είχαν στην κατοχή τους, δεν άργησαν να φανούν οι πρώτες δυσκολίες, τόσο σε επίπεδο ηγεσίας όσο και σε επίπεδο εφοδίων. Η μικρή βοήθεια που εστάλη από τον Κωνσταντίνο Κανάρη, δεν στάθηκε ικανή να αποτρέψει την καταστροφή.

Αναπόφευκτα, οι ενέργειες του νησιού έφτασαν στα αυτιά του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, ο οποίος ήδη ετοίμαζε στρατό και στόλο για να καταστείλει την επανάσταση στην κυρίως Ελλάδα. Ο στόλος του, με ναύαρχο τον Καπουδάν Πασά Καρά Αλή (Νουαΐχ Ζααδέ), εστάλη στη Χίο, για να καταστείλει την επανάσταση και να υπερασπίσει τα συμφέροντα της Πύλης, όπως την παραγωγή της μαστίχας Χίου. Φτάνει, λοιπόν στις 30 Μαρτίου ο οθωμανικός στόλος και στρατός στο νησί, και κατά την απόβασή του διέλυσε ευθύς αμέσως τις δυνάμεις των αμυνομένων, μέσα από μικρές συγκρούσεις. Ο στρατός του Λογοθέτη και του Μπουρνιά εγκατέλειψαν το νησί της Χίου, με το δράμα για όσους έμειναν πίσω να ξεκινά. Μετά την αποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων, το νησί μένει απροστάτευτο και χωρίς καμία απολύτως αντίσταση, οι Οθωμανοί προβαίνουν σε λεηλασίες και η σφαγή αρχίζει.

Συγκεκριμένα, σφαγιάστηκαν 42 χιλιάδες Χιώτες, ενώ 50 χιλιάδες κυρίως γυναίκες και παιδία πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα. Από την άλλη, το νησί έμεινε ερημωμένο, καμένο και γεμάτο με αίμα αθώων ανθρώπων. Όπως περιγράφουν πολλοί, το νησί δεν πνίγηκε από τα κύματα του Αιγαίου, αλλά από το αίμα αθώων ψυχών. Προφανώς, εκτός από την άσπλαχνη συμπεριφορά των Τούρκων, μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την αποτυχία την εξέγερσης με σκοπό την ελευθερία του νησιού έχει η κεντρική κυβέρνηση, καθώς άργησε να στείλει βοήθεια, αλλά και το γεγονός ότι η άρχουσα τάξη των Χιωτών δεν έλαβε μέρος σε επανάσταση από φόβο, μήπως χάσει την περιουσία της. Ωστόσο, η λύτρωση για το νησί θα έρθει σύντομα χάρη στο ψαριανό Κωνσταντίνο Κανάρη. Φυσικά, οι Έλληνες θέλησαν να πάρουν εκδίκηση και έτσι επρόκειτο να γίνει. Το ελληνικό ναυτικό θα εξοντώσει τον οθωμανικό στόλο τον Ιούνιο του 1822.

Ύστερα από την καταστροφή της Χίου, συγκεντρώθηκαν 64 ελληνικά πλοία από Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά, τα οποία έψαχναν την κατάλληλη ευκαιρία, για να δράσουν. Αποφάσισαν να ενεργήσουν κατά τη μουσουλμανική γιορτή του Ραμαζανίου, που ξεκινούσε στις 10 Μαΐου. Μετά από αρκετές απόπειρες και διαφωνίες, οι Ψαριανοί πήραν απόφαση να χτυπήσουν τον τουρκικό στόλο με πυρπολικά. Την επιχείρηση ανέλαβαν να εκτελέσουν δύο πυρπολικά. Ένα ψαριανό με κυβερνήτη τον Κωνσταντίνο Κανάρη και το άλλο υδραίικο με τον Ανδρέα Πιπίνο, ξεκίνησαν την προσέγγιση του τουρκικού στόλου. Να τονίσουμε, πως τα δυο ελληνικά πυρπολικά συνόδευαν τέσσερα μπρίκια, που θα φρόντιζαν τη διάσωση του πληρώματος μετά την πυρπόληση του τουρκικού στόλου.

