Της Μαρίας Μπότη,
Σε μία εποχή συνεχών αλλαγών και ανακατατάξεων, ο τομέας της ενημέρωσης δεν γίνεται να μείνει ανεπηρέαστος, καθώς τείνει να ακολουθεί αδιάλειπτα τις εξελίξεις και τις επιταγές της κοινωνίας. Ως ένα από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, ο τύπος καθιστά ένα δίαυλο επικοινωνίας, έναν τρόπο έκφρασης ιδεών και απόψεων. Ωστόσο, από τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, παρατηρήθηκε μία καθοδική πορεία του έντυπου τύπου, με μείωση πωλήσεων και κατ’ επέκταση εσόδων και αύξηση ζητημάτων βιωσιμότητας, καθώς αποτελεί ένα προϊόν με σημαντικό κόστος παραγωγής. Αυτό σταδιακά οδήγησε αρκετές εφημερίδες και περιοδικά σε «λουκέτο», τα οποία αποδείχθηκαν αδύναμα να ανταπεξέλθουν σε αυτό το σαρωτικό «κύμα» της οικονομικής εξαθλίωσης.
Επιπλέον, οι εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας είναι συνεχείς και επηρεάζουν σημαντικά το πεδίο της επικοινωνίας, δημιουργώντας ένα νέο περιβάλλον. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν για την ενημέρωσή τους το διαδίκτυο, ως ένα γρήγορο και με εύκολη πρόσβαση μέσο, το οποίο προσφέρει αμέτρητες πληροφορίες με αέναη ανανέωση. Οι ποικίλες δυνατότητες και επιλογές που προσφέρει η πρόοδος του διαδικτύου επηρεάζουν σημαντικά το μιντιακό περιβάλλον, οριοθετώντας κατά μία έννοια εκ νέου τον κόσμο μας, καθώς αλλάζουν, άρδην, τον τρόπο που μεταδίδεται και διαχέεται στο κοινό η πληροφορία. Μέσα σε αυτό το νέο «καθεστώς», η δημοσιογραφία καλείται να ανταποκριθεί και να συμβαδίσει με τις τεχνολογικές εξελίξεις. Ο συνεχώς αυξανόμενος ανταγωνισμός μεταξύ των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης τα ωθεί σε επαναπροσδιορισμό του στόχου τους και σε ισχυροποίηση της παρουσίας τους στον διαδικτυακό κόσμο, προκειμένου να «επιβιώσουν» σε συνθήκες ανταγωνισμού. Έτσι, παρατηρείται η ανάδυση των ηλεκτρονικών εφημερίδων και blogs, που προσελκύουν το μεγαλύτερο μέρος του κοινού σήμερα. Είναι όμως μία παροδική κρίση ή τελικά σηματοδοτείται η «εκπνοή» του έντυπου τύπου;
Σε ένα περιβάλλον απώλειας πωλήσεων, εσόδων και θέσεων εργασίας, η έντυπη ενημέρωση καθημερινά καταβάλλει υπέρμετρες προσπάθειες, να κερδίσει έδαφος σε έναν άνισο αγώνα. Η ηλεκτρονική ενημέρωση – ή αλλιώς e-ενημέρωση, όπως συχνά αποκαλείται – βασισμένη σε ένα σύγχρονο μοντέλο με έμφαση στην ταχύτητα, την αμεσότητα και τη διαδραστικότητα, διαμορφώνει έναν χώρο ελεύθερης έκφρασης και διάδοσης απόψεων με γρήγορους ρυθμούς και συνεχή εμπλουτισμό του περιεχομένου. Στον βωμό της πληροφοριακής βουλιμίας, οι αναγνώστες «καταναλώνουν» οτιδήποτε τους παρέχεται, πολλές φορές δίχως κρίση και αξιολόγηση. Στο διαδίκτυο, ναι, μεν διαβάζουμε περισσότερο, αλλά επιφανειακότερα και πιο επιπόλαια. Ως εκ τούτου, αντλούμε πληροφορίες, αλλά όχι γνώση. Το πρόβλημα εντείνεται κυρίως στη νέα πραγματικότητα, που οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής επιζητούν και γρήγορη ενημέρωση. Πρωταγωνιστές σε αυτή τη μετάβαση στη διαδικτυακή ενημέρωση είναι τα smartphones και τα tablets σε συνδυασμό με τον παγκόσμιο ιστό, που πλέον σχεδόν όλοι έχουν πρόσβαση, υπερβαίνοντας τα όρια του χώρου και του χρόνου, καθώς η επικοινωνιακή δυνατότητα εξαπλώνεται πέρα από τα σύνορα του κάθε κράτους και κατοχυρώνεται μία διεθνής κυκλοφορία περιεχομένου. Ακόμη, μέσα από την ψηφιοποίηση των δεδομένων (κείμενα, εικόνες, ήχοι), διευκολύνεται η προσβασιμότητα και οι πληροφορίες διαχέονται πιο εύκολα και πιο γρήγορα από τη μία πλατφόρμα στην άλλη. Η δημοσιογραφία και η ανταλλαγή πληροφοριών εισέρχονται σε μία νέα εποχή και έτσι η κοινωνία μετατρέπεται σε ένα ψηφιακό κόσμο και τα παραδοσιακά μέσα αντικαθίστανται, σταδιακά, από το διαδίκτυο.
