Της Σοφίας Λιάτη,
Σήμερα, 13 Μαρτίου, συμπληρώνονται 30 χρόνια από την κινηματογραφική κυκλοφορία τoυ ντοκιμαντέρ και καλλιτεχνικού οροσήμου για τη LGBTQI+ κοινότητα, “Paris is burning”. Ντοκιμαντέρ σαν αυτό ή σειρές, όπως το “Pose”, κάνουν γνωστή στο ευρύ κοινό την τέχνη του voguing και τη ballroom κουλτούρα, δίνοντας την ευκαιρία στο θεατή να εξερευνήσει τη ζωή των Αφροαμερικανών και Λατινοαμερικανών ομοφυλόφιλων και τρανς ατόμων στη Νέα Υόρκη στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Παράλληλα, αναδεικνύουν μια ολόκληρη κουλτούρα και μια ενδιαφέρουσα μορφή έκφρασης και χορού.
Η ballroom κουλτούρα εμφανίζεται αρχικά στο μακρινό 1920 στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης, με τα ball dances να απαρτίζονται στην πλειονότητα τους από λευκούς άντρες που έκαναν drag shows. Οι ρατσιστικές συμπεριφορές ήταν συχνό φαινόμενο και, έτσι, σπάνια συμμετείχαν έγχρωμες drag queens. Γι’ αυτό, λοιπόν, δημιούργησαν τη δική τους underground ballroom κουλτούρα. Η Αναγέννηση του Χάρλεμ, γνωστή και ως “New Negro Movement”, είχε τεράστια επιρροή στη δημιουργία των ball dances. Ουσιαστικά ήταν ένα καλλιτεχνικό, διανοητικό και κοινωνικό κίνημα Αφροαμερικανών, που επέδρασε σημαντικά στις τέχνες εκείνης της εποχής, με ηγέτες queer άτομα που πάλευαν κατά των φυλετικών και κοινωνικών διακρίσεων. Μέρος των drag balls ήταν και είναι ακόμα κυρίως black και latino queer άτομα. Εκεί, οι συμμετέχοντες διαγωνίζονται και εκτελούν ένα σόου με βάση συγκεκριμένα concepts. Στους χορούς οι διαγωνιζόμενοι μπορούν να είναι ολοκληρωτικά οι εαυτοί τους, διασκεδάζοντας με τον τρόπο που οι ίδιοι επιθυμούν, χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να δεχτούν τα στερεότυπα της λευκής, straight και πατριαρχικής κοινωνίας.
Οι διαγωνιζόμενοι συμμετέχουν στους χορούς μέσω των houses που εκπροσωπούν. Houses ουσιαστικά είναι ομάδες-οικογένειες ανθρώπων που συγκατοικούν και δε συνδέονται συγγενικά. Λόγω του ρατσισμού και της περιθωριοποίησης που βίωναν trans και ομοφυλόφιλα άτομα κυρίως από την οικογένειά τους, έφευγαν ή συχνά διώχνονταν από το σπίτι τους και έβρισκαν παρηγοριά και αγάπη σε αυτά τα «σπίτια». Black και latino queer άτομα δημιούργησαν, λοιπόν, τους δικούς τους χώρους για ομάδες ανθρώπων με κοινό δεσμό και όραμα. Το πρώτο house λέγεται πως είναι το “House of LaBeija”, που δημιουργήθηκε στις αρχές του 1970. Αυτές οι πρωτότυπες οικογένειες ως συντονιστές και μέντορες έχουν τις «μητέρες», που συνήθως είναι butch queens (gay άντρες) ή femme queens (trans γυναίκες) ή τους «πατέρες», που είναι butch queens ή butch (trans άντρες). Kαι οι δύο μετατρέπονται κυριολεκτικά σε γονείς και έχουν υπό την προστασία τους νέους queer ανθρώπους. Τα «παιδιά» των οικογενειών παίρνουν το επώνυμο του οίκου τους, αγωνίζονται μαζί και αναπτύσσουν το δικό τους χορευτικό στυλ. Εκεί, τα άτομα νιώθουν ασφάλεια και αποδοχή για αυτό που είναι και, αντίθετα από την υπόλοιπη κοινωνία, δε δέχονται κριτική για τη σεξουαλικότητά τους και τον τρόπο που επιθυμούν να εκφράζονται.
