Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Με την κατάληψη της Τρίπολης, στις 23 Σεπτεμβρίου 1821, η επανάσταση στην Πελοπόννησο σταθεροποιείται. Εγείρεται λοιπόν, στη συνέχεια, η επιθυμία στους επαναστατημένους Έλληνες, τόσο στους κοτζαμπάσηδες και τους προεστούς όσο και στους στρατιωτικούς, να εκλέξουν αντιπροσώπους και να συγκροτήσουν ένα σώμα, μια κυβέρνηση, μέσω της οποίας θα αποφασίζουν οι ίδιοι για τα συμφέροντά τους.
Από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της ανάγκης σύγκλησης εθνοσυνέλευσης ήταν ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο οποίος είχε εκφραστεί υπέρ αυτής ήδη από το Σεπτέμβριο αποστέλλοντας επιστολές για την σύγκλησή της, και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, εξαιρετικά μορφωμένος Φαναριώτης, ο οποίος με τις ενέργειές του επιχειρεί να επισκιάσει τον εκπρόσωπο της Φιλικής Εταιρείας, φοβούμενος την επιρροή που ασκεί στις λαϊκές μάζες.
Στις αρχές Οκτωβρίου τα νησιά εκλέγουν τους πληρεξούσιους, με τους οποίους θα συμμετάσχουν στην επικείμενη Εθνοσυνέλευση. Μέσα στο Νοέμβριο, οι συνελεύσεις της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος και του Αρείου Πάγου εκλέγουν τους δικούς τους πληρεξούσιους – παραστάτες και, με σχετικά επεισοδιακό τρόπο, η Πελοποννησιακή Γερουσία πράττει το ίδιο στις αρχές Δεκεμβρίου. Στις 3 Δεκεμβρίου φτάνουν στο Άργος, το οποίο είχε αρχικά οριστεί ως το μέρος διεξαγωγής της Εθνοσυνέλευσης, οι παραστάτες από τη Στερεά Ελλάδα, μεταξύ των οποίων ο Θεόδωρος Νέγρης και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Μεγάλοι απόντες από την Εθνοσυνέλευση αυτή θα είναι ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο οποίος παραγκωνίστηκε από τους προεστούς, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Οι δύο πρώτοι, αν και βρίσκονταν στην περιοχή, εν τέλει αποχώρησαν, προκειμένου να ενισχύσουν την πολιορκία του φρουρίου της Ακροκορίνθου, η οποία ήταν σε εξέλιξη.
Μια αιφνιδιαστική έξοδος των Τούρκων του Ναυπλίου, η οποία κατέληξε σε ανεπιτυχή επίθεση κατά της πόλεως του Άργους, αποτέλεσε την αφορμή για τη μεταφορά της Εθνοσυνέλευσης στην Πιάδα, τη σημερινή Νέα Επίδαυρο. Ως πραγματικός λόγος μπορεί να θεωρηθεί η αυξανόμενη κόντρα του Δημητρίου Υψηλάντη και του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Η μετακίνηση ολοκληρώθηκε το διάστημα μεταξύ 16-20 Δεκεμβρίου 1821. Οι συμμετέχοντες ήταν 60 στον αριθμό και προέρχονταν από διαφορετικά μέρη της Ελλάδος. Από αυτούς 27 προέρχονταν από την Ανατολική Στερεά Ελλάδα, 13 από τις νήσους Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά, 8 από τη Δυτική Στερεά Ελλάδα, 10 από την Πελοπόννησο, 1 από την Κάσο και 1 Αλβανός Σύμμαχος, ο οποίος συμμετείχε παρά τη διάλυση της Συμμαχίας αυτών με τους Έλληνες. Οι 4 μεγάλες ομάδες χωρίστηκαν σε ισάριθμες κατά κλήρον τάξεις, με τη σειρά που αναφέρθηκαν. Στις 20 Δεκεμβρίου, οι 60 εκπρόσωποι συνέρχονται και ξεκινούν τις εργασίες της Α΄ Εθνοσυνέλευσης.
Στην πρώτη συνεδρίαση, ορίστηκε ως πρόεδρος, για την πραγματοποίηση της συνέλευσης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Επίσης, καταρτίστηκε ο εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας και τελέστηκε η ορκωμοσία των παραστατών. Επίσης, ορίστηκε η επιτροπή, αποτελούμενη από 12 μέλη, η οποία θα συνέτασσε το Σύνταγμα. Μέλη αυτής ήταν, μεταξύ άλλων, ο Ιωάννης Κωλέττης, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και ο Πανούτζος Νοταράς.
