Του Αθανάσιου Μαντζώλα,
Αιματολόγος του καιρού μας, χωρίς υπερβολή θα έλεγε κανείς, ο Χρ. Γιανναράς σε ένα από τα τελευταία του βιβλία, «Για το νόημα της πολιτικής» (εκδ. Ίκαρος, 2019), εκκινώντας από την προβληματική του κατ΄εξοχήν χαρακτηριστικού του παγκοσμιοποιημένου σήμερα πολιτισμικού παραδείγματος, του ατομοκεντρισμού, καταλήγει σε κάποιες ενδιαφέρουσες, αν μη τι άλλο σημαντικές διαπιστώσεις, τις οποίες και θα αναλύσω σήμερα.
Στην ελληνική παράδοση ο ατομοκεντρισμός εκλαμβάνεται ως ένστικτο καταγωγικά δεδομένο στον άνθρωπο. Υπάρχει εκ φύσεως, σε αντίθεση με την κοινωνική συμβίωση που συγκροτείται όταν ακριβώς ο άνθρωπος υπερβαίνει τις ενστικτώδεις ενορμήσεις του και κοινωνεί τις ανάγκες του. Αντιμετωπίζεται, δηλαδή, η συλλογικότητα ως κατόρθωμα, επίτευγμα ελευθερίας από την ανθρώπινη φύση. Η ελευθερία από τα ορμέμφυτα, τα πάθη, ο έλεγχος τους από τη λογική, είναι παράγοντας προϋποθετικός του κοινού βίου. Έτσι αμέσως, υποβάλλεται η ανάγκη να καταστεί η πραγμάτωση της ελευθερίας διατακτική επιταγή αναγκαστή έναντι όλων. Πώς, όμως, μπορεί να πραγματωθεί αυτή η ανάγκη;
Ο καθηγητής Γιανναράς βλέπει τρεις τρόπους-ιστορικά παραδείγματα χαλιναγώγησης του ατομοκεντρισμού προκειμένου να καταστεί εφικτό το κοινωνικό (πολιτικό) γεγονός.
Ο πρώτος τρόπος είναι να περιβληθεί η διατακτική επιταγή υπερβατικό κύρος. Να ταυτιστεί με το θέλημα του Θεού, μιας υπέρτατης αιτίας και αρχής των υπαρκτών, να καταστεί θείος νόμος. Πρόκειται για την διαπλοκή της εξουσίας με τη μεταφυσική, του κράτους με την θρησκεία, της οργανωμένης συνύπαρξης με τον υπερβατικό επικαθορισμό της. Ο δεύτερος τρόπος είναι να θεσπιστεί η διαταγή αυτή με κοινή συμφωνία, ως νόμος-προϋπόθεση μετοχής στη συλλογικότητα και με νομικές συνέπειες σε περίπτωση αθέτησης του (κοινωνικό συμβόλαιο). Πρόκειται, ουσιαστικά, για την «εκοσμίκευση» της πολιτικής, δηλαδή την απεξάρτησή της από κάθε μεταφυσική αυθεντία. Πρότυπο είναι η δεοντολογία και η θεμελίωσή της αποκλειστικά και μόνο στη λειτουργικότητα της κοινής ανθρώπινης λογικής.
Ο τρίτος τρόπος είναι να ταυτιστεί η διατακτική επιταγή με την αλήθεια, με τον κοινά δηλαδή πιστοποιούμενο τρόπο με τον οποίο συγκροτείται και λειτουργεί η φύση, τρόπος που δεν μεταβάλλεται, δεν φθείρεται, δεν πεθαίνει. Πρόκειται για το ελληνικό παράδειγμα της «πόλεως», του «πολιτικού βίου», της δημοκρατίας, όπου ο τρόπος οργανωμένης συμβίωσης είναι η κατά λόγον κοινωνία των αναγκών και των σχέσεων. Η συλλογικότητα οργανώνεται κατά το πρότυπο της συμπαντικής λογικής τάξης, κατά τον «τρόπον της του παντός διοικήσεως».
Στη φιλοσοφική σκέψη του καθηγητή Γιανναρά ξεκάθαρα προκρίνεται η τρίτη οδός. Διαφαίνεται αυτό σε όλο του το έργο. Προκρίνεται η φυσιολογική οργάνωση της συλλογικότητας έναντι της συμβίωσης που βασίζεται στην ανθρώπινη λογική, ως εκ τούτου στην χρηστική λογική της ωφελιμοθηρίας. Η ειδοποιός διαφορά των δύο συνίσταται στον τρόπο πρόσληψης της αλήθειας. Η πρόσληψη της αλήθειας ως ορθότητας, κατάκτηση ατομική, που παράγει ατομικά επιλεγόμενες και κρινόμενες πεποιθήσεις, οδηγεί στο καθολικά και ολοκληρωτικά κυρίαρχο σήμερα πρότυπο πολιτικού επαγγέλματος εξουσιαστικής εξισορρόπησης ατομοκεντρικών κατασφαλίσεων. Η πρόσληψη της αλήθειας ως εμπειρικά κοινωνούμενης πραγματικότητας («όλοι ομοδοξούσιν και έκαστος επιμαρτυρεί») αντιμετωπίζει την πολιτική ως άθλημα για όλους κοινό και οδηγεί σε έναν πιο κοινωνιοκεντρικό τρόπο βίου που θα μπορούσαμε λόγω προέλευσης να ονομάσουμε ελληνικό.