Πολλοί στο άκουσμα της λέξης vogue σκέφτονται το γνωστό περιοδικό ή το τραγούδι της Madonna. Vogue όμως, δε σημαίνει τίποτα από αυτά. Aντιθέτως, είναι μία στυλιζαρισμένη μορφή χορού με ερεθίσματα υποκριτικής και πόζας, με επιρροές από την κουλτούρα της Αρχαίας Αιγύπτου. Το voguing γεννήθηκε στο Χάρλεμ τη δεκαετία του ’60, από λατινικής και αφροαμερικανικής καταγωγής άτομα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και έγινε ευρύτερα γνωστό στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Το όνομά του προήλθε από το προαναφερθέν περιοδικό και οι κινήσεις του είναι εμπνευσμένες από πόζες υψηλής μόδας. Με αυτό το χορό οι οίκοι διαγωνίζονταν στα balls. Μέσω του voguing, queens και χορευτές μιμούνται συμπεριφορές και κινήσεις φύλων, ενώ υπάρχει έντονη πολλές φορές σεξουαλικότητα. Φορούν «υπερβολικά» ρούχα και περούκες, εντυπωσιάζουν με έντονα μακιγιάζ, «χτίζουν» μια εικόνα με τη δική τους αισθητική και προσφέρουν λαμπερά shows. Οι κατηγορίες ήταν πολλές και ο ανταγωνισμός σκληρός, αλλά στο τέλος ο καλύτερος κέρδιζε και έπαιρνε το πολυπόθητο βραβείο.
Σημαντικές αλλαγές στην τέχνη του voguing έλαβαν χώρα στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, καθώς ο χορός εξελίχθηκε από τον “Old Way” στο “New Way”, με περισσότερα στοιχεία πασαρέλας και ακριβέστερη απόδοση στις κινήσεις των χεριών. Αξιοσημείωτο καθίσταται το μεγάλο “spotlight” του voguing μέσω του επιτυχημένου τραγουδιού της Madonna “Vogue”, το οποίο ανέδειξε την κουλτούρα σε ένα ευρύτερο κοινό. Το voguing συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με πολλούς παλιούς οίκους να είναι ακόμα ενεργοί στους χορούς, με συνεχόμενη εξέλιξη σε κατηγορίες και κινήσεις, καθώς επίσης και αρκετές σχολές ανά τον κόσμο να το διδάσκουν.
Μπορεί η λάμψη των balls να ήταν φοβερή, αλλά έκρυβε πολύ σκοτεινά σημεία. Οι άνθρωποι στους χορούς πολλές φορές τα είχαν χάσει όλα, δεν είχαν τη στήριξη των γονιών τους και η οικονομική τους κατάσταση δεν τους επέτρεπε να βρουν φαγητό και στέγη. Το μίσος και η απόρριψη της κοινωνίας για το διαφορετικό οδηγούσε αρκετές transgender γυναίκες και όσες αισθάνονταν γυναίκες να δουλεύουν ως σεξεργάτριες και, δυστυχώς, οι δολοφονίες ήταν συχνές. Στο τέλος του ντοκιμαντέρ “Paris is Burning” μαθαίνουμε πως η Venus Xtravaganza, την οποία παρακολουθούσαμε σε πολλά σημεία της ταινίας, δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια ραντεβού. Η σεξουαλική βία και η επιδημία του AIDS στη δεκαετία του 1980 ήταν υπεύθυνες για πολλούς θανάτους, με σημαντικά πρόσωπα του voguing και της ballroom κουλτούρας να μην προλαβαίνουν να δουν την άνθηση της τέχνης που τόσο αγάπησαν. Για το λόγο αυτό, πολλές εκστρατείες για το AIDS, αλλά και διαμαρτυρίες κατά του στίγματος των οροθετικών παρακινήθηκαν από άτομα της ballroom κοινότητας.
Στα balls, ό,τι θες και ονειρεύεσαι να είσαι, μπορείς να είσαι. Για δεκαετίες queer άτομα ζούσαν εκεί αυτά που η κοινωνία, αλλά και η πολιτεία τους απαγόρευαν με περίσσιο μίσος και απαξίωση. Όσος ανταγωνισμός και αν υφίστατο ανάμεσα στους οίκους, όλοι είχαν παρόμοια βιώματα, όλοι είχαν δεχθεί κριτική για την ταυτότητά τους, όλοι είχαν αντιμετωπίσει την απόρριψη, σε όλους είχαν καταπατηθεί πολλά δικαιώματα και, έτσι, εκεί έβρισκαν χωρίς ντροπή την αποδοχή και την πραγματική τους οικογένεια. Νομίζω, τέλος, και θέλω να πιστεύω πως σήμερα κανένας άνθρωπος δεν είναι μέρος της ballroom κουλτούρας, επειδή ένιωσε μόνος ή βίωσε ρατσισμό, αλλά γιατί αυτό είναι το μεγάλο του όνειρο. Γιατί θέλει να περιβάλλεται από λάμψη, να ψυχαγωγεί τον εαυτό του, όπως μόνο αυτός θέλει και γιατί έχει ένα τεράστιο ταλέντο να μοιραστεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A Brief History of Voguing, National Museum of African American History & Culture, διαθέσιμο εδώ
- Underground Ball Culture, Grinnell College, διαθέσιμο εδώ
- Striking a ‘Pose’: A brief history of ball culture, Rolling Stone, διαθέσιμο εδώ
- Vogue (dance), Wikipedia, διαθέσιμο εδώ
- Όταν η διαφορετικότητα συνάντησε το vogue dance, Beasty Press, διαθέσιμο εδώ
- Η Αθήνα κάνει voguing και νιώθει πολύ καλύτερα με τον εαυτό της, Popaganda, διαθέσιμο εδώ