«Ὁρκιζόμεθα εἰς τὸ ὄνομα τῆς Τρισυποστάτου Θεότητος καὶ εἰς τὸ σεβαστὸν ὄνομα τῆς Πατρίδος, νὰ συσκεπτώμεθα ἐν εἰλικρινείᾳ καθαρᾷ καὶ ἀδελφικῇ ἀγάπῃ, ἀδιαφοροῦντες περὶ τῶν προσωπικῶν συμφερόντων τα, καὶ φροντίζοντες περὶ μόνου τοῦ κοινοῦ τῆς Ἑλλάδος συμφέροντος».
Ἐν Ἐπιδαύρῳ τῇ κ΄ Δεκεμβρίου – Α΄ τῆς Ἀνεξαρτησίας – ᾳωκα΄
(Ο όρκος των παραστατών)
Το Σύνταγμα της Επιδαύρου, κατατίθεται προς ψήφιση στην ολομέλεια την 1η Ιανουαρίου 1822. Εντός αυτού προτάσσεται η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, η οποία διατυπώθηκε φιλτραρισμένη μέσα από τις ιδέες της Αμερικανικής και της Γαλλικής Επανάστασης. Διακρίνεται έντονα η επιθυμία και η πίστη των Ελλήνων στη δημιουργία ενός κράτους μέσα από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, το οποίο ως βάση του θα έχει τη Δημοκρατία και την αντιπροσωπευτικότητα.
Το Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος, όπως αλλιώς ονομάστηκε, αποτέλεσε το πρώτο συνταγματικό κείμενο των Ελλήνων. Έργο του Ιταλού φιλέλληνα Vincenzo Gallina σε συνεργασία με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και το Θεόδωρο Νέγρη. Αποτελούσε ένα αρκετά ριζοσπαστικό και φιλελεύθερο για την εποχή του κείμενο, με την επιρροή του αμερικανικού Συντάγματος του 1787 και του γαλλικού του 1795 να είναι έκδηλη. Μέσα στα 110 άρθρα του διασφαλίζεται, μεταξύ άλλων, η ισονομία των πολιτών, η κατάργηση των διακρίσεων, της δουλείας και των βασανιστηρίων, ενώ προστατεύεται η τιμή και η περιουσία τους. Επίσης, ορίζεται η Γαλανόλευκη ως εθνικό σύμβολο, ενώ ορίζεται, εντός του Συντάγματος και η διάκριση των εξουσιών.
Αναφορικά με τη διάκριση των εξουσιών, συστάθηκαν 3 σώματα, το 33 μελών Βουλευτικό Σώμα, στο οποίο διορίστηκε πρόεδρος ο απών Δημήτριος Υψηλάντης, το 5 μελών Εκτελεστικό Σώμα, με πρόεδρο τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, ενώ ορίζονταν και τα καθήκοντα του Δικαστικού Σώματος, το οποίο θα δρούσε ανεξάρτητα. Η Διοίκηση θα ασκείτο από τα πρώτα δύο Σώματα, ισότιμα και πάντα σε συνεργασία, με τη θητεία των μελών τους να είναι 1 έτος. Βέβαια, από την ανάλυση των αρμοδιοτήτων προκύπτει υπεροχή του Εκτελεστικού, μέλη του οποίου διετέλεσαν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ως πρόεδρος, ο Αθανάσιος Κανακάρης, ως αντιπρόεδρος, ο Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος, ο Ιωάννης Ορλάνδος και ο Ιωάννης Λογοθέτης. Το Εκτελεστικό είχε επίσης, την αρμοδιότητα της σύναψης εξωτερικών δανείων.
Την 5η Ιανουαρίου η ψήφιση ολοκληρώνεται, με το Βουλευτικό να είναι το πρώτο σώμα που δημιουργείται. Αν και η θέση προέδρου δίνεται τιμητικά στο Δημήτριο Υψηλάντη, εκπρόσωπο της Φιλικής Εταιρείας, εντούτοις η θέση αυτή αποτελεί μια μείωση της εξουσίας του, ενώ αξιοσημείωτη είναι και η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς εντός του Συντάγματος στη Φιλική Εταιρεία.