Οι Οθωμανοί από την άλλη, γιόρταζαν το τέλος της γιορτής του Μπαϊραμιού στη ναυαρχίδα του Κάρα Αλή στο καμένο λιμάνι του Τσεσμέ της Χίου. Ενώ τα δυο ελληνικά πυρπολικά τους είχαν πλησιάσει, θεώρησαν το βράδυ αυτό την κατάλληλη στιγμή για να δράσουν, καθώς η χασοφεγγαριά τους διευκόλυνε. Ήταν 6 Ιουνίου προς 7 του 1822, με τους Οθωμανούς να μην έχουν προνοήσει μια ενδεχόμενη πράξη αντιποίνων από τους Έλληνες και να γλεντούν αμέριμνοι. Παράλληλα, τα πυρπολικά ήταν έτοιμα να δράσουν. Το πυρπολικό του Πιπίνου, αρχικά, γλίστρησε αθέατο προς τον τουρκικό στόλο, όμως παρασύρθηκε από τον άνεμο και αποσπάστηκε. Όμως, το πυρπολικό του Κανάρη κατάφερε να προσκολληθεί στην τουρκική ναυαρχίδα. Αμέσως, το ξύλινο σκαρί του πλοίου λαμπάδιασε. Όλα άρχισαν να καίγονται.

Οι άνδρες του πληρώματος των δυο πυρπολικών έφτασαν σώοι στα ελληνικά πλοία που τους περίμεναν στα ανοικτά. Η επιστροφή στα Ψαρά ήταν θριαμβευτική. Όσον αφορά, τους Οθωμανούς που βρίσκονταν στη ναυαρχίδα του Καρά Αλή χάθηκαν σχεδόν όλοι, όπως και ο ίδιος ο ναύαρχός της. Γίνεται αντιληπτό, λοιπόν, ότι έχουμε αντίστροφη ρόλων, όπου το θύμα, δηλαδή οι Έλληνες, γίνονται θύτες. Το λιμάνι της Χίου καίγεται ξανά, μόνο που τώρα τα θύματα είναι οι προηγούμενοι θύτες. Οι αδύναμοι Έλληνες γίνονται ισχυροί και ανταποδίδουν στους δυνάστες τους τη ντροπή που υπέστησαν πριν 2 μήνες στο ίδιο νησί.

Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφέρω, ότι η σφαγή της Χίου, παρά το ότι αποτελεί για την ιστορία μας μεγάλη τραγωδία, ευαισθητοποίησε πολλούς Ευρωπαίους. Κινητοποίησε τα φιλελληνικά κινήματα. Πολλοί ξένοι, μάλιστα, έσπευσαν προς την Ελλάδα, για να ενισχύσουν τα ελληνικά σώματα στην προσπάθειά τους για αποκατάσταση της ελευθερίας. Βέβαια, η ομάδα που επηρεάστηκε και εμπνεύστηκε από την τραγωδία στη Χίο είναι οι καλλιτέχνες, όπως ο Γάλλος ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά, που με το έργο του συγκλόνισε τους κύκλους του Παρισιού και, μαζί με άλλους καλλιτέχνες, διέσωσαν την ιστορία στον καμβά και στη συλλογική μνήμη των λαών.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Δ. Φωτιάδης (1977) Η Επανάσταση του Εικοσιένα Τόμος Δεύτερος. (2^η Έκδοση) Αθήνα: Εκδ. Ν. Βότση
• Α. Ε. Βακαλόπουλος (1982) Ιστορία του Νέου Ελληνισμού Τόμος ΣΤ΄ Η εσωτερική κρίση (1822-1825) Θεσσαλονίκη
• Γ. Φίνλεϋ (2009) Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως Τόμος Δεύτερος (Μτφρ. Αλ. Παπαδιαμάντης). Αθήνα: Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
• Κ. Μέντελσον – Μπαρτόλντι (2011) Επίτομη Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης (Απόδ. Ε. Γαρίδη). Αθήνα: Εκδ. Τεγόπουλος. Ειδική Έκδοση για την Ελευθεροτυπία.