Επιπλέον, λένε πως οι μεγάλες κρίσεις φανερώνουν και μεγάλες αλήθειες. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα σε κάθε περίοδο οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής, καθώς και υγειονομικής (όπως σήμερα) κρίσης που βιώνει η χώρα. Σε μία κοινωνία που δοκιμάζεται και προσπαθεί να ορθοποδήσει, ο τύπος συχνά γίνεται τομέας αμφισβήτησης, ειδικότερα για τις νεότερες ηλικίες. Η επιλογή της πλουραλιστικής ενημέρωσης και λήψης εναλλακτικών και ποικίλων απόψεων για ένα ζήτημα, δημιουργεί αισθήματα αποστροφής από τα παραδοσιακά μέσα, όπως ο τύπος και κυρίως η τηλεόραση, καθώς συχνά χαρακτηρίζονται ως χειραγωγοί της κοινωνίας. Αναπόφευκτα, η τηλεόραση συνιστά, για ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού, τη βασική πηγή ενημέρωσης, ενώ οι εφημερίδες απευθύνονται, κατά κύριο λόγο και σχεδόν αποκλειστικά, στους μεγαλύτερους σε ηλικία. Για αυτόν τον λόγο, η τηλεόραση διατηρείται ακόμα σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο, σε αντίθεση με τον τύπο. Ως εκ τούτου, η επιβίωσή του αποτελεί ουσιαστικό διακύβευμα, διότι δέχεται την επικριτική και απαξιωτική στάση του κοινού.
Πάνω σε αυτήν την ιδέα, βασίζεται η άνθηση της διαδικτυακής δημοσιογραφίας. Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της online ενημέρωσης είναι η δυνατότητα που προσφέρει ο απεριόριστος χώρος του διαδικτύου στους συντάκτες να ενσωματώνουν ποικίλες πηγές και δεδομένα, δημιουργώντας, έτσι, πολυφωνία και ένα πιο δημοκρατικό περιβάλλον αλληλεπίδρασης με τους αναγνώστες. Αρκετές έρευνες αποδεικνύουν ότι τα διαδικτυακά φόρουμ και η δυνατότητα σχολίων κάτω από τα άρθρα δημιούργησαν υψηλά επίπεδα συμμετοχής των χρηστών ως προς την έκφραση της γνώμης τους, την υποστήριξη ή την απόρριψη γεγονότων, προσφέροντας περισσότερο εμπλουτισμένο περιεχόμενο και πλουραλισμό απόψεων σε σύγκριση με το παρελθόν. Η εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες έδωσε ώθηση στην εξάπλωση της διαδικτυακής ενημέρωσης, καθώς, πριν από μερικά χρόνια, η εφημερίδα θεωρούταν το κυρίαρχο μέσο ενημέρωσης και ό,τι και αν έγραφε, ήταν αδιαμφισβήτητο. Όμως, σήμερα, με τις φωνές που «ακούγονται» στον διαδικτυακό κόσμο, αυτή η εικόνα έχει απομυθοποιηθεί, καθώς πλήθος πολιτών εκφράζει δυσαρέσκεια, αγανάκτηση ή συμφωνία με κάποιο γεγονός, τόσο μέσα από τα σχόλια, όσο και μέσα από τα social media. H πόλωση που δημιουργείται αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές διαφορές που ενυπάρχουν στην κοινωνία και αυτός είναι, άλλωστε, ένας από τους στόχους του ηλεκτρονικού τύπου, η ανάδειξη, δηλαδή, του πλουραλισμού και της διαφορετικότητας.
Τα μέσα, έντυπα και ηλεκτρονικά, είναι η αντανάκλαση της κοινωνίας. Οτιδήποτε διαδραματίζεται καθημερινά, αποτυπώνεται στο χαρτί ή την οθόνη. Όσο το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμό επιλέγει τη διαδικτυακή ενημέρωση, ένα ερώτημα που θα αιωρείται διαρκώς είναι, κατά πόσο αυτή αποτελεί απειλή για την έντυπη δημοσιογραφία. Ο χρόνος, ασφαλώς, θα καθορίσει και θα διαλευκάνει το τοπίο. Το μόνο σίγουρο, έως τώρα, είναι ότι η προσαρμογή στις εξελίξεις οδηγεί στην παύση του αυστηρού διαχωρισμού μεταξύ πομπού και δέκτη, καθώς όλοι γίνονται παραγωγοί και καταναλωτές. Εκεί, έγκειται και η μαγεία της δημοσιογραφίας. Σε μία συνεχή προσπάθεια διαφορετικών προσεγγίσεων και ερμηνειών, που προσδίδουν πολυειδία περιεχομένου και μετατρέπουν την ενημέρωση σε ένα πεδίο ανοιχτού διαλόγου, που ο καθένας δύναται να έχει πρόσβαση. Η ψηφιακή επανάσταση δεν σηματοδοτεί τόσο το τέλος των εφημερίδων, όσο μια στροφή σε άλλες πηγές ενημέρωσης με τους κινδύνους, αλλά και τις ευκαιρίες, που αυτές εγκυμονούν. Το ζήτημα, λοιπόν, έγκειται στην αναζήτηση της αληθινής, έγκυρης και αξιόπιστης είδησης και, ταυτόχρονα, στην απόρριψη της πρόχειρης, αναξιόπιστης και διαστρεβλωμένης πληροφορίας από κάθε μέσο, έντυπο ή ηλεκτρονικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Elpida Sklika, Analysing new media: the layout strategies of Greek online press and the audience’s reading practices, University of Lincoln and World Experience Campus Foundation, ceeol.com, διαθέσιμο εδώ