Τις επόμενες μέρες και στην τρίτη συνεδρίαση, στις 8 Ιανουαρίου, κατατίθεται ψήφισμα, το οποίο συζητείται και στις 9 Ιανουαρίου επικυρώνεται, με θέμα τη δημιουργία ενός ενιαίου οργανισμού στρατιωτικού. Επίσης, από την πρώτη μέρα των εργασιών του Εκτελεστικού, το οποίο συστάθηκε στις 15 Ιανουαρίου, ορίστηκε δεκαμελής επιτροπή Υπουργών, το Συμβούλιο των Μινίστρων, το οποίο επάνδρωσε συνολικά 8 Υπουργεία. Η τέταρτη αυτή συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης ήταν και η τελευταία, ενώ την επομένη, στις 16 Ιανουαρίου 1822, πραγματοποιήθηκε διορισμός των μελών του Βουλευτικού, ενώ επελέγη η Κόρινθος ως προσωρινή έδρα της Διοίκησης, όπου και εγκαταστάθηκαν τα μέλη της.
Οι προαναφερθέντες Υπουργοί ήταν ο Θεόδωρος Νέγρης Υπουργός Εξωτερικών Υποθέσεων, Αρχιγραμματέας της Επικρατείας και πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου, ο Ιωάννης Κωλέττης Υπ. Εσωτερικών, ο Πανούτσος Νοταράς Υπ. Οικονομίας, ο Νότης Μπότσαρης Υπ. Πολέμου, μια τριμελής επιτροπή ανέλαβε το Υπουργείο Ναυτικών, ο Θεόδωρος Βλάσης Υπ. Δικαίου, ο Επίσκοπος Ανδρούσης Ιωσήφ Υπ. Θρησκείας και ο Λάμπρος Νάκος Υπ. Αστυνομίας.
Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί η παρουσία στον τίτλο του Συντάγματος του όρου «Προσωρινό». Η τεταμένη κατάσταση, στην εχθρική προς το φιλελευθερισμό Ευρώπη, οδήγησε στην προσθήκη του όρου αυτού προς κατευνασμό των Ευρωπαίων και ιδιαίτερα της Ιεράς Συμμαχίας. Βέβαια, ηλεκτρισμένη ήταν η ατμόσφαιρα και στο εσωτερικό της χώρας, με το φόνο του Αντώνη Οικονόμου, πρωτεργάτη της επανάστασης στην Ύδρα, να έχει δημιουργήσει το πρώτο ρήγμα μεταξύ προεστών και στρατιωτικών και το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη να λειτουργεί πυροσβεστικά στις άγριες διαθέσεις των οπλαρχηγών. Επίσης, ο παραγκωνισμός από τις διαδικασίες κατά την έναρξη της Εθνοσυνέλευσης του Αλέξανδρου Υψηλάντη από τους Μαυροκορδάτο και Νέγρη, οι οποίοι προέρχονταν από την κυρίαρχη, μέσα στην Εθνοσυνέλευση, τάξη των προκρίτων, βάθυνε το χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών και σκιαγράφησε τις μελλοντικές καταστροφικές εμφύλιες συρράξεις.
Η σπουδαία προσφορά της Εθνοσυνέλευσης, πέραν την νομιμοποίησης, με την οποία ενέδυσε την Επανάσταση και παρά τις δυσκολίες που ανέκυψαν στην εφαρμογή του Συντάγματος, έγκειται στην παροχή ενός έξοχου παραδείγματος, ενός οργάνου, με το οποίο θα μπορέσουν στο μέλλον οι Έλληνες να ξεπεράσουν σκοπέλους, οι οποίοι θα εμποδίζουν την πλεύση προς την Ελευθερία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος. Κόρινθος 1822
- Σ. Τρικούπης (1861) Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως Τόμος Β΄. Λονδίνο: Τυπογρ. Ταϋλόρου και Φραγκίσκου
- Νίκος Κ. Αλιβιζάτος (2011), Το Σύνταγμα και οι Εχθροί του στη Νεοελληνική Ιστορία 1800-2010. Αθήνα:Εκδ. Πόλις
- Δ. Κουκίου – Μητροπούλου (2007) Adam Friedel Προσωπογραφίες Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος.
- Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων/Εκθέσεις/ Έκθεση 8, «Η Α’ ΄Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου [Τελ. Προσβ. 11 Μαρτίου] . Διαθέσιμο εδώ
